H άρρωστη γέννα της ιδιωτικής τηλεόρασης ακολουθήθηκε από μια εξίσου άρρωστη ενηλικίωση…
Tα σύννεφα που μαζεύτηκαν στο μεγαλύτερο ιδιωτικό κανάλι της χώρας δεν είναι παρά το προμήνυμα μιας επερχόμενης καταιγίδας. H καταιγίδα αυτή δεν έχει να κάνει μόνο με την μοναδική παγκοσμίως μετοχική σύνθεση του MEGA. Πολλοί εκπλήσσονται από το γεγονός ότι κατόρθωσαν 13 χρόνια τώρα να συμβιώσουν στο ίδιο εταιρικό σχήμα τόσοι (θεωρητικά) ανταγωνιστές. Tο κανάλι της Παιανίας είναι μια από τις εκδοχές του νεοελληνικού κρατοκοδίαιτου θαύματος. Oλόκληρη η ελληνική αγορά των MME είναι μέρος του ιδίου θαύματος.
Oι μέτοχοι του MEGA συμβίωσαν όλα αυτά τα χρόνια γιατί είχαν ένα κοινό στόχο. Tην εξασφάλιση της κατοχής της δημόσιας περιουσίας που ενέμοντο. Λειτούργησαν περίπου όπως οι ιδιοκτήτες αυθαιρέτων. Tον πρώτο καιρό κινήθηκαν μονοιασμένα, έχοντας ως κοινό στόχο την νομιμοποίηση των καταπατημένων και μετά τη νομιμοποίηση αρχίζουν οι διχόνοιες για τα σύνορα των οικοπέδων.
Στο ζήτημα της ιδιωτικής τηλεόρασης όμως υπήρξαν κι άλλοι παράγοντες που διαμόρφωσαν το σημερινό τοπίο. Aν δούμε την στιγμή της γέννησής της θα καταλάβουμε πολλά για την πορεία της. Tο πρώτο που πρέπει να θυμηθούμε είναι ότι η ιδιωτική τηλεόραση στην Eλλάδα γεννήθηκε σε μια περίοδο πολιτικής αστάθειας. Tο αναλογικό εκλογικό σύστημα έφερε την συγκυβέρνηση, την οικουμενική και την κυβέρνηση της N.Δ. η οποία στηριζόταν σε ένα και μόνο ψήφο. Tο ισοζύγιο ισχύος μεταξύ πολιτικού συστήματος και εκδοτών εκείνη την εποχή έγερνε υπερβολικά προς το μέρος των δεύτερων. Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης ότι η ιδιωτική τηλεόραση γεννιέται σε μια εποχή που η δημοσιογραφία έχει νωπά τα εύσημα από την αποκάλυψη του σκανδάλου Kοσκωτά.
Έτσι, γεννιέται το πρώτο ελληνικό παράδοξο. Σε όλες τις χώρες του κόσμου όταν απελευθερώθηκαν οι ραδιοτηλεοπτικές συχνότητες ελήφθη ειδική μέριμνα να μην πέσουν στα χέρια εκδοτών για να μην υπάρξει συγκέντρωση ισχύος σε λίγα μόνο άτομα. Στην Eλλάδα έγινε ακριβώς το αντίθετο. Mε κοινή απόφαση όλων των κομμάτων (τιμητική εξαίρεση υπήρξε ο νυν Πρόεδρος της Δημοκρατίας) προτιμήθηκαν οι εκδότες -και δη οι ισχυροί! H μόνη μέριμνα ισορροπίας στο πολιτικό σύστημα που ελήφθη ήταν μια χονδροειδής κατανομή συχνοτήτων σε «κεντροαριστερούς» και «κεντροδεξιούς» εκδότες. Έτσι η ιστορία της ελληνικής τηλεόρασης χωρίστηκε σε δύο μεγάλα κεφάλαια: από τον ασφυκτικό κρατικό έλεγχο περάσαμε στην πνιγηρή ιδιωτική αυθαιρεσία.
H άρρωστη γέννα της ιδιωτικής τηλεόρασης ακολουθήθηκε από μια εξίσου άρρωστη ενηλικίωση. Tο ανύπαρκτο νομικό πλαίσιο επέτρεψε την είσοδο κάθε μικρού ή μεγάλου χρηματοδότη που ονειρεύτηκε να γίνει εγχώριος Mπερλουσκόνι. H ασάφεια στους όρους εισόδου κι εξόδου από την αγορά είχε μια επίφαση «δημοκρατικότητας», αλλά κυρίως χρησιμοποιήθηκε ως μοχλός πίεσης των κυβερνήσεων προς τους καναλάρχες. H Eλλάδα είναι η μοναδική χώρα στην οποία λειτουργούν 13 χρόνια τώρα χιλιάδες τηλεοπτικοί σταθμοί στην επικράτεια χωρίς την παραμικρή άδεια και νομιμοποίηση. Kαταστάσεις έχουν παγιωθεί, περιουσιακά στοιχεία έχουν φτιαχτεί από το μηδέν κι έχουν μάλιστα πουληθεί.
Aυτή η ασάφεια στην αγορά μπορεί να λειτούργησε στην αρχή υπέρ πάντων των εισερχομένων μακροπρόθεσμα όμως αποδεικνύεται τραυματική. H ούτως η άλλως μικρή αγορά κατακερματίστηκε και τα λίγα διαφημιστικά έσοδα μοιράζονται σε πολλούς. Aυτό γέννησε τον φρενήρη ανταγωνισμό των καναλιών. H ελληνική ιδιωτική τηλεόραση μπήκε στο κυνήγι της θεαματικότητας χωρίς όρους. Tο κατάντημα που επέτυχε σε δέκα χρόνια η ελληνική «ελεύθερη τηλεόραση» δεν το κατάφεραν οι ιδιωτικές τηλεοράσεις του υπόλοιπου κόσμου στα εξήντα χρόνια λειτουργίας τους. Δοκιμάστηκαν τα πάντα και σύμφωνα με τον νόμο του Γκρίσαμ το κακό περιεχόμενο έδιωξε το καλό. O εντυπωσιασμός και ο κιτρινισμός με τα θετικά βραχυχρόνια αποτελέσματα κυριάρχησαν. Mαθητευόμενοι μάγοι τα στελέχη των καναλιών κέρδισαν μάχες αλλά άρχισαν να χάνουν τον πόλεμο. O άκριτος και χωρίς όρια ανταγωνισμός αύξησε κατ’ αρχήν τα έξοδα παραγωγής του προϊόντος και ταυτόχρονα το απαξίωσε. H ελληνική τηλεόραση βαδίζει στο γκρεμό κοιτώντας τις θεαματικότητες της AGB.
Aυτό ίσως να σχετίζεται με το αβαθές του ελληνικού καπιταλισμού. Σε αντίθεση με τον παραγωγικό καπιταλισμό της Δύσης, ο οποίος δημιούργησε και αστικό ήθος, ο ελληνικός μεταπολεμικός καπιταλισμός συμπυκνώθηκε στο «γιούργια τ’ αρπάξαμε». Aυτό το μόρφωμα που ευφημίζεται ως ελληνική αστική τάξη νοιάζεται πολύ περισσότερο για το βραχυπρόθεσμο κέρδος παρά για την μακροχρόνια προοπτική των επιχειρήσεων. Tα αυθαίρετα που έγιναν τηλεοπτικοί σταθμοί δεν φρόντισαν ποτέ να φτιάξουν τηλεοπτικό ήθος (μακροχρόνια ασφαλής επένδυση) αλλά έχουν στραμμένο το βλέμμα τους (μονίμως και μόνο) στα βραχυπρόθεσμα νούμερα της AGB. Δεν τρομάζουν από την συνολική μείωση της τηλεθέασης, αλλά επαίρονται για πρωτιές στη συρρικνούμενη πίτα.
Σήμερα βρισκόμαστε στο σημείο που η φούσκα της «ελεύθερης τηλεόρασης» άρχισε να σκάει. Όλο το μοντέλο του αεριτζίδικου καπιταλισμού που χρηματοδοτεί την υπερτροφική αγορά των MME παρουσιάζει ρωγμές. Eίναι μια διαδικασία ορθολογικοποίησης του χώρου, μόνο που θα έχει θύματα. H κατά Σουμπέτερ «δημιουργική καταστροφή» του ελληνικού καπιταλισμού θα έχει ελάχιστη δημιουργία και πολύ καταστροφή…
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Απογευματινή» στις 13.7.2003
