Η μετατόπιση στον τρόπο σκέψης που εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1960 και κυριαρχεί έκτοτε.
Για τον συγγραφέα Κουρτ Aντερσεν το φαινόμενο Τραμπ με τα συμπαρομαρτούντα του (διαστροφή της πραγματικότητας, fake news κ.λπ.) δεν αποτέλεσε έκπληξη. Στο νέο του βιβλίο «Fantasyland: How America Went Haywire – A 500-Year History» (προδημοσίευση στο περιοδικό The Atlantic), βλέπει μια μακρά εξελικτική ιστορία απομάκρυνσης των Αμερικανών από την πραγματικότητα. «Σιγά σιγά, επί αιώνες και πολύ ταχύτερα τα τελευταία 50 χρόνια, εμείς οι Αμερικανοί παραδοθήκαμε σε κάθε είδος μαγικής σκέψης, σε ένα σχετικισμό που τα δικαιολογεί όλα…».
Πόσοι Αμερικανοί ζουν σε «εναλλακτικές πραγματικότητες», πολύ πριν μάθουμε τους όρους μετα-γεγονότα, μετα-αλήθειες, πολύ πριν εκλέξουν έναν πρόεδρο που πιστεύει και διαδίδει θεωρίες συνωμοσίας; Τα στοιχεία από τις έρευνες κοινής γνώμης τα τελευταία είκοσι χρόνια είναι εκπληκτικά. Μόνο το ένα τρίτο των Αμερικανών δεν ασπάζεται τον μύθο της Γένεσης με τον Αδάμ και την Εύα. Δύο τρίτα των Αμερικανών πιστεύουν ότι άγγελοι και δαίμονες είναι ενεργοί πάνω στη Γη. Πάνω από το 50% είναι σίγουροι πως ο παράδεισος υπάρχει· το ένα τρίτο πως η κλιματική αλλαγή είναι ψέμα· άλλο ένα τρίτο ότι οι πρώτοι πρόγονοί μας ήταν πάντα ίδιοι· ένα τρίτο πιστεύει ότι η κυβέρνηση μαζί με τις φαρμακευτικές εταιρείες κρατούν κρυφά τα φάρμακα για τον καρκίνο· ένα τρίτο «ξέρει» ότι εξωγήινοι επισκέπτονται τακτικά τη Γη. Και αυτά τα σύνολα μπορεί να τέμνονται, αλλά δεν είναι κατ’ ανάγκην οι ίδιοι άνθρωποι. «Το αμερικανικό πείραμα, η ενσάρκωση της ιδέας της πνευματικής ελευθερίας, όπου κάθε άνθρωπος μπορεί να πιστεύει ό,τι επιθυμεί, έχει ξεφύγει από κάθε έλεγχο… Το να είναι κάποιος Αμερικανός σημαίνει ότι μπορεί να πιστεύει ό,τι θέλει· ότι οι πεποιθήσεις μας είναι ίσες ή και ανώτερες από τις πεποιθήσεις των άλλων και ότι οι ειδήμονες μπορούν να πάνε να πνιγούν… Η λέξη “mainstream” έγινε πρόσφατα μειωτική, συνώνυμη της μεροληψίας, του ψεύδους, της καταπίεσης από τις ελίτ… Τα παλιά άκρα διπλώθηκαν και έγιναν το νέο κέντρο. Το παράλογο έγινε αξιοσέβαστο και συχνά ασταμάτητο…».
Πώς όμως παλάβωσε η Αμερική; Πώς το άλογο, το μεταφυσικό, που υπήρχε πάντοτε στην αμερικανική ιστορία, πήρε το πάνω χέρι και οι ΗΠΑ έγιναν μια χώρα στην οποία κυριαρχούν το φανταστικό και οι «εναλλακτικές πραγματικότητες»; Για τον Αμερικανό δημοσιογράφο, ιδρυτή του περιοδικού Inside, Κουρτ Αντερσεν, υπήρξαν δύο μνημειώδεις αλλαγές στην πρόσφατη αμερικανική ιστορία. Η πρώτη ήταν η τρομακτική μετατόπιση στον τρόπο σκέψης που εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1960 και κυριαρχεί έκτοτε. «Οι Αμερικανοί έχουν έναν νέο κανόνα στο διανοητικό τους λειτουργικό σύστημα: Κάνε το δικό σου, βρες τη δική σου πραγματικότητα, όλα είναι σχετικά».
Η δεύτερη μεγάλη αλλαγή ήταν η νέα εποχή της πληροφορίας. «Πριν από το Διαδίκτυο κάθε παλαβός ήταν σχετικά απομονωμένος και σίγουρα είχε περισσότερες δυσκολίες να παραμείνει πεπεισμένος για την εναλλακτική του πραγματικότητα. Τώρα οι απόψεις τους είναι στα ραδιοκύματα και στο web, όπως ακριβώς οι πραγματικές ειδήσεις. Τώρα όλες οι φαντασιοπληξίες μοιάζουν αληθινές…».
Για τον Κουρτ Αντερσεν οι ρίζες της σημερινής χαοτικής σκέψης βρίσκονται στο Esalen Institute, που δημιουργήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’60 από δύο ψυχολόγους του Στάνφορντ. «Οτιδήποτε έγινε γνωστό αργότερα ως New Age εφευρέθηκε, αναπτύχθηκε και έγινε δημοφιλές σε αυτό το Ινστιτούτο…». Εκεί αναπτύχθηκε η ιδέα ότι η ψύχωση και άλλες ψυχικές ασθένειες ήταν απλώς ταμπέλες που οι φυσιολογικοί έβαζαν στους οραματιστές και αποτελούσαν εργαλεία καταπίεσης και ελέγχου των ανθρώπων. Αυτή ήταν και η βασική ιδέα του δημοφιλούς μυθιστορήματος «Η φωλιά του κούκου», μια ιδέα που υποστηρίχθηκε από τα βιβλία των R.D. Laing («The divided Self») και Thomas Szasz («The myth of Mental Illness»). «Η πνευματική ασθένεια», έγραψαν και ο Laing και ο Szasz, «είναι θεωρία όχι γεγονός». Τώρα αυτό αποτελεί το καθολικό επιχείρημα όλων όσοι θέλουν να απαξιώσουν την επιστήμη προς χάρη των προκαταλήψεών τους· είτε αυτοί είναι οι αρνητές της κλιματικής αλλαγής, είτε οπαδοί του δημιουργισμού, είτε εναντιώνονται στον εμβολιασμό…».
Ο Κουρτ Αντερσεν περιγράφει εναργώς την πνευματική ιστορία των ΗΠΑ, που έχει πολλά κοινά με τη Γαλλία, αλλά και την Ελλάδα. Αναφέρεται στον Μισέλ Φουκό, που θεωρούσε ότι «η λογική καθαυτή ήταν το καταναγκαστικό “βασίλειο της αλήθειας”, καταπίεση με άλλα μέσα»· στον Paul Feyerabend που έλεγε ότι «ο ορθολογισμός είναι η κοσμική μορφή της πίστης… και η επιστήμη μια ειδική προκατάληψη»· στους κοινωνιολόγους Peter Berger και Thomas Luckmann, που εξέδωσαν το βιβλίο «Η κοινωνική κατασκευή της πραγματικότητας» και επιχειρηματολογούσαν ότι «οι εξουσιαστές κάθε φυλής ή κοινωνίας δεν υπαγορεύουν μόνο τα ήθη και τα έθιμά τους, αλλά είναι αφέντες της αντίληψης καθαυτήν, ορίζουν τι είναι πραγματικό»· στην κυριαρχία των μεταμοντέρνων ιδεών κ.λπ.
Το αστείο είναι πως στις δεκαετίες ’60 και ’70 ήταν η αμερικανική Αριστερά των πανεπιστημίων που έκανε την επίθεση στη λογική. Οι συντηρητικοί απεχθάνονταν τον σχετικισμό και την ιδέα ότι δεν υπάρχει ορθό και λάθος. Ομως, «από τη στιγμή που το κυρίαρχο ρεύμα της διανόησης αποδέχθηκε ότι υπάρχουν πολλές και ισάξιες πραγματικότητες, από τη στιγμή που οι πύλες [του ορθολογισμού] και φύλακές του δυσφημίστηκαν, όλες οι ιδεοληψίες ζήτησαν τη νομιμοποίησή τους…». Η παλαβομάρα έγινε κυρίαρχο ρεύμα της αμερικανικής Δεξιάς, βοηθούμενο από τις εκπομπές των βιτριολικών ακροδεξιών ραδιοπαρουσιαστών όπως ο Ρας Λίμπο. «Στη δεκαετία του ’90 η αμερικανική ανισόρροπη Δεξιά έγινε πολύ μεγαλύτερη και είχε πολύ πιο μεγάλη επιρροή από την ανισόρροπη Αριστερά…». Σήμερα στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα υπάρχει ολόκληρο οργανωμένο ρεύμα βασισμένο σε παρανοϊκή συνωμοσιολογία. «Πιστεύετε ότι υπάρχει μια μυστική εξουσία των ελίτ με ατζέντα παγκοσμιοποίησης που συνωμοτεί για να κυριαρχήσει και να φτιάξει μια παγκόσμια δικτατορία;» ήταν το ερώτημα δημοσκόπησης του Public Policy Polling. «Ναι», απάντησε το 34% όσων ψήφισαν το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα…
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 20.8.2017