«Οταν χίλιοι άνθρωποι πιστεύουν μια φτιαχτή ιστορία για ένα μήνα, τότε έχουμε fake news. Οταν ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι την πιστεύουν για χίλια χρόνια, τότε έχουμε θρησκεία». Ο Ισραηλινός διανοητής Γιουβάλ Χαράρι πιστεύει στη δύναμη των μύθων. Από την Εποχή του Λίθου, έγραψε, οι άνθρωποι φτιάχνουν ιστορίες.
Αυτό έχει μια ευεργετική συνέπεια. «Είμαστε το μοναδικό θηλαστικό που μπορεί να συνεργάζεται με πολυάριθμους ξένους επειδή μόνο εμείς μπορούμε να επινοούμε φανταστικές ιστορίες, να τις διαδίδουμε και να πείθουμε εκατομμύρια άλλους να τις πιστέψουν. Εφόσον όλοι πιστεύουν τα ίδια φανταστικά πράγματα, υπακούμε όλοι τους ίδιους νόμους κι έτσι συνεργαζόμαστε αποτελεσματικά» («21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα», εκδ. Αλεξάνδρεια»).
Οι μύθοι όμως έχουν και μια σκοτεινή πτυχή. Μπορούν να δημιουργήσουν δυσανεξία, διώξεις ακόμη και γενοκτονίες. Το μεγαλύτερο έγκλημα στην ιστορία, το Ολοκαύτωμα, είχε στη βάση του αντισημιτικούς μύθους που επέζησαν χιλιάδες χρόνια και ανεμπόδιστοι μεταλλάσσονταν επί τα χείρω. Σε αντίθεση με τους παλιούς πολέμους και με ό,τι συμβαίνει στη φύση οι σύγχρονες συγκρούσεις δεν γίνονται για τροφή, ή εδάφη, λέει ο Χαράρι. «Οι άνθρωποι πλέον πολεμούν για τις φανταστικές ιστορίες που έχουν στο μυαλό τους». Σε πολλές συνεντεύξεις του φέρνει ως παράδειγμα την πόλη της Ιερουσαλήμ και ειδικότερα το Ορος του Ναού, όπου υπάρχει ο «Λίθος», στον οποίο κατά την εβραϊκή παράδοση έγινε η Θυσία του Αβραάμ, και κατά την ισλαμική είναι ο βράχος από τον οποίο ο Μωάμεθ αναλήφθηκε στον ουρανό. Χιλιάδες άνθρωποι είναι διατεθειμένοι να πεθάνουν για μια (φορτωμένη με μύθους) πέτρα.
Με αυτό το σκεπτικό σήμερα, μέσα στο Ισραήλ συγκρούονται δύο αφηγήματα. Το ένα είναι κοσμικό και φτιάχτηκε από εκείνους που διώχτηκαν από την Ευρώπη, ιδιαιτέρως την περίοδο της ναζιστικής θηριωδίας. Είναι πατριώτες αλλά δεν θεωρούν τη γη τους ιερή. Δεν θα φύγουν –πού να πάνε;– αλλά θα την μοιραστούν έναντι ειρήνης με τους Αραβες. Οι νιόφερτοι από τις πρώην κομμουνιστικές χώρες είναι κατά κανόνα θρησκόληπτοι. Θέλουν καθαρό το «Ισραήλ από τον ποταμό ώς τη θάλασσα». Δεν θα διστάσουν δε να χρησιμοποιήσουν τις μεθόδους των διωκτών τους, όπως έδειξε το πογκρόμ κατά των Παλαιστινίων από Εβραίους εποίκους στη Δυτική Οχθη την περασμένη Πέμπτη (15.8.2024).
«Αυτό που φοβάμαι περισσότερο», είπε ο Χαράρι σε μια συνέντευξή του (Skynews 26.2.2024), «είναι ποιος θα κερδίσει τη μάχη για την ψυχή του έθνους, που γίνεται μεταξύ ισραηλινού πατριωτισμού και εβραϊκής υπεροχής». Δυστυχώς –και με την αμέριστη βοήθεια της Χαμάς– οι δεύτεροι προς το παρόν κερδίζουν.
