Προπύργιο ποιας Δύσης;

Είναι γνωστό ότι το Ισραήλ είναι η μόνη χώρα της Μέσης Ανατολής που έχει πλέριο δημοκρατικό καθεστώς. Σε κάποιες εκφάνσεις, μάλιστα, είναι δημοκρατικότερο και από τις ευρωπαϊκές δημοκρατίες. Τα κιμπούτς, πολλά από τα οποία λειτουργούν ακόμη, υπήρξαν το επιτυχέστερο παράδειγμα κοινωνικής οργάνωσης της παραγωγής.

Ξέρουμε ότι είναι περικυκλωμένο από αυταρχικά μέχρι και στυγνά δικτατορικά καθεστώτα. Είναι επίσης αληθές ότι ο μέσος Ισραηλινός –όπως και αν μετρηθεί αυτό– είναι πολύ πιο μορφωμένος και εξ αυτού του λόγου πολύ πιο κοσμικός και ανεκτικός σε σχέση με τον μέσο πολίτη των γειτονικών κρατών. Αποτελεί δε ειρωνεία της ιστορίας πως οι δολοφόνοι της Χαμάς, εκτός από το μουσικό φεστιβάλ ειρήνης «Σουπερνόβα», χτύπησαν και μια σειρά κιμπούτς όπου ζούσαν αριστεροί ακτιβιστές, οι οποίοι ακόμη παλεύουν για την ειρηνική συνύπαρξη του Ισραήλ με τους γείτονές του. Το φυλετικό μίσος δεν κάνει πολιτικές διακρίσεις ανάμεσα στους ακροδεξιούς Εβραίους που θέλουν το βιβλικό Ισραήλ κι εκείνους που θέλουν μια πατρίδα για όλους.

Τούτων δοθέντων, το Ισραήλ πράγματι αποτελεί προπύργιο της Δύσης στη Μέση Ανατολή, αλλά το ερώτημα –που συν τω χρόνω προκύπτει– είναι «ποιας Δύσης ακριβώς». Υπάρχει η κοσμική και φιλελεύθερη Δύση, για το χτίσιμο της οποίας συνέβαλαν κορυφαίοι διανοητές εβραϊκής καταγωγής, από τον Μπαρούχ Σπινόζα μέχρι τον Καρλ Πόπερ. Υπάρχει και εκείνη η εκδοχή της Δύσης που εξεδίωξε τους Εβραίους από την πατρίδα τους· και όχι μόνο μία φορά, την πιο φριχτή που όλοι θυμόμαστε.

Κακά τα ψέματα. Και ο ναζισμός δυτικός ήταν. Απόστημα; Καρκίνωμα; Ας το πούμε όπως θέλουμε, αλλά πάντως δεν ήταν ξεκομμένος από τη δυτική παράδοση. Αντιθέτως, τράφηκε από αυτήν και, δυστυχώς, δεν ήταν λίγοι που τότε είπαν ότι «η Γερμανία κάνει τη βρωμοδουλειά για εμάς…».

Ενα από τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία της ιστορίας είναι η μεταμόρφωση της Γερμανίας κατά τον Μεσοπόλεμο. Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης είχε Εβραίο υπουργό Εξωτερικών, τον Βάλτερ Ράτεναου, που δολοφονήθηκε από ακροδεξιούς το 1922. Να σημειώσουμε ότι στην Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν αναρίθμητοι προκομμένοι συμπολίτες εβραϊκού θρησκεύματος, θεωρήσαμε κοσμοϊστορικό το γεγονός που εκλέξαμε έναν από αυτούς δήμαρχο.

Είναι επίσης εντυπωσιακό ότι η προ των ναζί Γερμανία εθεωρείτο ασφαλέστερος τόπος για τους Εβραίους σε σχέση π.χ. με την Πολωνία, όπου εκτός από πογκρόμ γινόταν μποϊκοτάζ εβραϊκών επιχειρήσεων από εθνικιστές και καθολικούς, υπήρχαν ποσοστώσεις για την είσοδο Εβραίων στα ΑΕΙ και θεσπίστηκαν φράγματα ή εμπόδια εισόδου σε επαγγέλματα όπως η δικηγορία ή η ιατρική. Την ίδια εποχή στη Γερμανία μεγαλουργούσαν οι εβραϊκής καταγωγής Αλμπερτ Αϊνστάιν, Φριτς Λανγκ, Χάνα Αρεντ, Κουρτ Βάιλ, Θίοντορ Αντόρνο, Χέρμπερτ Μαρκούζε και άλλοι ων ουκ έστιν αριθμός.

Φυσικά η Γερμανία δεν ήταν αποστειρωμένη από τον αντισημιτισμό. Το 1916, για παράδειγμα, την ώρα που χιλιάδες Γερμανοί εβραϊκού θρησκεύματος σάπιζαν στα χαρακώματα, ισχυρή ακροδεξιά πίεση οδήγησε τη γερμανική κυβέρνηση να κάνει θρησκευτική απογραφή… του στρατού. Η σκευωρία Ντρέιφους, πάντως, έγινε στη Γαλλία. Το σύντομο καλοκαίρι της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, που ήταν ανεκτική σε κάθε μειονότητα, έδειξε ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να γίνουν αλλιώς.

Η έννοια «Δύση» δεν είναι ένα πράγμα και, όπως απέδειξε η γερμανική εμπειρία, είναι ρευστή στον χρόνο. Δυνάμει καρκινικά κύτταρα υπάρχουν σε όλες τις κοινωνίες, αλλά η θανατηφόρος ασθένεια εκδηλώνεται όταν δεν προσέχουμε, όταν ο φόβος των πολλών, η απληστία και η εξουσιομανία των λίγων μουδιάζουν τα δημοκρατικά ανακλαστικά μας. Σήμερα η Δύση που καμαρώνουμε, αυτή που μεγαλούργησε, συρρικνώνεται. Βοηθούν σε αυτό πολλοί και από εκείνους που λένε ότι την υπερασπίζονται.