Το πρόβλημα της νευροθεολογίας είναι ότι συγχέει τις πνευματικές εμπειρίες, τις οποίες λίγοι πιστοί έχουν, με την θρησκεία…
«Το πρόβλημα της νευροθεολογίας είναι ότι συγχέει τις πνευματικές εμπειρίες, τις οποίες λίγοι πιστοί έχουν, με την θρησκεία», ισχυρίζεται ο αρχισυντάκτης θρησκευτικών θεμάτων του περιοδικού Newsweek και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Kenneth Woodward. Ο συγγραφέας πολλών θρησκευτικών βιβλίων ισχυρίζεται ότι αυτό που μελετά η νεοεμφανισθείσα επιστήμη είναι κοινές (και όχι κατ’ ανάγκη θρησκευτικές) εμπειρίες έκστασης, που μπορούν να μπουν στο μικροσκόπιο της επιστήμης, ή έστω στον αξονικό τομογράφο. Η θρησκευτικότητα λέει είναι κάτι πολύ πιο υπερβατικό, δεν μπορεί να μελετηθεί με τις μεθόδους της σύγχρονης επιστήμης.
«Οι σκεπτικιστές κάποτε ισχυριζόταν ότι και με μισό εγκέφαλο κάποιος μπορούσε να καταλάβει ότι δεν υπάρχει Θεός», γράφει στο περιοδικό Newsweek. «Τώρα οι επιστήμονες μας λένε ότι ο μισός εγκέφαλος, ή ένα μέρος του είναι «δικτυωμένος» έτσι ώστε να έχει θρησκευτικές εμπειρίες. Αν είναι αμφίβολο κατά πόσο η αναπτυσσόμενη «νευροθεολογία» είναι θεολογία. Μπορεί να μας λέει νέα πράγματα για τα κυκλώματα του εγκεφάλου, αλλά δεν μας λέει τίποτε για τον Θεό.
Το μέγιστο λάθος που κάνουν οι νευροθεολόγοι είναι να ταυτίζουν την θρησκεία με συγκεκριμένες εμπειρίες και αισθήματα. Η έκσταση που μπορεί να νιώσει ένας προσευχόμενος μπορεί να είναι ένα ευχάριστο και εμψυχωτικό αίσθημα, αλλά αυτό δεν έχει τίποτε να κάνει με το πόσο καλά επικοινωνούμε με το Θεό. Για την ακρίβεια πολλοί άνθρωποι προσεύχονται καλύτερα όταν νιώθουν ντροπή ή θλίψη για τα κρίματά τους, και η αίσθηση ότι ο Θεός είναι απών δεν είναι λιγότερο έγκυρη από την εμπειρία της θεϊκής παρουσίας. Η αγνή προσπάθεια για προσευχή μπορεί να είναι περισσότερο αυθεντική από το περιστασιακό αίσθημα ότι ο Θεός είναι κοντά, κι ακούει κάθε λέξη. Πολλοί λίγοι πιστοί έχουν ζήσει αυτό που η χριστιανική θεολογία αποκαλεί μυστική ένωση με το Θεό. Ούτε πολλοί βουδιστές έχουν την εμπειρία της «κενότητας» που ο Βούδας ονόμασε πραγματοποίηση του «μη-εαυτού».
Οι νευροθεολόγοι επίσης συγχέουν την πνευματικότητα με την θρησκεία. Η πραγματοποίηση όμως του θελήματος του Θεού εμπεριέχει περισσότερα από την προσευχή και τον διαλογισμό. Το να δει κάποιος τον Χριστό στο πρόσωπο ενός ασθενούς με AIDS ή το να αγαπήσει κάποιος τον εχθρό του δεν προαπαιτεί ειδικές τροποποιήσεις στα κυκλώματα του εγκεφάλου. Η δύναμη και οι ευχαριστίες της προσευχής δεν εξαρτώνται από την συλλογικότητα των εγκεφαλικών κυμάτων του εκκλησιάσματος. Με λίγα λόγια, η θρησκεία κατανοεί ένα σύνολο πράξεων και ενοράσεων που παραδέχεται μια υπερβατική τάξη χωρίς να προαπαιτεί μια υπερβατική εμπειρία.
Από την άλλη πλευρά οι περισσότεροι από μας έχουν ζήσει την εμπειρία της διάλυσης των ορίων του εαυτού τους – και την σχετική αίσθηση του να είναι κάποιος ένα με τον κόσμο. Αλλά τέτοιες οριακές στιγμές δεν είναι κατ’ ανάγκην θρησκευτικές. Ο William Wordsworth απελευθερώθηκε από τον εαυτό του με την φύση, εκεί όπου το πνεύμα του «γύρισε της γης την ημερήσια πορεία/ με πέτρες πετραδάκια και δένδρα». Ο Walt Whitman, ένας τελείως διαφορετικός ποιητής δραπέτευσε από τον εαυτό του συγχωνευόμενος φαντασιακά με όλη την δημοκρατική Αμερική, και όλους τους πολίτες της. Τι άλλο συμβαίνει στις ροκ συναυλίες παρά μια επίθεση σε όλες τις αισθήσεις έτσι ώστε όλες οι ατομικές προσωπικότητες να διαλύονται σε ένα συλλογικό υψιπετές; Ακόμη και οι συνήθεις εραστές μπορούν προς στιγμή να νιώσουν αρμονικά με το σύμπαν μέσω του εκστατικού σεξ: «ένιωσες κι εσύ την γη να κουνιέται:»
Σύμφωνα με τους νευροθεολόγους, η εξέλιξη έχει προγραμματίσει το νου μας να βρίσκει ευχαρίστηση όταν κάποιος ξεφεύγει από τα δεσμά του εαυτού του. Κάποιες θρησκευτικές πρακτικές επιβεβαιώνουν αυτό το πράγμα. Όπως ξέρει κάθε διαλογιστής, το να απαγγέλλει κάποιος την μάντρα (Σ.Μ.: μικρές φράσεις που επαναλαμβανόμενες οδηγούν στον διαλογισμό) για 20 λεπτά κάθε μέρα χαλαρώνει το σώμα και ανανεώνει το κουρασμένο μυαλό. Η Βίβλος επίσης συμβουλεύει προσήλωση στην προσευχή: «Μείνε ακίνητος και γνώρισε ότι είμαι ο Κύριος». Αλλά στις παραδόσεις γιόγκα της Ινδίας, όπου κεντρικό στοιχείο της πνευματικότητας είναι η υπέρβαση των ορίων του εαυτού άκαμπτες ασκητικές πρακτικές όπως η νηστεία για πολλές εβδομάδες και το πλήγωμα της σάρκας απέχουν πολύ από την ευχαρίστηση. Εδώ, απ’ ότι δείχνουν τα πράγματα, η θρησκευτική παράδοση εμπεριέχει ένα είδος επανασχεδιασμού των κυκλωμάτων του εγκεφάλου έτσι ώστε ο πόνος και η ευχαρίστηση να γίνουν υπερβατικά.
Σε κάθε πνευματική παράδοση η απελευθέρωση από τον εαυτό είναι κυρίως μια ηθική προσταγή. Το «αγάπα τον πλησίον ως εαυτόν» που προστάζει ο Ιησούς, απαιτεί τεράστια προσπάθεια υπέρβασης του εαυτού. Πραγματικά οι περισσότεροι μη νευρολόγοι θεολόγοι θα υποστήριζαν ότι η αγάπη στον πλησίον δεν μπορεί να γίνει συνήθεια της καρδιάς χωρίς την βοήθεια της Θείας Χάριτος. Μεγάλοι χριστιανοί μυστικιστές, όπως η Τερέσα της Αβίλα, θεωρούσαν τους εκστασιασμούς ειδικά δώρα από τον Θεό. Καταλάβαιναν όμως επίσης ότι τέτοιες εμπειρίες μπορούσαν να γίνουν αφορμή για υπερηφάνεια και πνευματική μαλθακότητα. Γι’ αυτό οι χριστιανοί μυστικιστές δίδασκαν ότι η αγάπη στον πλησίον πρέπει να προηγείται ακόμη και της πλέον μύχιας επαφής με τον Θεό μέσω της προσευχής. Για την ακρίβεια μέχρι σήμερα οι υποψήφιοι Aγιοι της Καθολικής εκκλησίας μετρώνται από την ευσπλαχνία τους κι όχι από τις μυστικιστικές εμπειρίες. Κατά τον ίδιο τρόπο οι βουδιστές μποτχισάβα (Σ.Μ.: άγιοι) ξεχωρίζουν από την φιλευσπλαχνία τους κι όχι από τον πνευματικό αθλητισμό τους.
«Φυσικά η επιστήμη δεν ασχολείται με τα άυλα, αν και μπορούμε να πούμε ότι κάποιοι τομείς της σύγχρονης φυσικής πλησιάζουν με την μελέτη των μη υλικών πραγμάτων», καταλήγει ο Kenneth Woodward. «Το μόνο που μπορούν να κάνουν οι νευροβιολόγοι είναι να συσχετίσουν ορισμένες εμπειρίες με συγκεκριμένη δραστηριότητα του εγκεφάλου. Το να προτείνουν ότι ο εγκέφαλος είναι η μοναδική πηγή των εμπειριών μας είναι υπεραπλούστευση. Αγνοεί την επήρεια άλλων σημαντικών παραγόντων, όπως είναι η θέληση, το εξωτερικό περιβάλλον, για να μην αναφέρουμε την λειτουργία της Θείας Χάριτος.»
Ο K Kenneth Woodward…
… είναι αρχισυντάκτης θεολογικών θεμάτων του περιοδικού Newsweek από το 1964. Έχει τιμηθεί με διάφορα δημοσιογραφικά βραβεία όπως της «Ένωσης Δημοσιογράφων Περιοδικού Τύπου», «Του Εθνικού Ιδρύματος Ψυχολογίας» κ.ά. Σπούδασε στο Notre Dame University κι έκανε μεταπτυχιακά στη νομική σχολή του Πανεπιστημίου του Michigan. Δίδαξε σε πολλά πανεπιστήμια των ΗΠΑ και ήταν επισκέπτης καθηγητής στη Θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια. Aρθρα του έχουν δημοσιευτεί στις εφημερίδες New York times, Washington Post, στα περιοδικά Smithsonian, GEO, The Critic κ.ά. Συνέγραψε πολλά βιβλία, όπως το «Grandparents/Grandchildren: The Vital Connection» («Παππούδες / Εγγόνια: Η ζωτική σύνδεση», μαζί με τον ψυχίατρο Arthur Kornhaber), «The Bible in America» (η Βίβλος στην Αμερική) και το «Making Saints» (Φτιάχνοντας Αγίους)
Δημοσιεύτηκε στο ένθετο «New Millennium» της εφημερίδας «Tύπος της Kυριακής» στις 6.5.2001
