Η προαγωγή της ηθικής σε κορυφαίο αίτημα μιας κοινωνίας (ή ακόμη χειρότερα: ως μοναδικό αίτημα) είναι έκφραση του συντηρητισμού της.
Υπάρχει χρόνια τώρα ένα μεταφυσικό αίτημα στην ελληνική κοινωνία. Ελπίζουμε ότι κάποια στιγμή θα βρεθεί ένα κόμμα που θα συγκεντρώσει 20.000 ή 30.000 άριστα στελέχη που θα στελεχώσουν τον αχανή κρατικό μηχανισμό, στελέχη που θα είναι ηθικά, για να κυβερνήσουν αυτοί καλά και θα ζήσουμε εμείς καλύτερα.
Το γεγονός ότι η πραγματικότητα συνεχίζει διαρκώς να μας διαψεύδει ουδόλως μας απασχολεί. Η ηθική των κυβερνώντων είναι το κυρίαρχο αίτημα και οι διαρκείς διαψεύσεις θεωρούνται ως εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Χειρότερα: όσες περισσότερες είναι οι εξαιρέσεις, τόσο πιο επιτακτικό γίνεται το αίτημα. Φτάσαμε σε σημείο να μη νοιάζεται κανείς για την αποτελεσματικότητα της πολιτικής και όλοι να εξετάζουμε τις προθέσεις της. «Σεμνά και ταπεινά» μήνυσε στους υπουργούς του ο πρωθυπουργός, όχι «σεμνά κι αποτελεσματικά», ούτε «ταπεινά και παραγωγικά». Ερμήνευσε σωστά την περιρρέουσα ατμόσφαιρα: μετά την ηθικολογική φρενίτιδα της περιόδου 2000-2004, μοναδικό πολιτικό αίτημα έγινε το «πνεύμα της ηθικής». Τα αποτελέσματα θεωρήθηκαν περίπου δεδομένα κι αυτό υπήρξε το μεγάλο επικοινωνιακό βατερλό της κυβέρνησης Σημίτη. Οποτεδήποτε κάποιος ανέφερε το έργο, έπαιρνε την απάντηση «ε, αυτά, έτσι κι αλλιώς θα γινόταν. Στα ζητήματα ηθικής όμως… »
Η ηθική, όμως, ως μοναδική προσέγγιση της πολιτικής παρουσιάζει προβλήματα. Καταρχήν η ηθική δεν είναι ακριβής επιστήμη. Χρειάζεται κατά τη διακυβέρνηση της χώρας, αλλά πάντα μια πολιτική απόφαση εμπεριέχει και στοιχεία ανηθικότητας. Για παράδειγμα: πόσο ηθικό είναι να ξεβολευτούν οι 5.000 εργαζόμενοι της «Ολυμπιακής», επειδή η εταιρεία λειτουργεί χρόνια τώρα σε καθεστώς χρεοκοπίας; Αν δούμε τις ΔΕΚΟ μόνο υπό το πρίσμα της ηθικής και όχι της οικονομικής αποτελεσματικότητας, τότε τίποτε δεν πρέπει να αλλάξει.
Κάθε αλλαγή είναι ανήθικη. Ή τουλάχιστον μπορεί να θεωρηθεί ανήθικη. Η κατεστημένη λειτουργία είναι συνήθως και η ηθική λειτουργία. Επιπλέον: επειδή ακριβώς η αλλαγή είναι και μια δυναμική υπόθεση, ποτέ δεν μπορούμε να προϋπολογίσουμε με ακρίβεια τα αποτελέσματά της. Αναγκαστικά στη διαδικασία μετάβασης δημιουργούνται ανηθικότητες. Πραγματικές και φανταστικές. Τα αρνητικά υποπροϊόντα είναι μέρος κάθε αλλαγής: ακόμη και το αγαθό από χιλιάδες πλευρές διαδίκτυο έφερε το ηλεκτρονικό έγκλημα. Αν σταθούμε στα ηθικά παρατράγουδα της πληροφορικής κοινωνίας πρέπει να εξοβελίσουμε το Ιντερνετ, διότι «διαφθείρει την ψυχή της νεολαίας. Χειρότερα: είναι φυσικό να εμφανίζεται πρώτα η ασθένεια και μετά να εφευρίσκεται η θεραπεία. Αλλά μέχρι να αποδώσει η δεύτερη υπάρχει άπλετος χρόνος, για να συκοφαντηθεί κάθε μεταρρύθμιση.
Η προαγωγή της ηθικής σε κορυφαίο αίτημα μιας κοινωνίας (ή ακόμη χειρότερα: ως μοναδικό αίτημα) είναι έκφραση του συντηρητισμού της. Αποψιλώνει τον βασικό στόχο της πολιτικής, που είναι οι αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας την κοινωνίας, της πολιτικής, της οικονομίας για την παραγωγή καλύτερων αποτελεσμάτων. Το πρόβλημα είναι ότι αυτή τη στιγμή ολόκληρη η δημόσια σφαίρα πνίγεται στον αστερισμό της ηθικής. Τα δύο μεγάλα κόμματα μετρούν το ηθικό τους μπόι, ενώ στο τέλος ο λογαριασμός που θα μας έρθει θα αφορά τα αποτελέσματα της πολιτικής.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 12.1.2008
