Γιατρειά για τη διαφθορά δεν υπάρχει. Υπάρχουν όμως γιατρικά.
Ολοι ξέρουμε πως χρεοκοπήσαμε. Οι κυβερνήσεις του δικομματισμού δανείζονταν αφειδώς και σκόρπιζαν τα λεφτά σε πελατειακά δίκτυα με στόχο την επανεκλογή τους (μην ξεχνάμε ότι τα ποσοστά του κυμαίνονταν μεταξύ 80-85%). Μέχρι που φτάσαμε στο μοιραίο 2009, όταν τα έσοδα υπολείπονταν των εξόδων κατά 36 δισ. και κανένας πλέον δεν ήταν πρόθυμος να μας δανείσει. Ετσι μπήκαμε σε πρόγραμμα για να να κάνουμε την προσαρμογή πιο ομαλά απ’ ό,τι θα γινόταν εάν έπρεπε να περικόψουμε μονομιάς 24 δισ. πρωτογενούς ελλείμματος. Το δύσκολο Μνημόνιο ήταν η μόνη διέξοδος που είχαμε για να μη χρεοκοπήσουμε τυπικά και καταλήξουμε κάτι σε ευρωπαϊκή Σομαλία.
Αυτό μοιάζει να μην το καταλαβαίνει η «ενάρετη» (υπό την έννοια ότι δεν έχει κυβερνήσει ποτέ) Αριστερά. Το χειρότερο όμως είναι ότι το εξηγεί με ηθικολογικούς όρους· ο «κακός δικομματισμός» και οι «άσπιλοι ιππότες». Δεν κατανοεί ότι το πρόβλημα είναι δομικό και προτείνει ενίσχυση των δομών που το διογκώνουν. Κακά τα ψέματα! Οσο διογκώνεται το κράτος, τόσο περισσότερες ευκαιρίες διαφθοράς δημιουργούνται. Οχι μόνο της ποινικά κολάσιμης διαφθοράς, αλλά και της ψηφοθηρικής. Δύσκολα θα αντισταθεί ένας βουλευτής στο να καταθέσει μία τροπολογία υπέρ των τοπικών συμφερόντων, όταν ξέρει ότι διά τέτοιων τρόπων μπορεί να εκλεγεί. Αν μάλιστα είναι και σε μεγάλη περιφέρεια, τότε θα καταθέσει και τροπολογίες υπέρ ιδιωτικών συμφερόντων, «διότι είναι πολλά τα λεφτά» που χρειάζονται προκειμένου να επανεκλεγεί «για να προσφέρει στο έθνος». Οι ηθικές παραινέσεις, ο φόβος του κολασμού, όπως αποδείχθηκε και στα αλήστου μνήμης κομμουνιστικά καθεστώτα, δεν είναι αντικίνητρα. Απλώς αυξάνουν τα ανταλλάγματα.
Γιατρειά για τη διαφθορά δεν υπάρχει· είναι σύμφυτη των ανθρώπινων πραγμάτων. Υπάρχουν όμως γιατρικά που περιορίζουν το φαινόμενο. Το πρώτο, φυσικά, είναι η διαφάνεια. Η δημοσιοποίηση όλων των πεπραγμένων των πολιτικών και της διοίκησης αφενός αυξάνει τον φόβο εκείνων που διαχειρίζονται τις δημόσιες υποθέσεις και αφετέρου –ειδικά την εποχή του Διαδικτύου– αυξάνει τις πιθανότητες κάποιο μάτι να διακρίνει τη «λαδιά». Υπό την έννοια αυτή, ο θεσμός της «Διαύγειας» ήταν το ισχυρότερο όπλο που χρησιμοποιήθηκε κατά της διαφθοράς τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα και από την άλλη είναι πολύ κατανοητό ότι και ο προηγούμενος και ο νυν πρόεδρος της Βουλής αρνούνται να κρατούν ηλεκτρονικώς καταχωρισμένα τα «πόθεν έσχες» των βουλευτών, ώστε να τα βλέπουν και να τα συγκρίνουν οι πολίτες.
Το δεύτερο μεγάλο γιατρικό είναι η μεγαλύτερη αποκέντρωση του κράτους. Καλώς ή κακώς, κάποιος συλλογικός μηχανισμός θα χειρίζεται τις κοινές υποθέσεις· είναι αυτονόητο ότι πρέπει να υπάρχουν δημόσιες δομές παιδείας, υγείας και (φυσικά) ασφάλειας. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι όλες οι δομές πρέπει να είναι κρατικές (έτσι αυξάνονται οι πιθανότητες διαφθοράς), ούτε ότι πρέπει να τις χειρίζονται οι πολιτικοί του κέντρου· ο όγκος των υποθέσεων είναι τόσο μεγάλος, που οι «λαδιές» κρύβονται εύκολα. Συνεπώς το κράτος πρέπει να απαλλαγεί από δομές όπου μπορεί να υπάρξει ανταγωνισμός· ο ανταγωνισμός είναι ο καλύτερος τρόπος ελέγχου της διαφθοράς, διότι το κόστος της χτυπάει την τσέπη των επιχειρηματιών. Δεύτερον, πρέπει να αποκεντρωθούν διαδικασίες, έτσι ώστε να δημιουργηθούν ανταγωνιστικές δομές, έστω κι αν δεν έχουν πρώτο στόχο το κέρδος. Τα μη κρατικά πανεπιστήμια, ακόμη κι αν είναι δημόσια, όταν γίνουν ανταγωνιστικά και ζουν από τον αριθμό των φοιτητών που θα προσελκύσουν είναι ένα καλό παράδειγμα. Οι μετέχοντες της ακαδημαϊκής ζωής έχουν συμφέρον να γίνουν ελεγκτές του οργανισμού τους.
Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν θα αποτύχει επειδή είναι αριστερός. Θα αποτύχει όπως απέτυχαν και οι άλλοι· πόσες φορές θα ακούσουμε για τους «ανήθικους» κυβερνώντες και την ανάγκη να αναλάβουν οι «ηθικοί» αντιπολιτευόμενοι; Απλώς ο ΣΥΡΙΖΑ θα το κάνει ταχύτερα, επειδή υπόσχεται να διογκώσει ακόμη περισσότερο το κράτος.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 21.12.2014