«Tο Kόμμα του NAI»: H κοινωνική πολιτική του παρελθόντος είναι μια αποτυχημένη προσπάθεια διανομής της σπανιότητας. »: «Tο κόμμα του OXI»»:: H Νέα Οικονομία είναι απάτη, και η άνοδος στους δείκτες του χρηματιστηρίου δεν αντισταθμίζει την ηθική και κοινωνική καταστροφή που παράγεται από τον τεχνοκαπιταλισμό.
Πιο πολύ από ποτέ, οι κορυφαίοι Αμερικανοί επιχειρηματίες αντιμετωπίζουν σήμερα μια ηθική πρόκληση: Τι περισσότερα δικαιώματα έχουν από τις άλλες; Και τι δίνουν ως αντάλλαγμα;
Στο επίμαχο αυτό ζήτημα παρεμβαίνουν δυο πλευρές. Η μια πλευρά είναι οι ηγέτες του τεχνοκαπιταλισμού, η αλλιώς το «Κόμμα του Ναι» («Τhe Party of Yeah», αμερικανιστί), μια ομάδα από νέες εταιρίες και προϊόντα, η οποία υποστηρίζει τις ραγδαίες αλλαγές που συμβαίνουν γύρω μας.
Οι αντίπαλοί τους υποστηρίζουν ότι η Νέα Οικονομία είναι απάτη, και καμία άνοδος στους δείκτες Dow και Nasdaq δεν μπορεί να αντισταθμίσει την ηθική και κοινωνική καταστροφή που παράγεται από τον τεχνοκαπιταλισμό. Πιστεύουν ότι οι απελευθερωμένες αγορές και η υφιστάμενη τεχνολογία, καταστρέφουν τις αξίες μας. Αυτή η ιδεολογικά διαφορετική ομάδα αποτελείται από πεσιμιστές, περιβαντολλόγους, οπαδούς παραδοσιοκρατίας και ισότητας και τεχνοφόβους. Είναι το «Κόμμα του Όχι» («The Party of Nah»).
Η σύγκρουση αυτή αντανακλά μια γενικότερη ανησυχία για την εποχή της ευημερίας: Ο καπιταλισμός μπορεί να κέρδισε τον οικονομικό πόλεμο αλλά δεν έχει κερδίσει ακόμη και τον ηθικό πόλεμο.
Το «Κόμμα του Ναι» καθοδηγείται από ανθρώπους όπως τον Steven Jobs (της Apple), τον Jef Bezos (της Amazon.com) και τον Stephen Case (της American Online). Είναι ένα κόμμα από νέους ανθρώπους και θεωρεί την κοινωνική πολιτική του παρελθόντος ως αποτυχημένη προσπάθεια διανομής της σπανιότητας. Οι επιστήμονες, οι μηχανικοί και επιχειρηματίες, λένε, υπόσχονται να περιορίσουν την σπανιότητα, να θρέψουν, να ντύσουν και να θεραπεύσουν τον κόσμο.
Η ομάδα αυτή έχει ως σκοπό να μετατρέψει τους εργαζόμενους σε ελεύθερους επιχειρηματίες και μέσω του Web να δώσει σε όλους ίση δυνατότητα πρόσβασης στην πληροφορία και στην αγορά. To internet ακόμα έχει περιορισμένη πρόσβαση, λέει ο Freeman Dyson, φυσικός (και πατέρας των γκουρού της ηλεκτρονικής εποχής αδελφών Esther), αλλά «το νέο internet θα φέρει τέλος στην πολιτισμική απομόνωση των φτωχών χωρών και λαών». Το «Κόμμα του Ναι» υπόσχεται ότι ο κυβερνοχώρος θα φέρει τους ανθρώπους κοντά δημιουργώντας τις «ηλεκτρονικές γειτονιές» με βάση όχι τη γεωγραφία αλλά τα κοινά ενδιαφέροντα. Και μετά από αυτό, θα έρθουν οι εμπειρίες της εικονικής πραγματικότητας οι οποίες δεν μπορούν να αντιγραφούν στον πραγματικό κόσμο. Εμφυτευμένα τσιπ στον εγκέφαλό μας θα επεκτείνουν το μυαλό μας. Φάρμακα αντιγήρανσης και γενετικές τροποποιήσεις που θα κάνουν τις μελλοντικές γενιές πιο υγιείς, πιο εμφανίσιμες, πιο έξυπνες και με περισσότερα καλλιτεχνικά προσόντα.
«Δεν βρίσκω το λόγο γιατί να μην μπορούμε να σχεδιάσουμε ακριβώς το σώμα που θέλουμε», λέει ο Marc Andreessen, συνιδρυτής της Netscape. Αποικώντας το ηλιακό σύστημα, προβλέπει ο George Yeo, υπουργός εμπορίου της Σιγκαπούρη, «ο πλανήτης Γη θα γίνει ο Παλιός Κόσμος». Η γενετική μηχανική, συμπεραίνει ο βιολόγος Gregory Stock, «θα επεκτείνει την αίσθησή μας για το τι είναι ανθρώπινο».
Από την άλλη πλευρά του πολιτικού φάσματος, η ιστορικός Gertrude Himmelfarb, θεωρεί ότι οι οικονομικές και τεχνολογικές κατακτήσεις της Nέας οικονομίας συνοδεύονται από υπερβολικό κοινωνικό και ηθικό κόστος. «Κοιτάξτε τα μεγάλα ποσοστά διαζυγίων, εγκληματικότητας, αυτοκτονίας των εφήβων και εθισμού στα ναρκωτικά. Τα αποδεχόμαστε ως φυσιολογικά γιατί έχουμε συνηθίσει σε αυτά ενώ είναι βαρύτατα παθολογικά. Έχουμε χάσει την ικανότητα ως κοινωνία να λέμε τι είναι σωστό και τι λάθος. «Η ελεύθερη αγορά προωθεί και καθιστά πιο δημοφιλείς αυτές τις αντικοινωνικές τάσεις», προσθέτει.
Όπως προκύπτει και από τα παραπάνω σχόλια και από την δεξιά και από την αριστερή πολιτική πλευρά επικρατεί κάποιου είδους ανοχή στον τεχνκαπιταλισμό. Προέρχεται κυρίως από τους διανοούμενους, τους κληρικούς, τους φυσιολάτρες. Η αριστερής κατεύθυνσης κριτική γίνεται στο όνομα της φύσης και της ισότητας ενώ η δεξιάς κατεύθυνσης κριτική στο όνομα της κοινότητας και της ηθικής.
Αυτές οι κριτικές συγχωνεύονται και γίνονται μια. Για το «Κόμμα του Όχι», ο τεχνοκαπιταλισμός απελευθερώνει ένα είδος Σουμπετεριανής δημιουργικής καταστροφής που διαταράσσει το οικοσύστημα, αυξάνει την ανισότητα, καταργεί την ιδιωτικότητα, αποδυναμώνει την οικογένεια. Και τα δυο κόμματα κατά ένα τρόπο ζουν ανάμεσά μας. Θέλουμε να πράττουμε σωστά αλλά επίσης θέλουμε να ανταμειβόμαστε και ηθικά. Κυνηγάμε τον πλούτο ενώ φοράμε ξεθωριασμένα τζιν και αγοράζουμε παλιά έπιπλα για ν’ αποδείξουμε ότι δεν μας κατατρέχει η μανία του καταναλωτισμού και υλισμού.
Οι αριστεροί διανοούμενοι κατηγορούν ότι τα οφέλη της Νέας Οικονομίας είναι άδικα, και αντιπροσωπεύουν μια μικρή ομάδα του πληθυσμού. Επίσης πολλοί κληρικοί και συντηρητικοί πολιτικοί θεωρούν ότι η απληστία, ο υλισμός και η αυτοϊκανοποίηση έχουν καταλάβει την οικονομία και την κουλτούρα μας και ενθαρρύνονται από την ελεύθερη αγορά.
Πιο πολύ από ποτέ, ο σημερινός πλούτος είναι προϊόν προσωπικής κατάκτησης παρά κληρονομιάς κυρίως στον κόσμο υψηλής τεχνολογίας. Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό των επιτυχημένων ανθρώπων σήμερα είναι ότι προέρχονται από διαφορετικά εθνικά υπόβαθρα. Για παράδειγμα, περισσότερο από το 1/3 του ενός εκατομμυρίου ανθρώπων που απασχολούνται στην Silicon Valley είναι ξένοι. Οι Αφρο-αμερικανοί αποτελούν ένα πολύ μικρό ποσοστό του στελεχικού δυναμικού στις μεγάλες εταιρίες των υπολογιστών και τηλεπικοινωνιών, αλλά αυτό συμβαίνει επειδή οι μαύροι αποτελούν λιγότερο από το 2% σε μεταπτυχιακά διπλώματα σε επιστήμες όπως τα μαθηματικά, τους υπολογιστές, τη φυσική.
Τι συμβαίνει όμως με τον «ψηφιακό διαχωρισμό» και το σαρκαστικό σχόλιο πολλών ακτιβιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων ότι το internet θα έπρεπε να μετονομαστεί σε World White Web (Παγκόσμιο Λευκό Διαδίκτυο); Είναι σίγουρο πως κανείς δεν χρησιμοποιεί το internet ισότιμα. Οι πιο εύποροι συνδέονται περισσότερο απ’ ότι οι φτωχοί, όπως και οι Λευκοί και Ασιάτες Αμερικάνοι σε σχέση με τους Μαύρους και τους Ισπανόφωνους. Οι διαφορές υπάρχουν, πρόκειται όμως για πρόβλημα «πρόσβασης»; Η πρόσβαση στο internet είναι ένα σοβαρό πρόβλημα στην Αμερική όπως και η «τηλεφωνική πρόσβαση» για παράδειγμα. Σήμερα ένας υπολογιστής δεν κοστίζει περισσότερο από μια τηλεφωνική συσκευή. Ο πραγματικός ψηφιακός διαχωρισμός έγκειται στο ότι κάποια άτομα και κάποιες ομάδες είναι περισσότερο έμπειροι και επιδέξιοι στη χρήση του Web από κάποιους άλλους.
Η κριτική των οπαδών της ισότητας είναι περιορισμένη επειδή απλά λέει ότι η ευλογία του καπιταλισμού δεν επεκτείνεται παντού. Μια περισσότερο θεμελιώδης κριτική προκαλεί την ηθική βάση του συστήματος σύμφωνα με την οποία η κυριότερη λειτουργία του τεχνοκαπιταλισμού είναι η απληστία και η ιδιοτέλεια. Το επιχείρημα αυτό συνδέεται με τον Καρλ Μαρξ αλλά και ο Αταμ Σμιθ, ο πατέρας του καπιταλισμού αναγνωρίζει στον Πλούτο των Εθνών ότι δεν είναι η φιλανθρωπία αλλά το ιδιωτικό συμφέρον του κέρδους που κατευθύνει τους παραγωγούς και εμπόρους στην εξυπηρέτηση των αναγκών και των επιθυμιών μας.
Δημοσιεύτηκε στο ένθετο New Millennium της εφημερίδας «Tύπος της Kυριακής» στις 8/10/2000
