…αρχίζει η ζωή, έλεγε ένα σύνθημα από μαύρο μαρκαδόρο σε ένα τοίχο της Κυψέλης. Η έρευνα του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών έρχεται να το επιβεβαιώσει με στοιχεία.
Τον 18ο αιώνα δεν υπήρχε τηλεόραση. Η κυρίαρχη ιδεολογία, οι αξίες, τα ιδανικά διαμορφωνόταν από την ρητορική παράδοση: από τις αφηγήσεις, τα τραγούδια και τα παραμύθια μέσα σε κάθε κοινωνία. Αυτό το είχε «παρατηρήσει» πρώτος ένας Σκοτσέζος πατριώτης ονόματι Aντριου Φλέτσερ που το 1704 είχε πει: «αν μπορούσα να γράψω όλες τις μπαλάντες, δεν θα μ’ ένοιαζε ποιος κάνει τους νόμους…»
Σήμερα οι μπαλάντες και τα παραμύθια δεν διαμορφώνουν κοινωνικές τάσεις. Τις διαμορφώνει η τηλεόραση. Γράφει «όλες τις μπαλάντες». Ο πρώην κοσμήτορας του πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια Τζόρτζ Γκέρμπνερ είχε χτυπήσει από νωρίς το καμπανάκι. «Δεν υπάρχει σοβαρότερη υπόθεση μιας κοινωνίας, από τους μύθους με τους οποίους μεγαλώνει τα παιδιά της», είχε πει πριν χρόνια. «Για πρώτη φορά στην ιστορία μας, αυτοί οι μύθοι δεν είναι αφηγήσεις ούτε των γονιών, ούτε των σχολείων, ούτε της εκκλησίας, ούτε της κοινότητας ή της φυλής… Μέχρι να τελειώσει το Λύκειο ένα παιδί θα έχει δει περισσότερες ώρες τηλεόρασης, από όσες θα περάσει στα αμφιθέατρα του πανεπιστημίου. H τηλεόραση έχει γίνει μια πολιτιστική δύναμη ισάξια της θρησκείας στην ιστορία. Mόνο η θρησκεία είχε την δύναμη να μεταφέρει το ίδιο μήνυμα για την πραγματικότητα σε κάθε κοινωνική ομάδα, να δημιουργεί κοινό πολιτισμό…»
Δύο πράγματα πρέπει να συγκρατήσουμε από την μεγάλη Ευρωπαϊκή Κοινωνική Έρευνα που παρουσιάστηκε χθες στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ). Πρώτον: οι Έλληνες είναι οι πλέον τηλεμανείς της Ευρώπης ( το 38% του πληθυσμού παρακολουθεί τηλεόραση πάνω από 3 ώρες την ημέρα), δεν ακούν ραδιόφωνο (40% καθόλου) και δεν διαβάζουν εφημερίδες (64,5% καθόλου). Δεύτερον: οι Έλληνες είναι οι πλέον φοβικοί στην Ευρώπη. Φοβούνται το μέλλον, τους πολιτικούς, την κοινωνία, τους αλλοδαπούς τους Έλληνες κ.ά.
Φοβούνται πολλούς και πολύ κι αυτό δεν είναι άσχετο με την πλέον των τριών ωρών τηλεθέαση καθημερινά. Ο καθηγητής Επικοινωνίας κ. Στέλιος Παπαθανασόπουλος μετέφρασε την συγκεκριμένη σχέση ως «Σύνδρομο του Βίαιου Κόσμου». Στο βιβλίο του «Η Δύναμη της Τηλεόρασης» (εκδόσεις Καστανιώτη 1997) αναφέρει χαρακτηριστικά: «Η βία αποτελεί το κεντρικό μήνυμα της συνολικής τηλεοπτικής εκροής (ειδήσεις, ντοκιμαντέρ, δραματικές σειρές κτλ.). Έτσι οι άνθρωποι καταλήγουν σταδιακά να φοβούνται όλο και περισσότερο τη βία, να απαιτούν όλο και μεγαλύτερη προστασία, με αποτέλεσμα να αποδέχονται ή να καλωσορίζουν την επιθετικότητα των θεσμών για χάρη της ασφάλειάς τους.»
Ο κ. Παπαθανασόπουλος μεταφέροντας τα ευρήματα της έρευνας Γκέρμπνερ σημειώνει χαρακτηριστικά: «Η τηλεόραση συμβάλλει στην καλλιέργεια μιας “υπερβολικής αίσθησης κινδύνου και δυσπιστίας”, ιδιαίτερα γι’ αυτούς που βλέπουν πολύ συχνά, δηλαδή τους τακτικούς τηλεθεατές (heavy viewers). Η έρευνα του Gerbner έδειξε ότι οι τακτικοί τηλεθεατές είχαν σαφέστατα υψηλότερη αίσθηση κινδύνου και ανασφάλειας συγκρινόμενοι με τους περιστασιακούς τηλεθεατές.. Έτσι ο βαθμός “προσκόλλησης” στην τηλεόραση, κατέληξε ο Gerbner, ήταν το βασικό αίτιο για την εικόνα που έχουν για τον κόσμο.»
Η εξίσωση «πολύ τηλεόραση – πολλές φοβίες» είναι λειψή αν στο πρώτο μέρος δεν προσθέσουμε και την λίγη ανάγνωση. Όπως έχει αποδείξει ο προσφάτως εκλιπών Νιλ Πόστμαν (στο βιβλίο του «Ψυχαγωγία μέχρι Θανάτου», εκδ. Δρομέας) οι κοινωνίες στις οποίες κυρίαρχο Μέσο είναι το τυπωμένο κείμενο μπορούν να δουν ψύχραιμα τις νέες προκλήσεις. Εκεί που κυριαρχεί η εικόνα, θριαμβεύει ο άλογος συναισθηματισμός. Οπότε για την Ελλάδα η εξίσωση της θλιβερής πραγματικότητας, η οποία αποτυπώθηκε στην έρευνα του ΕΚΚΕ, είναι: «ελάχιστο διάβασμα + πολύ τηλεόραση = υπερβολικές φοβίες».
Το ανησυχητικό όμως εύρημα της έρευνας είναι άλλο. Το 65% των Ελλήνων δηλώνει ικανοποιημένο από τη ζωή του. Με τόσους φόβους;
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Απογευματινή» στις 6.11.2003