Από την αρχαία Ελλάδα και δώθε, ο δυτικός πολιτισμός βασίστηκε στη λογική και στην εμπειρική μέθοδο. Υπήρξε το διάλειμμα των «Σκοτεινών Χρόνων», δηλαδή η περίοδος της θρησκευτικής δεισιδαιμονίας, αλλά κατά την εποχή του Διαφωτισμού η δυτική σκέψη ήρθε στα ίσα της. Οι επιστήμες, που βασίζονται στην παρατήρηση και στη λογική, άνθησαν και μαζί τους το ανθρώπινο είδος.
Αυτό δημιούργησε την πεποίθηση ότι το παράλογο, το δεισιδαιμονικό, το αντιεπιστημονικό υπήρχε μόνο σε «κατώτερες» κοινωνίες, όσες τέλος πάντων δεν είχαν την αγαθή τύχη να περάσουν Διαφωτισμό. Εξ ου και η αμηχανία μας απέναντι «στις» Λατινοπούλου κι άλλους θεωρητικοσυνωμότες των καιρών μας. Πώς αντιμετωπίζουμε το παράλογο, όταν μάλιστα αυτό πάει να γίνει πλειοψηφικό; Απαντάμε με επιχειρήματα στην ανοησία ή απλώς την ανεχόμαστε, ίσως με χαμόγελο συγκατάβασης; Πώς αντιμετωπίζονται οι ψεκασμένοι με τα εργαλεία του ορθού λόγου, όταν αυτοί υπερπηδούν με ευκολία τα «εμπόδια» της παρατήρησης και της λογικής;
Οι ποικίλες απαγορεύσεις, που πολλές τρομαγμένες δυτικές δημοκρατίες προέκριναν, δεν είναι μακροχρονίως αποτελεσματικές. Τροφοδοτούν τις θεωρίες συνωμοσίας. Μεταβάλλονται στο μυαλό των αδαών σε απόδειξη της «συνωμοσίας των ελίτ» για αποσιώπηση «εναλλακτικών ιδεών». Το υψωμένο φρύδι επίσης δεν βοηθάει. Τους φανατίζει περισσότερο. Η αδιαφορία είναι επικίνδυνη. Ο αντισημιτισμός, που γεννήθηκε τα πρώιμα χρόνια του χριστιανισμού στο πλαίσιο της αντιπαράθεσης θρησκευτικών δογμάτων, κατέληξε στο μεγαλύτερο έγκλημα στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Η παιδεία είναι το ασφαλέστερο φάρμακο αλλά μόνο μακροχρονίως, όταν –όπως έλεγε ο Κέινς– θα είμαστε όλοι νεκροί. Μέχρι να πειστούν οι κάτοικοι της Γιούτα ότι δεν υπάρχουν «εναλλακτικά γεγονότα» (αυτό είπε το 2021 η εκπρόσωπος Τύπου του Τραμπ), το βαλιτσάκι των πυρηνικών θα βρίσκεται στα χέρια ενός τύπου που δεν αποκλείει τη χρήση στρατιωτικής ισχύος για να αποκτήσει τη Γροιλανδία. Ναι, σίγουρα, είναι μικρές οι πιθανότητες να εισβάλουν Αμερικανοί πεζοναύτες στη Δανία, αλλά η ιστορία είναι γεμάτη από πράγματα που δεν μπορούσαν να συμβούν. Η ιστορία επίσης καταγράφει πολλούς Εβραίους οι οποίοι χάθηκαν στα κρεματόρια επειδή πίστεψαν ότι δεν μπορεί άνθρωπος να φθάσει έως εκεί, ακόμη κι αν έχει γράψει το «Ο Αγών μου».
Δεν έχουμε συγκεκριμένη απάντηση πώς η λογική μπορεί να αντιμετωπίσει το παράλογο, και όλα τα παραπάνω δεν είναι παρά η έκφραση αυτής της αμηχανίας. Το χειρότερο όμως είναι πως δεν μοιάζει –προς το παρόν τουλάχιστον– να έχει διατυπωθεί κάποια αποτελεσματική θεωρία. Και το θέμα είναι πως επείγει αυτή να φτιαχτεί…
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 18.1.2025