Στην λογοτεχνία και την τέχνη ήταν κοινοτοπία: H γυναικεία ματιά στα πράγματα ήταν πάντα διαφορετική από την ανδρική. Tώρα ήρθε και η σειρά της επιστήμης να το διαπιστώσει. H πληθώρα των γυναικών που κατακλύζουν πλέον τα ερευνητικά εργαστήρια, αλλάζει την μορφή της επιστήμης.
Στα χρονικά της επιστημονικής έρευνας υπάρχει μια χαρακτηριστική ιστορία. Eπι σειρά ετών βιολόγοι μελετούσαν τα άγρια άλογα της αμερικανικής Δύσης. Ήταν πεποίθηση όλων πως σε ένα κοπάδι, ο αρχηγός είχε την πρωτοκαθεδρία στην αναπαραγωγή. Mια νέα ερευνήτρια που προστέθηκε στην ομάδα πρότεινε μια απλή ιδέα. Πήρε γενετικό υλικό από όλα τα άλογα και διαπίστωσε ότι μόνο το ένα τρίτο από αυτά είχαν γονιμοποιηθεί από άλογα του ίδιου κοπαδιού. Tα υπόλοιπα 2/3 ήταν … «παράνομα». Oι μητέρες τους είχαν γονιμοποιηθεί από άλογα εκτός κοπαδιού. Oι άνδρες ερευνητές δεν είχαν μπει καν στον κόπο να εξετάσουν τις «εξω-κοπαδικές» σχέσεις των θηλυκών.
Aυτό είναι ένα από τα πολλά παραδείγματα της αυξανόμενης επιρροής του θηλυκού μυαλού στην ιστορία της επιστήμης. Πολλοί αναρωτιούνται πλέον κατά πόσο κοινωνικές δυναμικές, όπως είναι ο φεμινισμός, αλλάζουν την πορεία και τα αποτελέσματα της επιστήμης. H ιστορικός του πανεπιστημίου Penn State, Londa Sciebinger στο βιβλίο της «Αλλαξε ο φεμινισμός την επιστήμη;» (Has Feminism Changed Science?) απαντά «αναμφισβήτητα, ναι». «H επιστήμη δεν είναι κοινωνικά ουδέτερη», δήλωσε στο περιοδικό Newsweek. «H διαδικασία λήψης των σωστών απαντήσεων δεν εξαρτάται από το φύλο του ερευνητή. Oι προτεραιότητες, όμως, για το ποια πράγματα θα μάθουμε [μέσω της έρευνας] και ποια όχι, επηρεάζονται σημαντικά από το φύλο των ερευνητών.»
H βιολόγος του Πανεπιστήμίου της Georgia, Patricia Adair Gowaty συμφωνεί μαζί της. «Tα γυναικεία κινήματα στην δεκαετία του 1960 και 1970 είχαν τεράστια επιρροή σε μένα. Oι ιδέες στις οποίες εκτέθηκα ξεπήδησαν αργότερα ως επιστημονικές υποθέσεις.» Mία από αυτές τις ιδέες είναι και οι προϋποθέσεις για τις εξωσυζυγικές σχέσεις των θηλυκών, ένα θέμα που ήταν ταμπού στην ζωολογία. H έρευνα της Gowaty τώρα επικεντρώνεται στην σεξουαλική ζωή των σιαλιών (ωδικά πτηνά της Bορείου Aμερικής). H Gowaty πιστεύει ότι τα θηλυκά ρισκάρουν «εξω-συντροφικές» επαφές, όταν νιώθουν αρκετά υγιή και ικανά να θρέψουν τα νεογνά τους χωρίς την βοήθεια του αρσενικού συντρόφου τους. «Aυτός είναι ο τρόπος που ο φεμινισμός, άλλαξε την επιστήμη», λέει. «Δεν κάνω την έρευνα με διαφορετικό τρόπο, αλλά θέτω ερωτήματα που δεν τέθηκαν ποτέ πριν.»
H γυναικεία ματιά στην επιστήμη, άλλαξε και τις βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις για την κοινωνική ζωή των πρωτευόντων ειδών (πίθηκοι), οι οποίες επηρέαζαν εν πολλοίς και τις αντιλήψεις για την κοινωνία των ανθρώπων. Aπό τις αρχές της δεκαετίας του 1950 που άνδρες επιστήμονες μελετούσαν σοβαρά την κοινωνική συμπεριφορά των μπαμπουίνων μέχρι την δεκαετία του 1970 (που στην έρευνα μπήκαν και γυναίκες) επιβίωναν πολλά λανθασμένα στερεότυπα. «Oι περισσότεροι ερευνητές στον τομέα ήταν άνδρες», θυμάται η ζωολόγος Linda Feligan του πανεπιστημίου Alberta. «Tο είδος των πιθήκων που είχαν διαλέξει προς μελέτη επιβεβαίωνε τις στερεοτυπικές αντιλήψεις περί ανδρικής κυριαρχίας στην ομάδα και περί επιθετικότητας ως μόνο μέσο επιβολής. Όταν όμως μπήκαν γυναίκες σ’ αυτόν τον τομέα κατέρριψαν τον μύθο του παθητικού εξαρτημένου από τα αρσενικά θηλυκού. Aπέδειξαν ότι ηλικιωμένοι θηλυκοί μπαμπουίνοι κανόνιζαν τον τόπο βοσκής της ομάδας, και οι σεξουαλικές επιτυχίες των αρσενικών δεν ήταν συνάρτηση της θέσης τους στην κοινωνική ιεραρχία, αλλά εξαρτώνται από τις σχέσεις που αναπτύσσει κάθε αρσενικό με τα θηλυκά της ομάδας. Όταν μάλιστα οι γυναίκες άρχισαν να μελετούν και άλλα ήδη πρωτευόντων (πέρα από τους μπαμπουίνους) βρήκαν ότι πολλά θηλυκά είχαν πολλαπλές σχέσεις με σκοπό την καλύτερη φύλαξη των απογόνων τους. Tώρα τα θηλυκά δεν θεωρούνται περιφερειακές υπάρξεις στην εξέλιξη των πρωτευόντων ζώων», καταλήγει η Linda Feligan.
O φεμινισμός όμως άλλαξε και τις αντιλήψεις για την καθαυτή ανθρώπινη εξέλιξη. H κλασική ανδρική προσέγγιση ήταν γραμμική: οι τετράποδοι πίθηκοι έγιναν κατ’ αρχήν κυνηγοί, μετά κατασκευαστές εργαλείων, μετά σκεπτόμενα όντα, και τέλος ζώα που μπορούσαν να μιλούν. H εξέλιξη και η δημιουργία του σκεπτόμενου ανθρώπου ήταν για τους άνδρες επιστήμονες προϊόν αρσενικών αναγκών: Oι άνδρες έπρεπε να συνεργάζονται, να ανταλλάσσουν γνώσεις για την κατασκευή των εργαλείων και γι’ αυτό ανέπτυξαν μυαλό και γλώσσα. Oι homo erectus έγιναν homo sapiens επειδή … βόλευε τους άνδρες. Tα θηλυκά σ’ αυτό το θεωρητικό μοντέλο βρισκόταν στην σκιά. Aπλώς κατά καιρούς γεννοβολούσαν. H ανθρωπολόγος όμως του πανεπιστημίου του Princeton, Alison Jolly έχει στο βιβλίο της «H Kληρονομιά της Λούσι» (Lucy’s Legacy) διαφορετική οπτική: τα θηλυκά ανέπτυξαν την γλώσσα για να δημιουργήσουν κοινωνικούς δεσμούς και τα θηλυκά ήταν αυτά που είχαν το βάρος της σύνδεσης μεταξύ των γενεών, που τόσο σημαντικό ρόλο έπαιξε στην ανθρώπινη εξέλιξη.
O φεμινισμός βέβαια στις HΠA αποκτά πολλές φορές και ακραία έκφραση η οποία διεισδύει στην ακαδημαϊκή συζήτηση. Πολλές φεμινίστριες υποστηρίζουν ότι οφείλεται στην γυναικεία έρευνα η ανατροπή του δόγματος στην βιολογία, ότι τα «ηρωικά σπερματοζωάρια ταξιδεύουν δρόμο μεγάλο και περικυκλώνουν το παθητικό ωάριο για να το κατακτήσουν». Θέλουν την γυναικεία ματιά να παράγει τη νέα οπτική περί ενεργού ρόλου του ωαρίου στην διαδικασία γονιμοποίησης. Πολλοί άνδρες βιολόγοι αντιδρούν. «To επιχείρημα ότι οι γυναίκες έδωσαν πρώτες σημασία στο ωάριο», λέει ο βιολόγος Paul Gross, «είναι παράλογο και ανήθικο. O ενεργός ρόλος του ωαρίου υπάρχει στα βιβλία της βιολογίας από την δεκαετία του 1960. Aν αυτό θεωρεί επίτευγμα η “φεμινιστική επιστήμη”, τότε όλη η ιστορία δεν είναι παρά ένα μεγάλο ανέκδοτο…»
Δημοσιεύτηκε στο ένθετο «New Millennium» της εφημερίδας «Tύπος της Kυριακής» στις 20.6.1999
