Ναι, η πρόοδος δημιουργεί προβλήματα. Αλλά δεν συγκρίνονται με τα προβλήματα που είχε ο προ της βιομηχανικής εποχής κόσμος. Τουλάχιστον τώρα ζούμε αρκετά και προλαβαίνουμε να σκεφθούμε τα προβλήματα.
Tο πιο προσφιλές πεδίο βολής διάφορων πληγωμένων αριστερών, μεταμοντέρνων δεξιών, θρησκόληπτων Aμερικανών και φαντασμένων Γάλλων είναι η πρόοδος. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι η έννοια της προόδου είναι ένα δυτικό πολιτιστικό κατασκεύασμα (προφανώς για να παραπλανούν τους άλλους). Κάποιοι πάλι νιώθουν ότι η πρόοδος της ανθρωπότητας σταμάτησε το 1989 και άλλοι ότι ολόκληρη η ιστορία είναι μια διαδικασία διαρκούς οπισθοδρόμησης (από ένα ιδανικό παρελθόν το οποίο τοποθετείται χρονικά κατά βούληση).
Η συνήθης κριτική της προόδου γίνεται με απροσδιόριστα ποιοτικά κριτήρια. Συνήθως εμπεριέχει μια δόση νοσταλγίας: «αχ, πού ‘ναι τα χρόνια εκείνα…» Βέβαια, αυτοί περισσότερο νοσταλγούν τη νιότη τους, παρά τον κόσμο της, διότι τα «χρόνια εκείνα», ο κόσμος υποσιτιζόταν, ζούσε μέσα στις λάσπες και πέθαινε από απλά κρυολογήματα.
Υπάρχουν άλλοι, που νοσταλγούν τη «χαμένη πνευματικότητα» των παρελθόντων ετών. Ισχυρίζονται ότι η πρόοδος υπέσκαψε τη γαλήνη που «οι ολοκληρωμένες κοσμοθεωρίες» προσέφεραν στον άνθρωπο. Ξεχνούν, βέβαια, ότι η συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων δεν είχαν χρόνο, για να ασχοληθούν με ολοκληρωμένες κοσμοθεωρίες. Δούλευαν από την ανατολή μέχρι τη δύση του ηλίου και περισσότερο ήταν χρήστες δεισιδαιμονιών παρά μύστες ολοκληρωμένων κοσμοθεωριών. Η «πνευματικότητα» του παρελθόντος ήταν μια πολυτέλεια για ελάχιστους. Οι υπόλοιποι εργαζόταν σκληρά, για να τους συντηρήσουν.
Αλλοι πάλι, προβάλλουν όλες τις αρνητικές πτυχές του συγχρόνου βίου και με απίθανους λογικούς ακροβατισμούς «τεκμηριώνουν» την οπισθοδρόμηση του κόσμου. Αν μάλιστα δεν αρκούν οι ακροβατισμοί, κανένα πρόβλημα: πειράζουν λίγο τα στοιχεία. Με αλλοιωμένους τους αριθμούς φτιάχνουν συνθήματα «οι πλούσιοι, πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι», για να αποδείξουν ότι «πάμε πίσω».
Οταν βρεθούν μπροστά στους αριθμούς αρχίζουν να τους σχετικοποιούν. Το κατά κεφαλήν εισόδημα είναι ένα κόλπο, «για να συμψηφίζονται τα πλούτη του Μπιλ Γκέιτς με τη φτώχεια των υπολοίπων», η αύξηση του ΑΕΠ πάει καθ’ ολοκληρία στους ισχυρούς, ακόμη και η αύξηση των πωλήσεων είναι σε βάρος της φτωχολογιάς: «Κάποιοι πλουτίζουν, ενώ ο πλανήτης πεθαίνει», ισχυρίζονται. Λες και μεταξύ της παραγωγής ενός προϊόντος και της κατάληξής του ως απόρριμμα, δεν μεσολαβεί καμιά χρήση, ούτε κάποια επιθυμία που ικανοποιείται.
Υπάρχουν πολλοί δείκτες που αποδεικνύουν την πρόοδο της ανθρωπότητας. Εικοσιεννιά σταθμίζει ο ΟΗΕ, για να φτιάξει το «State of Future Index» (SOFI) και ο οποίος είναι διαρκώς ανοδικός. Υπάρχει ένας που δεν πολυσυζητείται, ίσως επειδή δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Δεν είναι υποκειμενικός, και δεν σταθμίζεται ανάλογα με το εισόδημα. Το προσδόκιμο όριο ζωής των ανθρώπων παρουσιάζει διαρκώς ανοδική πορεία. Οι άνθρωποι σε όλον τον κόσμο, θέλουν και ζουν περισσότερο, παρά τις κραυγές περί χειροτέρευσης των πάντων.
Ναι, η πρόοδος δημιουργεί προβλήματα. Αλλά δεν συγκρίνονται με τα προβλήματα που είχε ο προ της βιομηχανικής εποχής κόσμος. Τουλάχιστον τώρα ζούμε αρκετά και προλαβαίνουμε να σκεφθούμε τα προβλήματα.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 15.12.2007
