Η κυβερνηση παρέλαβε ένα χωράφι που ευνοούσε την ανάπτυξη των ζιζανίων της διαφθοράς και του έριξε λίπασμα. Αντί να ξεριζώσει τα ζιζάνια, ενισχύοντας τους θεσμούς ελέγχου και εξισορρόπησης των εξουσιών, άρχισε το ξερίζωμα των ελεγκτικών μηχανισμών
Iσως να είναι σύμπτωση, αλλά σε κάθε σκάνδαλο υπάρχει μια προηγούμενη κυβερνητική απόφαση συγκέντρωσης αρμοδιοτήτων πλησιέστερα στα υπουργικά γραφεία. Οταν για παράδειγμα έσκασε το «σκάνδαλο των κουμπάρων», μάθαμε ότι νύχτα είχε περάσει τροπολογία που φαλκίδευε την Ανεξαρτησία της Επιτροπής Ανταγωνισμού. Μέχρι το 2005 η ηγεσία της διοριζόταν από τη συνδιάσκεψη των προέδρων της Βουλής και τώρα διορίζεται ουσιαστικά με απόφαση του υπουργού Ανάπτυξης. Κατά τον ίδιο τρόπο, μόλις φούντωσε η υπόθεση Βουλγαράκη προσέξαμε ότι ο υπουργός Ναυτιλίας, πριν διορίσει τον διαχειριστή των εταιρειών του πρόεδρο του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου (ΝΑΤ), μετέφερε τις αρμοδιότητες αξιοποίησης των 119 στρεμμάτων του Νοσοκομείου Μελισσίων, από τον «Οίκο Ναύτου» (όπου οι ναυτεργάτες έχουν μεγαλύτερο έλεγχο) στο ΝΑΤ.
Κάνουμε την υπόθεση εργασίας ότι αυτές οι αποφάσεις είχαν καλές προθέσεις. Υπάρχει μια παλαιοσυντηρητική αντίληψη (διάχυτη σε όλους τους πολιτικούς χώρους) ότι το συγκεντρωτικό κράτος μπορεί να τα καταφέρει καλύτερα από τις αποκεντρωμένες μονάδες. Αυτή εδράζεται σε διάφορες δοξασίες που εμφανίζονται ως πραγματικά στοιχεία. Για παράδειγμα, η Τοπική Αυτοδιοίκηση παρουσιάζεται ως θερμοκήπιο διαφθοράς, αποσιωπώντας την πιθανότητα ότι μαθαίνουμε για τα πολλά σκάνδαλα της Τ. Α. ακριβώς επειδή είναι πιο εύκολο να αποκαλυφθούν. Σε συγκεντρωτικές δομές τα ίχνη της διαφθοράς συγκαλύπτονται πιο εύκολα, αλλά υπάρχει και κίνητρο συγκάλυψης μέχρι την κορυφή. Για παράδειγμα: ακόμη κι αν παραπλανήθηκαν οι υπουργοί στο σκάνδαλο του Βατοπεδίου -όπως αποφάνθηκε ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου-, θα προτιμούσαν να μην αποκαλυφθεί ποτέ η υπόθεση. Ενας παραπλανημένος υπουργός, έχει πολιτικό κόστος. Μικρότερο απ’ όσο θα έχει αν αποδειχθεί ενεργή συμμετοχή του, αλλά πραγματικό.
Ο αντίλογος πάντα για τις αποκεντρωμένες δομές είναι τα εγγενή προβλήματα λειτουργικότητας που έχουν. Αυτά είναι πραγματικά, αλλά κάθε δημοκρατική λειτουργία έχει ένα επιπλέον, το λειτουργικό κόστος. Θεσμοί, όπως οι Ανεξάρτητες Αρχές, προσθέτουν λειτουργικό κόστος στη διαδικασία, εξασφαλίζουν όμως μεγαλύτερο έλεγχο και της διαφθοράς. Εκεί εδράζεται το μεγαλύτερο λάθος της Ν. Δ., σε ό, τι αφορά την καταπολέμηση του φαινομένου. Δεν πίστεψε στον αποκεντρωμένο έλεγχο.
Κάποιοι από τη Νέα Δημοκρατία θεωρούν άδικο να κριθεί η κυβέρνηση από τα πολλά σκάνδαλα που δημιούργησε στα 4,5 χρόνια της διαδρομής της. Ξεχνούν, βέβαια, ότι και η προηγούμενη έτσι κρίθηκε, παρά το γεγονός ότι αυτή δεν εξελέγη με την σημαία της ηθικής και της ταπεινότητας.
Θεωρητικά έχουν δίκιο – αν και ακόμη ηχούν στα αυτιά μας οι σφοδρές καταγγελίες περί «αρχιερέων της διαπλοκής», περί «κυβέρνησης των κότερων» και οι αποφάνσεις ότι «η σύζυγος του Καίσαρα, δεν πρέπει απλώς να δείχνει τίμια». Και έχουν δίκιο διότι πάντα θα υπάρχουν «ανίδεες διοικήσεις», «παραπλανηθέντες υπουργοί» και «αετονύχηδες χρηματιστές» ή μοναχοί, οπότε είναι άδικο για οποιαδήποτε κυβέρνηση να κρίνεται μόνο από τα σκάνδαλα. Κανονικά θα έπρεπε να κρίνεται από τις πολιτικές που ανέπτυξε για να αποφευχθούν τα σκάνδαλα. Το να μην διορίζει, για παράδειγμα, η εκάστοτε κυβέρνηση την ηγεσία του Αρείου Πάγου δεν έχει ως μόνο αποτέλεσμα την καλύτερη λειτουργία της δικαιοσύνης, μετά την αποκάλυψη των σκανδάλων. Οι «ανεξέλεγκτοι δικαστές» λειτουργούν ως φόβητρο ακόμη και στους «ανίδεους υπουργούς». Οποιοσδήποτε θα σκεφθεί δυο φορές πριν υπογράψει χρυσοφόρα συμβόλαια για ανταλλαγές κτημάτων.
Το πρόβλημα όμως με τη νέα διακυβέρνηση είναι ότι αντί να βελτιώσει την προηγούμενη κακή κατάσταση, που της άφησε το ΠΑΣΟΚ, τη χειροτέρεψε. Αντί να συνεχίσει τη δειλή αποκέντρωση εξουσίας, που ξεκίνησε επί κυβερνήσεων Σημίτη, μας πήγε πίσω. Υπάρχουν εκατοντάδες αποφάσεις συγκέντρωσης εξουσίας, πολλές από τις οποίες προσέχουμε κατόπιν σκανδάλων. Το αυτοδιοίκητο των δικαστηρίων είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Αντί η κυβέρνηση να πάρει το πολιτικό ρίσκο και να μην διορίζει την ηγεσία των ανωτάτων δικαστηρίων, δημιούργησε συνθήκες ελέγχου και των κατώτερων δικαστηρίων. Ενώ η προηγούμενη κυβέρνηση πήρε το μισό ρίσκο για τη θωράκιση της ανεξαρτησίας των δικαστών διά της εκλογής των προϊσταμένων από συναδέλφους των, η τωρινή κυβέρνηση έκανε ένα άλμα στο παρελθόν και θεσμοθέτησε τον διορισμό των προϊσταμένων από τους διορισμένους ανώτατους δικαστές. Οι ανεξάρτητες αρχές είναι ένα άλλο παράδειγμα. Οπως διαπιστώσαμε μετά το «σκάνδαλο των κουμπάρων», η νυν κυβέρνηση αντί να θωρακίσει την ανεξαρτησία των Αρχών την κατάργησε.
Ναι, είναι άδικο για οποιαδήποτε κυβέρνηση να κρίνεται μόνο από τα σκάνδαλα. Η τωρινή πρέπει να κριθεί -και μάλιστα αυστηρά- για το ότι πήρε ένα χωράφι που ευνοούσε την ανάπτυξη των ζιζανίων της διαφθοράς και του έριξε λίπασμα. Αντί να ξεριζώσει τα ζιζάνια, ενισχύοντας τους θεσμούς ελέγχου και εξισορρόπησης των εξουσιών, άρχισε το ξερίζωμα των ελεγκτικών μηχανισμών. Επόμενο είναι λοιπόν να εμφανίζονται περισσότερα φαινόμενα διαφθοράς, ακόμη και από τις προηγούμενες κυβερνήσεις. Το πολιτικό λάθος του κ. Καραμανλή είναι ότι πίστεψε πως η διαφθορά μπορεί να καταπολεμηθεί μόνο με τον φόβο της δικής του ισχύος. Δεν πίστεψε στη διάχυση του ελέγχου, η οποία μπορεί να μην παράγει φαντασμαγορικά αποτελέσματα, αλλά είναι μακροχρονίως πιο τελέσφορη. Ετσι φτάσαμε και διαφθορά να έχουμε, αλλά και η ισχύς του να λοιδορείται από τους υπουργούς του.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 13 και 14.9.2008
