Πολλοί -από τον Τόμας Μάλθους μέχρι το «Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνας για την Πολιτική των Τροφίμων» (ΙFΡRΙ) και από το «Κλαμπ της Ρώμης» μέχρι τις σύγχρονες οικολογικές οργανώσεις- προβλέπουν και προειδοποιούν: τα τρόφιμα και οι φυσικοί πόροι εξαντλούνται. Πρέπει τώρα να κάνουμε κάτι, διότι η συντέλεια (χωρίς μεταφυσικά χαρακτηριστικά) έρχεται.
Αν εξαιρέσουμε τις «μιλιανιλιστικές θεωρίες» (εκείνες που προβλέπουν κάθε λίγο και λιγάκι τη συντέλεια του κόσμου και την ακόλουθη Δευτέρα Παρουσία) οι δημοφιλέστερες θεωρίες για το μέλλον είναι αυτές της στέρησης. Πολλοί -από τον Τόμας Μάλθους μέχρι το «Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνας για την Πολιτική των Τροφίμων» (ΙFΡRΙ) και από το «Κλαμπ της Ρώμης» μέχρι τις σύγχρονες οικολογικές οργανώσεις- προβλέπουν και προειδοποιούν: τα τρόφιμα και οι φυσικοί πόροι εξαντλούνται. Πρέπει τώρα να κάνουμε κάτι, διότι η συντέλεια (χωρίς μεταφυσικά χαρακτηριστικά) έρχεται.
Μόλις την περασμένη εβδομάδα το «Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνας για την Πολιτική των Τροφίμων» εξέδωσε την ετήσια έκθεσή του στην οποία επισημαίνει ότι «τρώμε περισσότερο από όσο παράγουμε». Αυτός ακριβώς ήταν και ο φόβος ενός Αγγλου οικονομολόγου πριν από διακόσια χρόνια. Στη διάσημη πλέον εργασία «Mελέτη επί της Aρχής του Πληθυσμού» (1798) ο Τόμας Μάλθους είχε ένα ακαταμάχητο επιχείρημα: ο πληθυσμός της Γης αυξάνει με γεωμετρικό ρυθμό (1, 2, 4, 8, 16,…) ενώ τα αποθέματα τροφής αυξάνουν αριθμητικά (1, 2, 3, 4,…). Mην έχοντας εναλλακτικό σενάριο για την πληθυσμιακή ανάπτυξη ο Βρετανός οικονομολόγος είδε τη Φύση ως μόνο εμπόδιο της ανθρώπινης υπεργεννητικότητας: θάνατοι από πείνα.
Παρά τη διάψευσή του, ο Μάλθους επανέρχεται συχνά πυκνά στην ιστορία των προβλέψεων για το μέλλον του κόσμου.
Πολλοί οικονομολόγοι (αλλά, επίσης, θεολόγοι και πολιτικοί) έχουν επηρεαστεί από το έργο του. Για την ακρίβεια ο Μάλθους είναι 80ός στο top-100 των ανθρώπων με τη μεγαλύτερη επιρροή στην ιστορία του κόσμου. Το πιο διάσημο πνευματικό του τέκνο είναι ο Πολ Ερλιχ, ο οποίος στο βιβλίο του «Η πληθυσμιακή βόμβα» (1968) προέβλεπε ότι μεταξύ 1971 και 1985 η γη θα έφτανε στα όριά της.
«Η μάχη για να ταΐσουμε την ανθρωπότητα τέλειωσε», έγραψε. «Τις δεκαετίες 1970 και 1980, εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων θα πεθάνουν από την πείνα, ακόμη και αν ξεκινήσουμε σήμερα ένα δραστικό πρόγραμμα βοήθειας…
Δεν υπάρχει περίπτωση να ταΐσουμε τα 200 εκατομμύρια περισσότερων Ινδών που θα γεννηθούν μέχρι το 1980».
Το 2004 ο Ερλιχ αναγκάστηκε να διαφοροποιήσει τις προβλέψεις του. Σε συνέντευξή του στο μεγάλο οικολογικό περιοδικό «Grist Magazine» δήλωσε: «Το 1968, όταν έγραψα την “Πληθυσμιακή Βόμβα”, υπήρχαν στον πλανήτη 3,5 δισ. άνθρωποι. Από τότε προστέθηκαν άλλα 2,8 δισεκατομμύρια – αριθμός που είναι πολύ μεγαλύτερος από τον συνολικό πληθυσμό της γης (2 δισ.) το έτος γέννησής μου (1932). Αν αυτό δεν είναι έκρηξη της πληθυσμιακής βόμβας, τι είναι; Η βασική μου παραδοχή (όπως και πολλών συναδέλφων επιστημόνων) είναι πως η πληθυσμιακή έκρηξη είναι ένα μεγάλο πρόβλημα. Πενήντα οκτώ Ακαδημίες Επιστημών είπαν το ίδιο το 1994, όπως και πολλοί επιστήμονες προειδοποιούν την ανθρωπότητα για τους ίδιους κινδύνους».
Στο τελευταίο ο Πολ Ερλιχ είχε απόλυτο δίκιο. Πολλοί προειδοποίησαν και συνεχίζουν να προειδοποιούν. Το 1972 μια ομάδα οικονομολόγων του ΜΙΤ δημοσίευσε μια μελέτη υπό τον τίτλο «Τα όρια της Ανάπτυξης».
Η έκθεση (που κατόπιν έγινε το μεγαλύτερο οικολογικό μπεστ σέλερ όλων των εποχών: μεταφράστηκε σε 30 γλώσσες και πούλησε πάνω από 30 εκατομμύρια αντίτυπα) προέβλεπε την καταστροφή του πολιτισμένου κόσμου μέχρι το τέλος του 20ού αιώνα. Το καπιταλιστικό μοντέλο ανάπτυξης, ισχυριζόταν, οδηγεί σε εξάντληση των φυσικών πόρων. Στην αυγή του 21ου αιώνα ο πληθυσμός της Γης θα έφτανε τα 10 δισεκατομμύρια. Μέχρι το 1990 θα είχε εξαντληθεί το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο.
Η μόλυνση του πλανήτη θα αυξανόταν κατά 10 φορές, κάτι που θα περιόριζε δραστικά την καλλιεργήσιμη γη με τελικό αποτέλεσμα να μειωθεί η κατά κεφαλήν τροφή κατά 15-25%. Ολες αυτές οι ελλείψεις θα δημιουργούσαν περιφερειακές συγκρούσεις που αναγκαστικά θα οδηγούσαν στον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η ομάδα των επιστημόνων, που συνέταξε αυτή τη μελέτη, πήρε το όνομα «Λέσχη της Ρώμης» και έδειξε να δικαιώνεται με την πετρελαϊκή κρίση του 1973. Μόνο που αυτή η δικαίωση ήταν το έναυσμα για τη διάψευση των προβλέψεών της. Η αύξηση της τιμής του πετρελαίου έκανε εκμεταλλεύσιμα πολλά κοιτάσματα (επίγεια και υποθαλάσσια) και αναπτύχθηκαν νέες τεχνολογίες εναλλακτικών πηγών ενέργειας.
Εκεί βρίσκεται ο πυρήνας ενός αντίθετου ρεύματος σκέψης το οποίο σημειώνει πως η ιστορία δείχνει ότι η ευημερία αυξάνεται μακροχρόνια σε μέρη όπου αυξάνεται ο πληθυσμός. Tο βασικό επιχείρημα του Τζούλιαν Σάιμον, στο βιβλίο «O έσχατος πόρος» είναι πως η αύξηση του πληθυσμού αυξάνει και το κεφάλαιο της γνώσης της ανθρωπότητας. «H κινητήριος δύναμη για να επιταχυνθεί η πρόοδός μας», έγραψε, «είναι το απόθεμα των γνώσεών μας και το φρένο η έλλειψη φαντασίας. O έσχατος πόρος [της ανθρωπότητας] είναι οι άνθρωποι, που έχουν δεξιότητες, μυαλό και ελπίδες. Aυτοί θα ξεπεράσουν το πεπρωμένο και τη φαντασία τους για ίδιον όφελος, και αναγκαστικά προς όφελος όλων μας».
Κανείς δεν ξέρει με ακρίβεια τι θα γίνει σε πενήντα ή εκατό χρόνια. «Οι προβλέψεις είναι δύσκολες, ειδικά αν αφορούν το μέλλον», είχε πει ο Νιλς Μπορ. Παρ’ όλα αυτά συνεχίζονται…
Το στοίχημα της αφθονίας
Ο Πολ Ερλιχ και ο Τζούλιαν Σάιμον υπήρξαν οι δύο εμβληματικές μορφές δύο συγκρουόμενων ρευμάτων σκέψης. O πρώτος θεωρεί πως η πληθυσμιακή αύξηση εξαντλεί τη Γη, ενώ ο δεύτερος πιστεύει πως αυτή η αύξηση εκτείνει τα όρια του πλανήτη μας. Ποιος έχει δίκιο; Tο μέλλον θα δείξει. Στο παρελθόν, όμως, ο Ερλιχ, αναγκάστηκε να πληρώσει 570,07 δολάρια στον Σάιμον.
Tο 1980 ο Σάιμον προκάλεσε όσους πίστευαν ότι τα ορυκτά της Γης θα τελείωναν σε δέκα χρόνια να βάλουν ένα στοίχημα. Τους πρότεινε να διαλέξουν πέντε οποιαδήποτε μέταλλα, και να βρουν την ποσότητα που θα αγόραζαν από αυτά με 1.000 δολάρια. Aν η τιμή τους μετά δέκα χρόνια ανέβαινε, ο Σάιμον θα πλήρωνε την (αποπληθωρισμένη) διαφορά. Aν έπεφτε, ο άλλος θα πλήρωνε το στοίχημα. O Ερλιχ δέχτηκε το στοίχημα και το 1990 αναγκάστηκε να στείλει 570,07 δολάρια στον αντίπαλό του. Oι τιμές των μετάλλων που διάλεξε ο Ερλιχ μειώθηκαν κατά 57%. Tα μέταλλα που είχαν «αγοραστεί» το 1980 για 1.000 δολάρια, το 1990 στοίχιζαν μόλις 430 δολάρια.
Info
Στην Ελλάδα δυστυχώς κυκλοφορούν μόνο βιβλία που υποστηρίζουν τις θεωρίες της στέρησης. Υπάρχουν εκατοντάδες από αυτά και ενδεικτικά αναφέρουμε:
– Lucile F. Newman (επιμ.), «Η Πείνα στην ιστορία», εκδ. Πολύτροπον.
-James Lovelock, «Η εκδίκηση της Γαίας», εκδ. Α. Α. Λιβάνη.
-John Bellamy Foster, «Οικολογία και καπιταλισμός», εκδ. Μεταίχμιο.
-John Leslie, «Το τέλος του Κόσμου», εκδ. Α. Α. Λιβάνη.
Δύο από τα κλασικά βιβλία σχετικά με τις θεωρίες της αφθονίας είναι στα αγγλικά:
– Julian Lincoln Simon, «The Ultimate Resource 2» (αναθεωρημένη έκδοση), Princeton University Press.
– Bjorn Lomborg, «The Skeptical Environmentalist», University of Cambridge.
Τέλος, η έκθεση του «Food Policy Research Institute»: http://www.ifpri.org/
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 16.12.2007