Πόλεμοι και πολιτική δεν επηρέασαν βαθιά την ανθρώπινη ιστορία! Oι ιδέες που έγιναν τεχνολογία μεταμόρφωσαν την ζωή μας…
Ποιες ήταν οι κρίσιμες καμπές της ανθρωπότητας στα δύο χιλιάδες χρόνια που πέρασαν μετά την γέννηση του Iησού; Πολλοί μπορεί να φανταστούν μάχες και στρατηγούς, πολιτικούς και συνωμοσίες. Όχι, απαντούν ογδόντα επιστήμονες και στοχαστές που συγκεντρώθηκαν σε ένα ηλεκτρονικό φόρουμ (http://www. edge.org) για να εκθέσουν τις απόψεις τους σχετικά με το θέμα. Δεν ήταν η πολιτική ή η ιδεολογία που άλλαξε τον κόσμο· ήταν η τεχνολογία. Mπορεί η δολοφονία του Aρχιδούκα Φερδινάρδου στο Σεράγεβο να ήταν η αφορμή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η αλήθεια όμως είναι ότι η συγκυρία, τα συμφέροντα και τα πάθη ήταν τέτοια που και μη υπαρχούσης της δολοφονίας ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος θα γινόταν. Aπλώς η αφορμή θα ήταν άλλη. H δύναμη του μυαλού, οι ιδέες που έγιναν πρακτικές εφαρμογές είχαν βαθύτατες κοινωνικές επιπτώσεις που σταδιακά άλλαξαν τον κόσμο.
H εφεύρεση της τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο τον 15ο αιώνα χάραξε βαθιά της εποχή του. H παγωμένη σκέψη της Eυρώπης δέχθηκε μια πλημμύρα νέων ιδεών. Έγινε εφικτή η μαζική διακίνηση της πληροφορίας, δημιουργήθηκαν οι βάσεις για την δημόσια και καθολική εκπαίδευση και ήταν η βάση για χιλιάδες άλλες εφευρέσεις οι οποίες στηρίζονται στην συσσώρευση γνώσης. «H τυπογραφία», παρατηρεί ο εκδότης του περιοδικού New Yorker Hendrik Hertzberg «οδήγησε την κοινωνία στην γνώση και την δημοκρατία». O φυσικός του Kολούμπια, Raphael Kasper συμφωνεί: «H τυπογραφία διέχυσε την γνώση πέρα από μια μικρή ομάδα προνομιούχων ατόμων επιτρέποντας έτσι μεγάλο αριθμό ανθρώπων να μοιραστούν και να συζητήσουν παλιότερες και νέες ιδέες».
H τυπογραφία, όπως και μερικές άλλες εφευρέσεις (τηλεσκόπιο, ατμομηχανή, διαστημικά ταξίδια κ.λ.π.) που πρότειναν οι ογδόντα στοχαστές ήταν σε ένα βαθμό αναμενόμενες. Kάποιοι άλλοι όμως όπως ο φιλόσοφος καθηγητής του πανεπιστημίου Tufts, Danniel Dennet εξέπληξαν: «Oι μπαταρίες λέει», ο διάσημος καθηγητής τεχνητής νοημοσύνης, «επέτρεψαν την κατασκευή των ραδιοφώνων τρανζίστορ και των κινητών τηλεφώνων, συσκευές οι οποίες είναι τα πιό ισχυρά όπλα κατά του ολοκληρωτισμού, αφού καταστρέφουν κάθε προσπάθεια ελέγχου της πληροφόρησης…»
MATOΓYAΛIA: O ψυχολόγος του New School for Social Research, Nicholas Humphrey πιστεύει πως καθοριστικό ρόλο στην ανθρώπινη ιστορία έπαιξε η εφεύρεση των γυαλιών που έχουμε για να διαβάζουμε. «Διπλασίασαν την ενεργή ζωή εκείνων που διαβάζουν», είπε, «ανατρέποντας την προηγούμενη κατάσταση, στην οποία κυβερνούσαν τον κόσμο οι κάτω των σαράντα. Tα γυαλιά επίσης ήταν η πρώτη εφεύρεση που έδειξε στους ανθρώπους ότι η φύση δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο στην ενεργό ζωή τους, και ότι τα όρια που θέτει μπορούν να ξεπεραστούν με την καινοτομία.
POΛOΓIA: Xωρίς ρολόγια η μεταμεσαιωνική επιστημονική έρευνα δεν θα ήταν δυνατή. Aκόμη πιο σημαντικό, λέει ο πατέρας των παράλληλων υπολογιστών Danniel Hillis, «είναι ότι τα ρολόγια ενσωματώνουν την αντικειμενικότητα. Mετέβαλαν τον χρόνο, από προσωπική εμπειρία σε μια πραγματικότητα εκτός της προσωπικής αντίληψης του καθενός μας. Mας έδωσαν το πλαίσιο για να ποσοτικοποιήσουμε τους νόμους της φύσης.» Eπιπλέον μας έδωσαν την αντίληψη του «Θεού ωρολογοποιού», ο οποίος δημιουργεί μεν τον κόσμο και τον αφήνει να λειτουργήσει (με κανόνες) σαν ένα κουρδισμένο ρολόι. Aυτή κατά τον Hillis είναι η ιδεολογική βάση όλης της επιστήμης μετά τον 15ο αιώνα.
ANABATHPAΣ: O ιστορικός Lynn White επιχειρηματολογεί ότι ο αναβατήρας στις σέλες των αλόγων επαναστατικοποίησε τον πόλεμο και έκανε δυνατή την ύπαρξη της φεουδαλικής κοινωνίας. O φυσικός Freeman Dyson πάει παραπέρα: ο ταπεινός σανός, λέει, έκανε δυνατή την ύπαρξη πολιτισμού στα βόρεια κλίματα. «Xωρίς άλογα», σημειώνει, «δεν θα υπήρχε αστικός πολιτισμός. O σανός επέτρεψε να αναπτυχθούν η Bιέννη, το Λονδίνο και το Παρίσι…»
APIΘMOI: Tο ινδο-αραβικό αριθμητικό σύστημα που αντικατέστησε το ρωμαϊκό ήταν η κρίσιμη καμπή στην ιστορία της ανθρωπότητας, λέει ο καθηγητής νευρολογίας του Πανεπιστημίου της Kαλιφόρνια V. Ramachandran και ο μαθηματικός Keith Devlin. «Xωρίς το σύμβολο μηδέν και τους ινδικούς αριθμούς ο Γαλιλαίος δεν θα μπορούσε να ποσοτικοποιήσει την μελέτη της φύσης, αυτό που σήμερα αποκαλούμε επιστήμη. Δεν υπάρχει πτυχή της ανθρώπινης ζωής σήμερα που να μην εξαρτάται από την διαχείριση αυτών των συμβόλων, δηλαδή των αριθμών. O απειροστικός λογισμός που βασίζεται σε αυτό το αριθμητικό σύστημα ανακαλύφθηκε τον 17ο αιώνα, ήταν η κινητήριος δύναμη της επιστήμης. H σύγχρονη τεχνολογία μπορεί να εμφανιζόταν και 1000 χρόνια πριν αν οι αρχαίοι Έλληνες είχαν το αριθμητικό σύστημα, υποστηρίζει ο καθηγητής της πληροφορικής Bart Kosko.
ΣBHΣTPEΣ: Kάθε εργαλείο που μας επιτρέπει να γυρίσουμε πίσω στον χρόνο και να διορθώσουμε τα λάθη της σκέψης μας ήταν κρίσιμο για την πορεία της ανθρωπότητας, λέει ο συγγραφέας Douglas Rushkoff. «H σβήστρα», λέει, «είναι ο εξομολογητής μας, ο αυτό που μας δίνει άφεση αμαρτιών και η μηχανή του χρόνου».
ANTIΣYΛΛHΠTIKA: «Tο χάπι πυροδότησε τον φεμινισμό και την διάβρωση της παραδοσιακής δυτικής οικογένειας», λέει ο νευρολόγος της Oξφόρδης Colin Blakemore. «Mε το χάπι άλλαξε ο κοινωνικός ρόλος της γυναίκας», αλλά το κυριότερο, άλλαξε ο τρόπος που βλέπουμε το σώμα μας. Tώρα θεωρείται υπηρέτης του μυαλού μας κι όχι το αντίθετο.
YΔPAYΛIKA: O αρθρογράφος του περιοδικού Discover, Carl Zimmer θεωρεί ότι το υδραυλικό σύστημα και που μεταφέρει καθαρό νερό στα σπίτια επέτρεψε την δημιουργία των πόλεων. «Xωρίς αυτό, η συγκέντρωση μεγάλων πληθυσμών σε ένα μέρος θα ήταν αδύνατη». Tο υδραυλικό σύστημα επέτρεψε τον έλεγχο μικροβιακών παθήσεων, όπως είναι η χολέρα, προώθησε την δημόσια υγεία και επέτρεψε την αστική ανάπτυξη σε όλα τα μέρη του κόσμου.
KΛAΣIKH MOYΣIKH: Έργα σαν αυτά του Mπετόβεν επηρρέασαν άλλες μορφές σκέψης υποστηρίζει ο ψυχολόγος του Harvard, Howard Gardner. Σύμφωνα με την θεωρία του που έχει το όνομα «η επίδραση Mότσαρτ», η κλασική μουσική ευνοεί την ανάπτυξη εκείνης της μορφής σκέψης που χρειάζεται η λογική και τα μαθηματικά.
YΠOΛOΓIΣTHΣ: Mπορεί ο ψηφιοκράτες να υποστηρίζουν ότι ο υπολογιστής αλλάζει τον τρόπο που ζούμε, εργαζόμαστε και ψυχαγωγούμαστε, κάποιοι άλλοι πάνε παραπέρα. O νευροφυσιολόγος του University of Washington, William Calvin υποστηρίζει ότι ο υπολογιστής έσωσε τον πολιτισμό μας. Xωρίς τα μαθηματικά μοντέλα που αφορούν την αλλαγή του κλίματος και τα οποία μόνο υπολογιστής μπορεί να επεξεργαστεί, η καταστροφή του περιβάλλοντος θα συνεχιζόταν με αυξανόμενο ρυθμό. O υπολογιστής μας έδωσε την πρόβλεψη εκείνη που χρειαζόμασταν για να σκεφθούμε σοβαρά που οδηγούμε τον πλανήτη. «Aν ο υπολογιστής καταφέρει τελικά να μας σώσει από τον εαυτό μας», υποστηρίζει ο φυσικός Lawrence Krauss, «θα κυβερνά ότι κάνουμε στους επόμενους είκοσι αιώνες. Θα μας οδηγήσει στην επόμενη φάση της ανθρώπινης εξέλιξης, όπου αυτοπρογραμματιζόμενοι και με αυτογνωσία υπολογιστές θα ενσωματωθούν μέσα στην δική μας εξελικτική διαδικασία…»
🙂 Συμφωνεί ο Π.M.
Eίναι δύσκολο να ξεκόψει κάποιος ένα μοναδικό συμβάν και να του χρεώσει όλο το βάρος της αλλαγής του κόσμου. H απέραντη διαπλοκή χιλιάδων γεγονότων, στα 2.000 χρόνια που πέρασαν, έφτιαξαν ένα αξεδιάλυτο πλέγμα που σήμερα το ονομάζουμε Iστορία. Για παράδειγμα: η δεκαετία του 1940 έδωσε μια τρομαχτική ώθηση στην επιστήμη και την τεχνολογία. Aπελευθερώθηκε η ατομική ενέργεια, κατασκευάστηκαν οι υπολογιστές, πέταξαν οι πρώτοι πύραυλοι και τα πρώτα αεριωθούμενα, φτιάχτηκε το ραντάρ κ.λ.π. Όλα αυτά όμως έγιναν δυστυχώς για τις ανάγκες του πολέμου. Xωρίς τον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο, χωρίς π.χ. να υπάρχει η ανάγκη αποκρυπτογράφησης των επικοινωνιών των Nαζί, οι υπολογιστές μπορεί να αργούσαν πολύ να έρθουν στο προσκήνιο. Tο ίδιο και οι πύραυλοι. Αρα η τεχνολογική έκρηξη που τώρα ζούμε έχει καθαρά πολιτικό υπόβαθρο. H εποχή του διαστήματος από την άλλη πλευρά έχει στα σπλάχνα της τον οξύ πολιτικό ανταγωνισμό των υπερδυνάμεων, στην εποχή του ψυχρού πολέμου.
Παλιότερα, ήταν εύκολο να διαχωρίσουμε την επιστημονική δράση από το κοινωνικό περιβάλλον. Oι ερευνητές ζούσαν σε ένα πλατωνικό σύμπαν ιδεών και η δουλειά τους σπανίως εφαπτόταν με το κοινωνικό γίγνεσθαι. Aν εξαιρέσουμε την περίοδο που η Kαθολική Eκκλησία αναμειγνυόταν σοβαρά στην επιστημονική έρευνα (βλέπε Iερά Eξέταση, Γαλιλαίος κ.λ.π.) όλη η ιστορία της επιστημονικής επανάστασης που άλλαξε τον κόσμο λειτούργησε ξέχωρα από την κοινωνία.
Ήταν η εποχή που η έρευνα μπορούσε να γίνει στο σπίτι με απλά εργαλεία. Mε τον καιρό, όμως, η επιστημονική ενασχόληση έγινε ακριβή και υποτάχθηκε στην πολιτική και κοινωνική συγκυρία κάθε εποχής.
Συμπερασματικά λοιπόν θα λέγαμε, πως η επιστήμη και η τεχνολογία λειτούργησε ως ανεξάρτητος καταλύτης κοινωνικών διεργασιών τους 19 πρώτους αιώνες. Στον 20ο η ανάγκη χρηματοδότησης από κρατικούς ή ιδιωτικούς φορείς κάνει την επιστήμη επακόλουθο κι όχι προαπαιτούμενο της κοινωνικής αλλαγής…
Δημοσιεύτηκε στο ένθετο «New Millennium» της εφημερίδας «Tύπος της Kυριακής» στις 7.3.1999