Κοιτώντας την ιστορική εμπειρία της πιο επιτυχημένης ομοσπονδίας που υπήρξε μέχρι σήμερα, Δηλαδή των ΗΠΑ, αδικούμε την ευρωσυνθήκη και τη διαδικασία υπερψήφισής της. Η ομοσπονδιοποίηση είναι μια πολύπλοκη, με πολλούς συμβιβασμούς και κάποιες φορές «τρελή» διαδικασία.
Η καταψήφιση της Ευρωπαϊκής Συνθήκης από τους Ιρλανδούς την περασμένη εβδομάδα δημιούργησε αντιφατικά συναισθήματα. Κάποιοι στα άκρα του πολιτικού φάσματος πανηγύρισαν. Το ΚΚΕ και το ΣΥΡΙΖΑ είπαν «γεια στα χέρια των Ιρλανδών», ενώ ο Ζαν Μαρί Λεπέν στη Γαλλία ύψωσε την ιρλανδική σημαία. Κάποιοι άλλοι βυθίστηκαν στην απαισιοδοξία. Το 1% των Ευρωπαίων πολιτών μπορεί να γίνει φράγμα στην περαιτέρω ενοποίηση της Ευρώπης στη δημιουργία ενός ομοσπονδιακού μορφώματος χρήσιμου στους καιρούς της παγκοσμιοποίησης. Το διαρκές φρενάρισμα της ενοποίησης, για διάφορους -και πολλές φορές περίεργους- λόγους, τους οδηγεί σε σκοτεινά συμπεράσματα. Κρίνουν ότι η ευρωπαϊκή ομοσπονδία είναι ανέφικτη, ότι πάντα κάποιοι λαοί θα έχουν κάποιες λανθάνουσες ευαισθησίες (όπως έχουν οι καθολικοί της Ιρλανδίας με τις αμβλώσεις) που θα εμποδίσουν την περαιτέρω ενοποίηση.
Προφανώς, κάνουν λάθος διότι κρίνουν με βάση την πρόσφατη ιστορία της Ε.Ε. όταν η πολιτική συγκυρία επέτρεψε ταχύτερες διαδικασίες ενοποίησης. Η ιστορία όμως άλλων ομοσπονδιών δείχνει ότι ο δρόμος ποτέ δεν είναι εύκολος. Ακόμη και χώρες σαν τις ΗΠΑ που δεν έχουν 27 έθνη και δεκάδες γλώσσες, πέρασαν (και σε ένα βαθμό ακόμη περνούν) από σαράντα κύματα για να γίνουν αυτό που είναι σήμερα. Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι η ομοσπονδιοποίηση των ΗΠΑ επιτεύχθηκε τελικά με ένα εμφύλιο πόλεμο (1861-1865) όπου με αφορμή την κατάργηση της δουλείας απαντήθηκαν δύο βασικά ερωτήματα. Πρώτον αν ο ομοσπονδιακός νόμος υπερέχει του Πολιτειακού και δεύτερον αν κάποιες Πολιτείες-μέλη μπορούν να αποσκιρτήσουν από την Ενωση.
Τα προβλήματα και ο διάλογος για την αμερικανική ομοσπονδία ξεκίνησαν την επόμενη του αντιαποικιακού τους αγώνα. Στο συνέδριο της Φιλαδέλφειας, όπου έγινε η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας των ΗΠΑ τέθηκαν αμέσως τα ακανθώδη ζητήματα μιας ομοσπονδίας. Το βασικό πρόβλημα ήταν η «αντιπροσώπευση». Πώς οι πολίτες και οι δεκατρείς Πολιτείες θα αντιπροσωπευόταν στην ομοσπονδιακή διακυβέρνηση; Τρία ήταν τα βασικά διλήμματα που μπορούσαν να τινάξουν το συνέδριο στον αέρα. Το πρώτο αφορούσε την αντιπροσώπευση των Πολιτειών στο ομοσπονδιακό νομοθετικό σώμα, στο Κογκρέσο. Οι μεγάλες Πολιτείες ήθελαν αντιπροσώπευση ανάλογα με τον πληθυσμό. Οι μικρές σταθερό αριθμό ανά Πολιτεία. Τελικά έγινε ο «μεγάλος συμβιβασμός του Κονέκτικαντ» που δημιούργησε δύο νομοθετικά σώματα. Στη Βουλή οι Πολιτείες αντιπροσωπευόταν ανάλογα με τον πληθυσμό, ενώ στη Γερουσία υπάρχουν δύο αντιπρόσωποι ανά Πολιτεία. Για να περάσει ένας ομοσπονδιακός νόμος πρέπει να έχει την πλειοψηφία και στα δύο σώματα.
Ο δεύτερος συμβιβασμός ήταν κατά τι γελοίος. Οι Νότιοι ζητούσαν να συμπεριληφθούν στον υπολογισμό της αντιπροσώπευσης και οι σκλάβοι (που δεν είχαν δικαίωμα ψήφου) αλλά να εξαιρεθούν από τον υπολογισμό για τη φορολόγηση και τη συμβολή κάθε Πολιτείας στον Ομοσπονδιακό Προϋπολογισμό. Μετά από πολλά παζάρια το συνέδριο κατέληξε σε ένα αυθαίρετο υπολογισμό. Ο Τζέιμς Γουίλσον πρότεινε τον «συμβιβασμό των 3/5»: κάθε πέντε σκλάβοι θα λογίζονται όσο τρεις πολίτες και στην αντιπροσώπευση και στη φορολόγηση. Ποιος είπε ότι οι συμβιβασμοί για να επιτευχθεί μια πολιτική συμφωνία είναι πάντα λογικοί;
Το τρίτο ακανθώδες ζήτημα αναβλήθηκε για είκοσι χρόνια. Δέκα Πολιτείες είχαν απαγορεύσει το δουλεμπόριο και ζητούσαν καθολική απαγόρευση. Η Γεωργία, η Βόρειος και η Νότια Καρολίνα απείλησαν να αποσχιστούν και τελικά επήλθε ένας ακόμη συμβιβασμός. Το Κογκρέσο μπορούσε να απαγορεύσει το δουλεμπόριο, αλλά μετά το 1808.
Οσοι, λοιπόν, θεωρούν την ευρωσυνθήκη ένα πολύπλοκο και με παράλογες διατάξεις κείμενο δεν λαμβάνουν υπόψη τους την ιστορία. Ολες οι πολιτικές συνθήκες που προσπαθούν να συμβιβάσουν ανόμοια συμφέροντα και ευαισθησίες είναι αναγκαστικά προϊόντα «παράλογων» συμβιβασμών.
Αλλά ακόμη και μετά την ψήφιση του αμερικανικού Συντάγματος, το 1787, δεν σταμάτησαν οι διαμάχες και οι συμβιβασμοί. Ο Τόμας Τζέφερσον χαρακτήρισε το συνέδριο της Φιλαδέλφειας «σύναξη δημαγωγών», πολλές διατάξεις του νέου Συντάγματος «μοναρχικής υφής» και τον προτεινόμενο πρόεδρο «μια κακή έκδοση Πολωνού βασιλιά». Το τελικό κείμενο έπρεπε να εγκριθεί από τα νομοθετικά σώματα και των 13 Πολιτειών. Τότε ξέσπασε στις εφημερίδες της Νέας Υόρκης η σφοδρή διαμάχη «φεντεραλιστών» και «αντιφεντεραλιστών» για την έγκριση του νέου καταστατικού χάρτη. Πρωταγωνιστές από τη μία ο Αλεξάντερ Χάμιλτον και από την άλλη ο κυβερνήτης της Πολιτείας Τζορτζ Κλίντον. Κύριο σημείο τριβής οι εξουσίες της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και των Πολιτειακών. Και τότε, όπως τώρα με την ευρωσυνθήκη, ακούστηκαν διάφορες προτάσεις αποκλεισμών των αντιρρησιών από την Ενωση. Π.χ. κάποιος πρότεινε να ενταχθεί στην Ομοσπονδία η πόλη της Νέας Υόρκης (όπου το δημοτικό συμβούλιο απαρτιζόταν κυρίως από φεντεραλιστές) αλλά όχι η Πολιτεία της Νέας Υόρκης (που η Βουλή της ήταν της επιρροής του Τζόρτζ Κλίντον). Τελικά και με την απειλή της καταψήφισης από τη Βόρειο Καρολίνα έγινε ο τέταρτος συμβιβασμός: η «Χάρτα των Δικαιωμάτων».
Σ’ αυτή πέρα από την ελευθερία του λόγου, της οπλοφορίας κ.ά. κατοχυρώνεται ότι εξουσίες που δεν δίνονται ρητά από το Σύνταγμα στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση ασκούνται από τις Πολιτείες ή τους πολίτες (10η τροπολογία). Ετσι συντηρείται η συζήτηση για τα όρια της ομοσπονδίας 250 χρόνια τώρα. Ξεπήδησε, για παράδειγμα, στη δεκαετία του 1960 όταν η ομοσπονδιακή κυβέρνηση επέβαλε τα μικτά σχολεία. Η εκπαίδευση δεν αναφέρεται ρητά στο Σύνταγμα ως εξουσία της κεντρικής κυβέρνησης με αποτέλεσμα να νομιμοποιείται τυπικά από μια Πολιτεία ο διαχωρισμός σε σχολεία μαύρων και λευκών. Ξεπήδησε στις εκλογές του 2000, επειδή κάθε Πολιτεία (και η Φλόριντα) έχει το δικαίωμα να διενεργεί με τον δικό της τρόπο εκλογές. Ετσι άλλες Πολιτείες χρησιμοποιούν κάλπες, άλλες ηλεκτρονικά συστήματα, άλλες αφαιρούν τα πολιτικά δικαιώματα από καταδικασθέντες για κάποια αδικήματα και άλλες όχι. Η αμφιλεγόμενη απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ που έδωσε τη νίκη στον Τζορτζ Μπους πάτησε σ’ αυτή την τροπολογία. Κατοχύρωσε ότι κάθε Πολιτεία μπορεί να κάνει τις εκλογές όπως θέλει.
Σήμερα η 10η τροπολογία αποτελεί αντικείμενο διαμάχης για δύο καυτά ζητήματα. Η πρόνοια για ιατροφαρμακευτική περίθαλψη όλων των Αμερικανών πολιτών δεν είναι ρητά κατοχυρωμένη στο Σύνταγμα με αποτέλεσμα να σκοντάφτει το σχέδιο «Medicare» της Χίλαρι Κλίντον στις αρμοδιότητες των Πολιτειών. Το ίδιο ακριβώς θα συνέβαινε αν ο Τζορτζ Μπους ήθελε να περιορίσει τους ρύπους ανά Πολιτεία. Είναι σίγουρο ότι αν εκλεγεί δημοκρατικός υποψήφιος και θελήσει να εφαρμόσει το πρωτόκολλο του Κιότο, η απόφασή του (με δεδομένη την σημερινή σύνθεση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ) μπορεί να σκοντάψει σ’ αυτή την τροπολογία.
Κοιτώντας την ιστορική εμπειρία της πιο επιτυχημένης ομοσπονδίας που υπήρξε μέχρι σήμερα, αδικούμε την ευρωσυνθήκη και τη διαδικασία υπερψήφισής της. Η ομοσπονδιοποίηση είναι μια πολύπλοκη, με πολλούς συμβιβασμούς και κάποιες φορές «τρελή» διαδικασία. Κυρίως: δεν τελειώνει ποτέ. Λίγοι γνωρίζουν ότι η υπερψήφιση του αμερικανικού Συντάγματος δεν έχει τελειώσει ακόμη. Υπάρχουν τροπολογίες οι οποίες εκκρεμούν από το 1790. Η πρώτη απ’ αυτές υπερψηφίστηκε από το Κογκρέσο και όλες τις Πολιτείες και κόλλησε στο Ντελαγουέρ. Σύμφωνα με απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου η υπερψήφιση εκκρεμεί ακόμη στην Πολιτειακή Βουλή. Στο Ντελαγουέαρ κατοικεί σήμερα το 0,28% του αμερικανικού πληθυσμού.
Ιnfo
-Αλέξις Τόκβιλ, «Η Δημοκρατία στην Αμερική», εκδ. Στοχαστής.
-Θάνος Βερέμης, «ΗΠΑ. Από το 1776 έως σήμερα. Η εκδοχή ενός ταξιδιώτη», εκδ. Ι. Σιδέρη.
-Χάουαρντ Ζιν, «Η Ιστορία του λαού των ΗΠΑ», εκδ. Αιώρα.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 22.6.2008