Η συνεργατική οικονομία αποκεντρώνει και τον έλεγχο ποιότητας των προϊόντων της. Λειτουργεί περίπου, όπως η εξέλιξη των ειδών στη βιολογία.
Στα 1999 η καναδική εταιρεία «Goldcorp Inc» βρισκόταν στα πρόθυρα χρεοκοπίας. Υστερα από πενήντα χρόνια χρυσοθηρίας τα ορυχεία της στέρευαν και χρειαζόταν νέες χρονοβόρες και χρηματοβόρες έρευνες για να ανοίξει νέα στην έκταση των 55.000 εκταρίων που κατείχε. Εκείνη τη χρονιά ο πρόεδρος της εταιρείας, Rob MacEwen βρέθηκε σε ένα σεμινάριο για νέους επιχειρηματίες στο ΜΙΤ, όπου πρωτάκουσε για το Linux και τις εφαρμογές ανοιχτού κώδικα.
Το κίνημα του ανοιχτού κώδικα είναι ο πλέον αναπτυσσόμενος τομέας της πληροφορικής σήμερα. Βασίζεται στην «οικονομία της συνεργασίας». Κάποιος φτιάχνει ένα πρόγραμμα, ανοιχτό σε μετατροπές. Το ρίχνει ελεύθερο στο Διαδίκτυο και διάφοροι προσθέτουν λειτουργίες και το βελτιώνουν. Λιθαράκι, λιθαράκι, τα προγράμματα γίνονται καλύτερα από εκείνα των εταιρειών. Η συλλογική επεξεργασία δημιουργεί καινοτομία πολύ μεγαλύτερη, απ’ όση δημιουργούν τα ερευνητικά κέντρα των εταιρειών γιατί -αν μη τι άλλο- περισσότερα μυαλά λύνουν τα ίδια προβλήματα και δημιουργούν νέες ιδέες. Και μπορεί η Microsoft σήμερα να κυνηγά την πειρατεία, η μεγαλύτερη όμως απειλή είναι όλα αυτά τα συνεργατικά προγράμματα που λεηλατούν τις αγορές της. Ηδη το πρόγραμμα πλοήγησης στο Διαδίκτυο «Firefox» έπνιξε το «Internet Explorer», το λειτουργικό σύστημα Linux κυριαρχεί στην αγορά των Ιnternet servers, το Neo-Office αντικαθιστά ταχύτατα το δημοφιλές πακέτο (με προγράμματα επεξεργασίας κειμένου, λογιστικών φύλλων κ.λπ.) της Microsoft.
Ο Rob MacEwen σκέφθηκε ότι έπρεπε να ακολουθήσει το ίδιο μοντέλο. Να κοινωνικοποιήσει, δηλαδή, την έρευνα για νέα κοιτάσματα. Ανέτρεψε τον ιερό κανόνα της βιομηχανίας εξόρυξης που θέλει τα γεωλογικά δεδομένα άκρως απόρρητα στοιχεία κάθε εταιρείας, και τα δημοσιοποίησε στο Διαδίκτυο. Κάλεσε τους χρήστες να τα μελετήσουν και να προτείνουν πού μπορεί να βρίσκονται κοιτάσματα χρυσού.
Με αμοιβές ύψους 575.000 δολαρίων, επέστρεψαν χίλιες περίπου προτάσεις εκ των οποίων το 80% αποδείχτηκαν χρυσοφόρες. Ο στόχος των 5 εκατ. ουγκιών υπερκαλύφτηκε και έφτασε τα 8 εκατομμύρια. Η εταιρεία που το 1999 έκανε τζίρο 100 εκατ. δολάρια, σήμερα με την «ανοιχτού κώδικα προσέγγιση» φτάνει τα 9 δισ.
Αυτό δεν είναι το μόνο παράδειγμα της «Wikinomics», που σύμφωνα με τους συγγραφείς του ομώνυμου βιβλίου Don Tapscott και Anthony D. Williams, ξυπνά τις επιχειρήσεις τις κάνει πιο παραγωγικές και διά της επιτυχίας αλλάζει συνολικά τον καπιταλισμό. Ο όρος «Wikinomics» προέρχεται από τη σύνθεση των «οικονομία» και «wikipedia» («Βικιπαίδεια» στα ελληνικά). Η τελευταία είναι το πιο γνωστό και πιο δημοφιλές προϊόν της νέας τάσης. Ξεκίνησε το 2001 από τους Jimmy Wales και Larry Sanger και σήμερα έχει δεκαπλάσιο περιεχόμενο από την Britannica (1,74 δισεκατομμύρια λέξεις), τη χρησιμοποιούν 683 εκατομμύρια άνθρωποι σε 253 γλώσσες. Αν και πολλές φορές ήρθε στη δημοσιότητα επειδή χρησιμοποιήθηκε για δημοσιοποίηση είτε διαφημιστικών είτε δυσφημιστικών πληροφοριών (ένα πρόσφατο παράδειγμα ήταν το ψεύτικο επίθετο του κ. Ευάγγελου Βενιζέλου) όλες οι μελέτες δείχνουν ότι το ποσοστό λαθών στη δωρεάν εγκυκλοπαίδεια είναι το ίδιο και πιθανώς μικρότερο από τις μεγάλες εγκυκλοπαίδειες του εμπορίου. Η συνεργατική οικονομία αποκεντρώνει και τον έλεγχο ποιότητας των προϊόντων της. Λειτουργεί περίπου, όπως η εξέλιξη των ειδών στη βιολογία. Τα καλά χαρακτηριστικά διώχνουν τα κακά. Ακόμη κι όταν μπαίνουν λάθος λήμματα υπάρχουν μυριάδες να τα διορθώσουν. Μια κακή εφαρμογή στα προγράμματα ανοιχτού κώδικα πεθαίνει διά της αχρησίας. Επιβιώνουν μόνο τα ικανά, όσα δηλαδή είναι προσαρμοσμένα στις ανάγκες των χρηστών. Αυτό κανείς κεντρικός σχεδιασμός κάποιας εταιρείας δεν μπορεί να το επιτύχει, ακριβώς για τον ίδιο λόγο που απέτυχαν οι κεντρικά σχεδιαζόμενες οικονομίες. Δεν μπορούσαν να έχουν και να επεξεργαστούν τα δισεκατομμύρια ψήγματα πληροφορίας που απαιτούνται για τη λήψη των αποφάσεων.
Το περίεργο είναι ότι μορφές συμμετοχικής οικονομίας φύονται και εκεί που δεν το περιμένει κανείς, δηλαδή στις μεγάλες εταιρείες, οι οποίες από τη φύση τους είναι αρτηριοσκληρωτικές και αυστηρά ιεραρχικές. Η Procter & Gamble, για παράδειγμα διαπίστωσε ότι ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας διπλασιάζεται κάθε πέντε χρόνια και οι 7.500 ερευνητές της δεν αρκούν πλέον να διατηρήσουν το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της εταιρείας. Ετσι δημιούργησε το δίκτυο InnoCentive, εκεί που «τα πιο δύσκολα προβλήματα συναντούν τα πιο δυνατά μυαλά». Πληρώνει μέχρι και 1.000.000 δολάρια για τις καλύτερες ιδέες και τις καλύτερες λύσεις για υπάρχοντα και νέα προϊόντα. Συμμετέχουν 140.000 άτομα από 175 χώρες σε 40 προγράμματα.
Παρά το γεγονός ότι ο Bill Gates παραπονιέται ότι, σε ένα κόσμο όπου τα άτομα συγκεντρώνουν τα ταλέντα τους για να δημιουργήσουν ελεύθερα αγαθά, το κίνητρο του κέρδους εξαφανίζεται για τη βιομηχανία της γνώσης οι συγγραφείς του βιβλίου δείχνουν εξαιρετικά αισιόδοξοι για τις νέες μορφές παραγωγής και διανομής των προϊόντων. «Καθώς ο παγκόσμιος καταμερισμός της εργασίας συνεχώς διαφοροποιείται και γίνεται πιο πολύπλοκος και δυναμικός, η οικονομία ξεφεύγει από τον έλεγχο των συνήθων υπόπτων. Θα υπάρξουν θύματα, αλλά οι κερδισμένοι θα είναι περισσότεροι από τους χαμένους. Πιστεύουμε ότι μια νέα εποχή ανοίγει με περισσότερες οικονομικές ευκαιρίες για τα άτομα και τις επιχειρήσεις, με περισσότερη δημιουργικότητα, καινοτομία και αποδοτικότητα για την οικονομία στο σύνολό της.»
Κλειδί η τεχνολογία
Η αλήθεια είναι ότι επιχειρήθηκε πολλάκις η συμμετοχική οικονομία κατά το παρελθόν. Ο κολεκτιβισμός όμως δεν ήταν προϊόν ελεύθερης βούλησης των ατόμων (πλην ορισμένων μικρών πρωτοβουλιών), αλλά επιχειρήθηκε να επιβληθεί από τα πάνω. Η συμμετοχή στα «wikinomics» είναι εθελοντική και γι’ αυτό ίσως είναι παραγωγική. Το κίνητρο όλων αυτών που προσφέρουν τις μικρές ιδέες για τη βελτίωση των προϊόντων, ή τη συγγραφή λημμάτων δεν είναι μόνο οικονομικό. Είναι και η αναγνώριση στην κοινότητα που συμμετέχουν.
Το κλειδί όμως για την ανάπτυξη και διεύρυνση αυτού του συμμετοχικού μοντέλου είναι η τεχνολογία, ειδικά οι προσωπικοί υπολογιστές και το Διαδίκτυο. Δεν είναι ίσως γνωστό ότι «wikipedia» υπήρξε πριν από το Ιnternet. Γεννήθηκε το 1857 από την ανάγκη Βρετανών διανοουμένων να φτιάξουν το πιο πλήρες λεξικό της Αγγλικής γλώσσας. Ο Pίτσαρντ Σένεβι Tρεντς κατάλαβε ότι «το τόλμημα, ξεπερνούσε τις ικανότητες ενός ανθρώπου. Aντίθετα η προσεκτική μελέτη όλης της αγγλικής γραμματείας και το «χτένισμα» των εφημερίδων και των ποιοτικότερων περιοδικών του Λονδίνου και της Nέας Yόρκης έπρεπε να αποτελέσουν την «συνδυασμένη δράση πολλών». Θα ήταν αναγκαίο να στρατολογηθεί μια ομάδα -και μάλιστα τεράστια- που θα περιλάμβανε εκατοντάδες άμισθων ερασιτεχνών, οι οποίοι θα πρόσφεραν εθελοντικά το έργο τους…» Ετσι δημοσιεύτηκε σε όλες τις εφημερίδες μια αγγελία που ζητούσε συνεργασία. Αποκρίθηκαν πολλοί για να φτιαχτεί το δωδεκάτομο «Aγγλικό Λεξικό της Oξφόρδης», με 414.825 λήμματα, 1.827.306 επεξηγηματικές φράσεις. Μόνο που πήρε εβδομήντα χρόνια να τελειώσει, ενώ η «Βικιπαίδεια» σε οκτώ μόλις χρόνια ξεπέρασε τα 2 εκατομμύρια λήμματα.
Στην Ελλάδα…
Στην Ελλάδα το πιο γνωστό Wikinomics πρότζεκτ είναι η ελληνική έκδοση της «Βικιπαίδειας». Περιλαμβάνει πάνω από 34.000 άρθρα και 84.000 σελίδες. Περιορισμένη συμμετοχική μεταφραστική δουλειά κλασικών αριστερών διανοητών γίνεται σποραδικά από το athens.indymedia.org, ενώ ενδιαφέρον αποκτά και το wikipolitics.gr, ένας δικτυακός τόπος του ΠΑΣΟΚ που καλεί τους πολίτες να συνδιαμορφώσουν με σχόλια και παρατηρήσεις τις ερωτήσεις του κόμματος προς την κυβέρνηση. Από κει και πέρα υπάρχουν 40.000 bloggers (κάποιοι ξεκινούν και συμμετοχικά προγράμματα συγκέντρωσης πληροφοριών, όπως έγινε πρόσφατα με το ασφαλιστικό) και χιλιάδες συμμετέχουν σε άλλες πλατφόρμες όπως είναι το YouTube ή το MySpace.
Ιnfo
-Don Tapscott, Anthony D. Williams, «Wikinomics: How Mass Collaboration Changes Everything» εκδ. Penguin
-Simon Winchester, «O καθηγητής και ο Tρελός», εκδ. «Nέα Σύνορα – A.A. Λιβάνη».
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 25.5.2008
