Αντί να περιμένουμε τη μαγική συνταγή που θα μας φτιάξει μια κοινωνία αγγέλων, μπορούμε προς το παρόν να περιορίσουμε τους διαβόλους που ενδημούν στον δημόσιο τομέα;
Στα πολιτικά του απομνημονεύματα ο οικονομολόγος Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ αναφέρει μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία που του διηγήθηκε ο Λίντον Τζόνσον, τότε γερουσιαστής του Τέξας:
«Kάποια μέρα μπήκε στο γραφείο μου ένας λομπίστας των εταιρειών πετρελαίου του Tέξας, ζητώντας μου κάποιες “διευκολύνσεις” για τα αφεντικά του, και μου είπε:
“Γερουσιαστή, έχεις μια δύσκολη επανεκλογή μπροστά σου. Aν τα βρούμε σε κάποια θέματα που ενδιαφέρουν τους πετρελαιοπαραγωγούς, τότε μπορούμε να συνεισφέρουμε 10.000 δολάρια για την προεκλογική σου εκστρατεία”.
»Tον απέτρεψα λέγοντας: “Δεν μπορείς να μπαίνεις στο γραφείο ενός Γερουσιαστή των HΠA και να λες τέτοια πράγματα…”.
Δεν κουνήθηκε από τη θέση του: “Mπορούμε να τα κάνουμε 50.000 δολάρια.
Aυτό με εκνεύρισε. Tου είπα ότι μιλούσε για καθαρή δωροδοκία.
»Δεν συγκινήθηκε. “Γερουσιαστή, έχεις τη θέση, την εμπειρία και την επιρροή. Aς μιλήσουμε για 100.000 δολάρια.
»Aυτό ήταν! Kάλεσα ένα βοηθό μου και τον πετάξαμε έξω από το γραφείο μου.
Tότε του φώναξα: “Mην ξαναπατήσεις εδώ! Πλησιάζεις πάρα πολύ την τιμή μου”…»
(John Kenneth Galbraith: «Name-Dropping: from FDR on»).
Κατόπιν αυτού προκύπτει ένα ερώτημα: η τιμή των δικών μας πολιτικών πού κυμαίνεται; Διότι όταν κυκλοφορούν 100 εκατομμύρια ευρώ για μίζες -και μάλιστα από μία μόνο εταιρεία- τότε είναι σίγουρο ότι η τιμή ακόμη και των πιο ενάρετων γίνεται προσεγγίσιμη.
Το πρόβλημα της διαφθοράς είναι δαιδαλώδες, διαχρονικό και παγκόσμιο. Γι’ αυτό και η αντιμετώπισή του δεν μπορεί παρά να είναι συνεχής και πολυεπίπεδη. Ενας τρόπος είναι η μείωση της κρατικής παρέμβασης, η ελαχιστοποίηση δηλαδή των ευκαιριών για διαφθορά. Ενας άλλος τρόπος είναι η διάχυση των προμηθειών και του ελέγχου.
Είναι δεδομένο για τις κοινωνίες μας ότι το κράτος πρέπει να προσφέρει στους πολίτες του υπηρεσίες π.χ. παιδείας ή υγείας. Είναι διαφορετικό όμως να κάνει το υπουργείο ένα διαγωνισμό για όλα τα νοσοκομεία της χώρας και διαφορετικό να γίνονται οι προμήθειες ανά μονάδα. Στην πρώτη περίπτωση της κεντρικής προμήθειας η αγορά είναι μεγάλη και η μίζα είναι προσεγγίσιμη στην τιμή οποιουδήποτε πολιτικού. Εκτός αυτού πάντα περισσεύουν λεφτά για τη διαφθορά και των ελεγκτών. Σπασμένη σε πολλά κομμάτια η προμήθεια παύει να γίνεται ισχυρό κίνητρο για την εξαγορά οποιουδήποτε. Από την άλλη, μία μόνο καθαρή συναλλαγή να γίνει σε κάποιο νοσοκομείο γίνεται μονάδα αποτίμησης των υπολοίπων. Οποιοσδήποτε θα υποπτευθεί τη διαφορά τιμής μεταξύ των προμηθειών των νοσοκομείων για να ξεκινήσει ο σχετικός έλεγχος.
Το τρίτο μέτρο είναι η διαφάνεια. Ολοι οι διαγωνισμοί, όλες οι αποφάσεις πρέπει να βγαίνουν στο Διαδίκτυο. Ετσι θα διαχέεται ο έλεγχός τους. Εκατοντάδες δημοσιογράφοι και χιλιάδες πολίτες θα γίνουν οιονεί ελεγκτές όλων των προμηθειών του Δημοσίου. Ο φόβος, από μόνος του, ότι κάποιος μπορεί να αντιληφθεί τη «λαδιά» δημιουργεί αντικίνητρο στη διαφθορά.
Ολα τα παραπάνω, βέβαια, δεν σημαίνουν ότι θα ξεριζωθεί η διαφθορά. Αυτή είναι ενδημικό φαινόμενο σε κάθε οργανωμένη κοινωνία. Θα βοηθήσουν όμως να περιοριστεί το κόστος της. Αντί λοιπόν να περιμένουμε τη μαγική συνταγή που θα μας φτιάξει μια κοινωνία αγγέλων, μπορούμε προς το παρόν να περιορίσουμε τους διαβόλους που ενδημούν στον δημόσιο τομέα.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 26.6.2008
