Η τεχνολογία είναι η κινητήριος δύναμη της παγκοσμιοποίησης. Δεν την κάνει απλώς εφικτή. Την κάνει φθηνή.
Γράφαμε χθες («Νέα εποχή πολέμων», Καθημερινή 4.8.2006) ότι και οι πόλεμοι στη Μέση Ανατολή αποδεικνύουν τις αδυναμίες του εθνικού κράτους να αντιμετωπίσει σύγχρονες προκλήσεις ακόμη και στον χώρο που ιστορικά και αδιαμφισβήτητα του ανήκει: στα θέματα ασφαλείας. Οι τακτικοί στρατοί των εθνικών κρατών έχουν φτιαχτεί για να αντιμετωπίζουν τακτικούς στρατούς, σε συγκεκριμένα μέτωπα. Εκεί μετράει η δύναμη πυρός. Αντιθέτως, σε ανταρτοπολέμους, οι οποίοι μάλιστα γίνονται σε κατοικημένες περιοχές, η δύναμη πυρός λειτουργεί υπέρ των ατάκτων. Αναγκαστικά θα έχει παράπλευρες απώλειες, οι οποίες λειτουργούν ως τηλεοπτικό επιχείρημα των ανταρτών και ως κίνητρο στρατολόγησης νέων. Αυτό είναι εμφανές στην περίπτωση του Ιράκ. Ο τακτικός αμερικανικός στρατός νίκησε σε τρεις εβδομάδες τον Σαντάμ, αλλά βάλτωσε τρία χρόνια στα σοκάκια της Βαγδάτης.
Από την άλλη οι αντάρτικες ομάδες χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες για να ενισχύσουν την ευελιξία τους. Από πυραύλους που μπορούν να κρυφτούν πλέον στην καρότσα ενός ημιφορτηγού, μέχρι τις δορυφορικές επικοινωνίες, και (στην περίπτωση των τρομοκρατών) μέχρι όπλα μαζικής καταστροφής που χωράνε σε μια βαλίτσα. Η τεχνολογία είναι ο κρίσιμος παράγοντας που κάνει αποτελεσματικούς τους νέους πολέμους.
Αν κοιτάξουμε τη συνολική εικόνα η τεχνολογία ήταν πάντα ο καταλύτης νέων προκλήσεων σε κάθε δομή εξουσίας. Η εφεύρεση της τυπογραφίας πολλαπλασίασε τη Διαμαρτυρία του Μαρτίνου Λούθηρου. Οι χειρόγραφες «95 θέσεις» του δεν θα είχαν κανένα πολιτικό αποτέλεσμα, αν παρέμεναν θυροκολλημένες στην εκκλησία της Βιτεμβέργης. Το γεγονός όμως ότι εκείνη την εποχή υπήρχαν πολλά νέα τυπογραφεία που έψαχναν για πρώτη ύλη μετέτρεψε μια θεολογική διαμάχη σε εξέγερση κατά της πανίσχυρης Καθολικής Εκκλησίας.
Σήμερα η τεχνολογία είναι η κινητήριος δύναμη πίσω από την παγκοσμιοποίηση.
Παρά τα θρυλούμενα, η παγκοσμιοποίηση δεν είναι ένα προϊόν σκοτεινών εγκεφάλων και συμφερόντων. Είναι απλώς νέες ευκαιρίες που δημιουργεί η ανάπτυξη της τεχνολογίας. Για παράδειγμα: παλαιότερα ένα ταξίδι από το Πακιστάν στην Ελλάδα παραήταν ακριβό για κάποιον που θα σκεφτόταν να μεταναστεύσει. Η πρόοδος στις τεχνολογίες των μεταφορών το κάνει οικονομικά αποδοτικό. Παλαιότερα αν ήθελε κάποιος να επενδύσει στη Wall Street χρειαζόταν ακριβές τεχνολογίες (π.χ. τέλεξ που μετέδιδαν σε σχεδόν πραγματικό χρόνο τις τιμές των μετοχών) και εξειδικευμένα γραφεία. Σήμερα μπορούν να το κάνουν όλοι από το σπίτι τους. Το αυτό ισχύει και για τις αγορές εμπορευμάτων. Ποιος μπορούσε πριν από 20 χρόνια να αγοράσει δίσκους από τις ΗΠΑ; Σήμερα χιλιάδες μπαίνουν στα ηλεκτρονικά δισκοπωλεία. Δεν υπήρξε, λοιπόν, κάποιο σκοτεινό σχέδιο που κατήργησε τα σύνορα. Η τεχνολογία είναι η κινητήριος δύναμη πίσω από την παγκοσμιοποίηση. Δεν την κάνει απλώς εφικτή. Την κάνει φθηνή.
Οι εξουσιαστικές δομές αντιδρούν πάντα με όρους του παρελθόντος. Είναι φυσικό: εκ της σύστασής των είναι δυσκίνητοι και γραφειοκρατικοί οργανισμοί και υπηρετούν τις ανάγκες για τις οποίες ιδρύθηκαν. Για παράδειγμα, η Καθολική Εκκλησία αφόρισε τον Λούθηρο τη στιγμή που τα κείμενα του μεταρρυθμιστή μοναχού σάρωναν όλη την Ευρώπη. Ουδείς μπορούσε να καταλάβει το νέο τοπίο που η τυπογραφία διαμόρφωσε (μέχρι και ο Λούθηρος δήλωσε έκπληκτος από τη διάδοση των κειμένων του). Ο αφορισμός ήταν η τυπική αντίδραση ενός μηχανισμού που αδυνατεί να καταλάβει ότι ο κόσμος άλλαξε. Ηταν μια εκδοχή της μαρούδειας ρήσης «θα καταρρίψουμε τους δορυφόρους».
Αυτό που δεν κατάλαβαν οι ΗΠΑ και το Ισραήλ είναι το ίδιο με όσα δεν κατανοούν όλοι οι εξουσιαστικοί μηχανισμοί της ιστορίας, συμπεριλαμβανομένων και των εθνικών κρατών σήμερα. Το τοπίο άλλαξε κάτω από τα πόδια τους και οι παλαιές απαντήσεις δεν επαρκούν για τις νέες προκλήσεις. Χρειάζεται νέα θεώρηση των πραγμάτων και νέα στρατηγική.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 5.8.2006
