Το άρθρο 16 στις ΗΠΑ

Ποιος θα το πίστευε ότι θα δέχονταν τέτοια επίθεση τα αμερικανικά πανεπιστήμια; Οπως έγραψαν οι New York Times, «το κυβερνητικό τελεσίγραφο περιέχει απαιτήσεις, όπως η υιοθέτηση συστήματος “βασισμένου στην αξία” για την επιλογή φοιτητών και διδακτικού προσωπικού, καθώς και κυβερνητικό έλεγχο στην εισαγωγή ξένων φοιτητών στο ίδρυμα. Το Χάρβαρντ καλείται να υιοθετήσει “ποικιλία απόψεων” και να διακόψει αμέσως τη λειτουργία προγραμμάτων διαφορετικότητας, ισότητας και συμπερίληψης. Ανεξάρτητος φορέας θα επέβλεπε τη διαδικασία προκειμένου να εξετασθούν “προγράμματα τα οποία πυροδοτούν την αντισημιτική κακοποίηση ή εμφανίζουν ιδεολογικές εμμονές”» (Αλαν Μπλάιντερ, Νew York Times/«Καθημερινή», 17.4.2025).

Εδώ, λόγω του άρθρου 16, η αυτοτέλεια και η αυτονομία, που σθεναρώς υπερασπίζεται το Χάρβαρντ, δεν υπάρχουν. Ενας Ελληνας Τραμπ δεν θα έχει τέτοια προβλήματα. Οπως έγραψε ο καθηγητής Δημήτρης Κυρτάτας, η πολιτική ηγεσία παρεμβαίνει διαρκώς στη διοίκηση των πανεπιστημίων: «Καθορίζει μόνη της και αυθαιρέτως τους προϋπολογισμούς των ιδρυμάτων, αλλά και την τελευταία στιγμή προβαίνει σε περικοπές. (…) Ορίζει τον αριθμό του διδακτικού προσωπικού, αλλά δεν προκηρύσσει τις προβλεπόμενες θέσεις…» («Ο Πολίτης», τ. 149/Νοέμβριος 2006, όπως παρατίθεται στο βιβλίο του Νίκου Αλιβιζάτου «Πέρα από το άρθρο 16», εκδ. Μεταίχμιο).

Με άλλα λόγια, όταν εμείς χτίζαμε Παρθενώνες συγκεντρωτισμού, οι αρχαιοσυντηρητικοί των ΗΠΑ έτρωγαν βελανίδια. Το χειρότερο είναι ότι «οι πολιτικές ηγεσίες θεωρούν αυτές τις αυθαίρετες παρεμβάσεις απολύτως φυσιολογικές. Δεν αισθάνονται την ανάγκη να δώσουν οποιαδήποτε διευκρίνιση και δεν αναλαμβάνουν οιαδήποτε δέσμευση για το μέλλον. Ο παραλογισμός είναι σαφής» (ό.π.). Υπάρχει όμως και το χείριστο. Η συντριπτική πλειονότητα των πολιτών «θεωρεί αυτές τις αυθαίρετες παρεμβάσεις απολύτως φυσιολογικές». Γι’ αυτό και δεν υπάρχει ιδιαίτερη πίεση για αναθεώρηση του άρθρου 16, που κάνει τα ΑΕΙ δημόσιες υπηρεσίες κι εμάς να αναρωτιόμαστε τι έχουν τα έρμα…

Βεβαίως μετά το 1974, ο εγχώριος κρατικός έλεγχος των ΑΕΙ δεν έχει ιδεολογικό πρόσημο. Χρησιμοποιείται κυρίως για «κοινωνικές ή περιφερειακές πολιτικές» (π.χ. με τον αριθμό των εισακτέων ή τη διασπορά τμημάτων), για διευθετήσεις και κανένα ρουσφετάκι· ρωμαίικα πράγματα, δηλαδή. Αλλά ποιος ξέρει τι θα γίνει την επόμενη ημέρα; Ποιος θα φανταζόταν ότι στις ΗΠΑ θα εκλεγόταν πρόεδρος κάποιος που έφτιαξε ένα δικό του πανεπιστήμιο και το χρεοκόπησε, αλλά έχει άποψη για το πώς θα πρέπει να λειτουργούν τα μη κρατικά πανεπιστήμια που προϋπήρχαν των ΗΠΑ κι έκαναν την Αμερική μεγάλη;