Οι δύο πόλοι μιας παράταξης
Οι διαχωριστικές γραμμές που απελπισμένα πριν κάθε εκλογική αναμέτρηση ορθώνει ο κ. Λαλιώτης μοιάζουν να μην λειτουργούν πια. Οι μετακινήσεις ψηφοφόρων μεταξύ των δύο μεγάλων κομμάτων (που ερίζουν για τον αποκαλούμενο μεσαίο χώρο) γίνονται όλο και πιο εύκολα, ενώ στις περασμένες νομαρχιακές εκλογές παρατηρήθηκε το εξής φαινομενικά παράδοξο: ψηφοφόροι από το κόμμα του κ. Τσοβόλα μετακινήθηκαν (χωρίς «παραταξιακές ενοχές») σε όλο τον πολιτικό χάρτη, καταλήγοντας να ψηφίσουν για υπερνομάρχη τον κ. Γιώργο Καρατζαφέρη!
Κάποιοι μίλησαν για σύγκλιση των άκρων (κάτι αντίστοιχο που παρατηρήθηκε και στις τελευταίες γαλλικές εκλογές), αλλά αυτή η ερμηνεία απέχει από την πραγματικότητα. Οι διαχωριστικές γραμμές που επισείει ως δέλεαρ και μπαμπούλα στην Αριστερά ο κ. Λαλιώτης ξεθωριάζουν με ταχύτατο ρυθμό, ενώ γίνεται όλο και πιο ορατή μια άλλη γραμμή που τέμνει οριζόντια το πολιτικό σκηνικό.
Η γραμμή αυτή εμφανίσθηκε ξεκάθαρα (κι εν μέρει απρόσμενα) στο ΠΑΣΟΚ κατά και μετά τη σύγκρουση για την μεταπαπανδρεϊκή ηγεσία μεταξύ των εκσυγχρονιστών του κόμματος και του συνασπισμού των «Παπανδρεϊκών», «εθνικοπατριωτών», «τριτοδρομικών» κ.λ.π. Το σημείο τομής των δύο «μετώπων» στο ΠΑΣΟΚ έχει να κάνει κυρίως με τη στάση τους απέναντι στη Δύση. Οι εκσυγχρονιστές (παρά την μικροπολιτική θολούρα που δημιουργούν πολλές φορές) έχουν ως πολιτικό προσανατολισμό και ιδεολογική αναφορά τη Δύση. Οι υπόλοιποι, αφού έχασαν τις χώρες πρότυπα του «Τρίτου Δρόμου» (Γιουγκοσλαβία – και πολύ παλιότερα – Λιβύη, Ιράκ) τώρα ορίζονται απλώς από αντικαπιταλισμό-κρατικισμό, σαφέστατο αντιαμερικανισμό και άρρητο αντιδυτικισμό, ο οποίος δεν έχει γίνει ακόμη αντιευρωπαϊσμός μόνο και μόνο επειδή η Ε.Ε. επιδοτεί (άμεσα ή έμμεσα) ένα μεγάλο κομμάτι της εκλογικής τους πελατείας.
Αυτή η γραμμή – αν και δεν είναι τόσο ευδιάκριτη – τέμνει εγκάρσια και τη Νέα Δημοκρατία έχοντας επίσης σημείο τομής την στάση απέναντι σε ότι εκφράζει η Δύση. Αν θέλαμε να τους ονοματίζαμε θα έπρεπε να χρησιμοποιήσουμε τους όρους «Φιλελεύθερη» και «Λαϊκή» Δεξιά.( Ο όρος «οπαδοί του «μεσαίου χώρου» είναι εξαιρετικά ασαφής: σ’ αυτόν χωρούν οι πάντες, από εχέφρονες ΠΑΣΟΚους μέχρι πικραμένους Αριστερούς).
Η «λαϊκή Δεξιά» έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με όλο το επονομαζόμενο αντιεκσυγχρονιστικό μπλοκ του ΠΑΣΟΚ και της Αριστεράς, αλλά ο εφηρμοσμένος (κι όχι πάντα ρητός) αντιδυτικισμός της πρώτης έχει εντελώς διαφορετικές ρίζες από τη δεύτερη. Ενώ ο αντιδυτικισμός της Αριστεράς πηγάζει από μια ψυχολογικού τύπου άρνηση του μεταψυχροπολεμικού κόσμου (και των συντετριμμένων ονείρων της νιότης), ο αντιδυτικισμός της Δεξιάς πηγάζει από τα συντηρητικά ανακλαστικά της παράταξης, αφού ο μόνος πλέον «απειλητικός» φορέας κοινωνικών αλλαγών στη χώρα μας είναι η Δύση και ότι αυτή πρεσβεύει. Για παράδειγμα: η παγκοσμιοποίηση θεωρείται από την «αντιεκσυγχρονιστική Αριστερά» κάτι σαν εξαγωγή της καπιταλιστικής επανάστασης, ενώ από τη «λαϊκή Δεξιά» είναι απειλή για τις παραδόσεις μας.
Αν θέλαμε να το δούμε πολύ σχηματικά θα λέγαμε ότι η «φιλελεύθερη Δεξιά» θεωρεί το άτομο -κατά τις επιταγές της δυτικής παράδοσης – ως φορέα κατ’ αρχήν αναπαλλοτρίωτων δικαιωμάτων, ενώ η «λαϊκή Δεξιά» θεωρεί το άτομο ως φορέα κατ’ αρχήν υποχρεώσεων απέναντι στην κοινότητα (στην περίπτωσή μας εθνική κοινότητα) και μετά ως φορέα δικαιωμάτων.
Οι διαχωριστικές γραμμές εντός των κομμάτων δεν πρέπει να θεωρηθούν ως ευθείες ή τείχη αδιαπέραστα που χωρίζουν «συντρόφους» και «συμμαχητές». Θολώνουν πολλές φορές ανάλογα με το θέμα που συζητείται, ή την πολιτική συγκυρία (ειδικά αν η τελευταία έχει να κάνει με εκλογές). Υπάρχουν όμως κοινές στάσεις ένθεν κακείθεν σε μύρια όσα θέματα τις οποίες πρέπει να δούμε προσεκτικά αν θέλουμε να κατανοήσουμε τις βαθύτερες αλλαγές που σημειώνονται στο ελληνικό κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι…
ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗΣ – ΛΑΪΚΗΣ ΔΕΞΙΑΣ
Εθνικά θέματα
Η φιλελεύθερη Δεξιά είναι υπέρ της προσεκτικής προσέγγισης με την Τουρκία. Βλέπει τον «ψυχρό πόλεμο» των δύο χωρών (με τις αυξημένες αμυντικές δαπάνες) ως τροχοπέδη στον εκσυγχρονισμό και την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Είναι εξαιρετικά προσεκτική στη διατύπωση θέσεων επειδή οι ελληνοτουρκικές σχέσεις αγγίζει δικαιολογημένες ευαισθησίες του χώρου. Τρέμει μια ισλαμική Τουρκία, κάτι που θα καθιστούσε πιθανώς τη χώρα μας ένα Ισραήλ του Αιγαίου. Σε ότι αφορά τις υπόλοιπες διεθνείς σχέσεις της χώρας πιστεύει ότι η ανθηρή οικονομία είναι το κλειδί για την πολυπόθητη «υπερήφανη εξωτερική πολιτική».
Η λαϊκή Δεξιά ξεκινά από το αξίωμα ότι το παρελθόν αποτελεί τον μόνο αξιόπιστο οδηγό για το μέλλον. Βλέπει τις σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας ως παίγνιο μηδενικού αθροίσματος: κάθε κέρδος για την γείτονα είναι απώλεια για την Ελλάδα. Θεωρεί σχεδόν αναπόφευκτη τη σύγκρουση κι απλώς θέλει να είναι η χώρα μας σε πλεονεκτική θέση όταν έρθει η ώρα. Φλερτάρει με την προοπτική μιας ακραίας ισλαμικής Τουρκίας, επειδή έτσι η Ελλάδα θα γινόταν defacto σύνορο της Δύσης και αγαπημένο παιδί των Δυτικών. Σε ότι αφορά τις υπόλοιπες διεθνείς σχέσεις βλέπει τρία πράγματα: απειλές, απειλές, απειλές. Κάποιες τεκμηριωμένα και κάποιες με βάση μόνο την ιστορική εμπειρία .
Κράτος
Φιλελεύθεροι: Όσο λιγότερο τόσο καλύτερα. Αρνούνται κάθε παρέμβαση του κράτους στις κοινωνικοπολιτικές διεργασίες και είναι εξαιρετικά επιφυλακτικοί στον οικονομικό παρεμβατισμό. Αν και κύριοι οι εκφραστές του χώρου στιγματίστηκαν από τον όρο «νεοφιλελεύθεροι» – που στο φαντασιακό του μέσου Έλληνα σημαίνει θαυμαστής του νόμου της ζούγκλας (της αγοράς) – ο υπερατλαντικός «λιμπερταριανισμός» (που θέλει το κράτος απλώς νυχτοφύλακα) δεν εξεφράσθη ποτέ πολιτικά. Θεωρούν, για παράδειγμα, το κράτος πρόνοιας ευρωπαϊκό κεκτημένο. Απλώς ζητούν περισσότερη πρόνοια και λιγότερο κράτος.
Λαϊκή Δεξιά: Το κράτος αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της κοινωνικής οργάνωσης, το μόνο αξιόπιστο φορέα που μπορεί να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις τα «ατυχήματα» και τις απειλές -εσωτερικές κι εξωτερικές- σε μια χώρα. Σε αντίθεση με τους φιλελεύθερους (που πιστεύουν ότι από την φύση του το κράτος παράγει σπατάλες, γραφειοκρατία κ.λ.π.) οι εκφραστές της λαϊκής Δεξιάς πιστεύουν ότι οι αδυναμίες που εμφανίζει το ρωμαίικο γκουβέρνο δεν είναι δομικές, αλλά οφείλονται στον κομματισμό, στην κακή οργάνωση κ.λ.π.
Παγκοσμιοποίηση
Φιλελεύθεροι. Την θεωρούν αναπόφευκτη διαδικασία και σε κάποιες πλευρές λυτρωτική από παλιές πληγές του παρελθόντος. Πιστεύουν ότι οι κοινωνίες μπορούν να επηρεάσουν βραχυπρόθεσμα μόνο τις επιπτώσεις που θα έχει αυτό το ιστορικό προτσές που πήρε το όνομα «παγκοσμιοποίηση». Είναι αναφανδόν υπέρ της τεχνολογικής παγκοσμιοποίησης (ελεύθερη μεταφορά πληροφοριών και γνώσεων), θερμοί υπέρμαχοι της οικονομικής παγκοσμιοποίησης (ελεύθερη μεταφορά αγαθών και κεφαλαίων), αλλά στέκονται αρνητικά στην πληθυσμιακή παγκοσμιοποίηση (ελεύθερη μεταφορά εργασίας ή ανθρώπων).
Λαϊκή Δεξιά. Αρνητική με ασαφή όμως τρόπο. Βλέπει κυρίως απειλές παρά ευκαιρίες. Κατά τους εκφραστές της, κάθε πτυχή της παγκοσμιοποίησης διαβρώνει ένα κομμάτι της παραδοσιακής φυσιογνωμίας της χώρας. Η τεχνολογία φέρνει από πορνογραφία μέχρι τυχερά παίγνια, η οικονομική ολοκλήρωση διαφορετικούς ρυθμούς ζωής και εργασίας, οι πληθυσμιακές μετακινήσεις απειλούν τον κοινωνικό ιστό, είτε με την «εισαγόμενη εγκληματικότητα», είτε με την κοινωνική ανομοιογένεια που εμφανίζεται μετά από πολλά χρόνια στον Ελλαδικό χώρο.
Θρησκεία
Φιλελεύθεροι. Παρά το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων είναι Ορθόδοξοι, η Ελληνική Πολιτεία πρέπει να αντιμετωπίζει όλες τις θρησκείες όχι κατά τον ίδιο, αλλά κατά ίσο τρόπο. Η Δυτική παράδοση, την οποία οι φιλελεύθεροι ασπάζονται, θέλει σαφέστατο διαχωρισμό εκκλησίας και κράτους. Πιστεύουν ότι όταν η θρησκεία εμπλέκεται με την πολιτική, χαμένες βγαίνουν και οι δύο.
Λαϊκή Δεξιά: η Ορθοδοξία αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο του Έθνους και γι’ αυτό το λόγο αποτελεί συνταγματικά την επίσημη θρησκεία του κράτους και πρακτικά κάτι περισσότερο ισότιμη από τις άλλες. Οποιοσδήποτε θίξει την Ορθοδοξία (ή τους φορείς της) δρα αντεθνικά – άσε που τιμωρείται κι εκλογικά.
Παράδοση
Φιλελεύθεροι: Πιστεύουν ότι η παράδοση (που ξεπηδά κυρίως από το Βυζάντιο) αποτελεί το βασικό συστατικό της πολιτισμικής μας ιδιαιτερότητας, μια ιδιαιτερότητα που πρέπει να βρίσκει διαρκώς νέους τρόπους έκφρασης, διότι η στείρα αναπαραγωγή απλώς θα εκφυλίσει όλο το δυναμισμό που αυτή η παράδοση κουβαλάει.
Λαϊκή Δεξιά: Στέκεται με δέος σε οτιδήποτε παραδοσιακό ελπίζοντας πως τα κύματα των νέων προκλήσεων δεν θ’ αγγίξουν την «ψυχή του Έθνους». Είναι κριτική σε κάθε είδους νεωτερισμό, θέλοντας να προστατεύσει τα «ιερά και όσια της φυλής».
Ετερότητα
Φιλελεύθεροι. Αναφαίρετο δικαίωμα κάθε ατόμου, αλλά και γονιμοποιητική διαδικασία μέσα στην κοινωνία. Πιστεύει πως το χωνευτήρι διαφορετικών πολιτισμικών παραδόσεων που υπήρξαν ιστορικά οι ΗΠΑ, βοήθησε σημαντικά την οικονομική και κοινωνική τους ανάπτυξη.
Λαϊκή Δεξιά: Απειλή. Οι κάθε είδους μειονότητες ιστορικά χρησιμοποιήθηκαν για την πρόκληση πολέμων, εδαφικών διεκδικήσεων και κάθε είδους αναταραχή. Το «η Ελλάδα δεν είναι Λουξεμβούργο που δεν έχει την Τουρκία δίπλα του», μεταφράζεται (σε ότι αφορά τις μειονότητες) ότι η «Ελλάδα δεν είναι ΗΠΑ, που δεν έχουν ούτε Τουρκία, ούτε Σκόπια, ούτε Αλβανία, ούτε Βουλγαρία δίπλα τους».
Ο πολιτικός δυϊσμός
Ένα από τα σημαντικότερα βιβλία ανάλυσης της σύγχρονης ελληνικής πολιτικής ιστορίας είναι του καθηγητή Νικηφόρου Διαμαντούρου (νυν Συνήγορος του Πολίτη) με τίτλο «Πολιτιστικός δυϊσμός και πολιτική αλλαγή στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης» (εκδόσεις Αλεξάνδρεια 2000). Σ’ αυτό παρουσιάζεται ολοκληρωμένα και με εξαιρετική τεκμηρίωση ένα όχι και τόσο καινοφανές ερμηνευτικό σχήμα των βαθύτερων πολιτικοκοινωνικών συγκρούσεων που διατρέχουν την ελληνική ιστορία, αυτού που όλοι γνωρίζουμε και σχηματικά ονομάζουμε τον διχασμό της χώρας μεταξύ Ανατολής και Δύσης. «Το γνωστό δίπολο “Έλληνας-Ρωμιός”», γράφει ο κ. Διαμαντούρος, «καθώς και οι πολλές παραλλαγές που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα μαζί του (π.χ. Δύση-Ανατολή, λογιοτατισμός-δημοτικισμός, Ευρώπη-Βαλκάνια, Ευρώπη-Ελλάδα κ.λ.π.) αποτελούν χρήσιμη πρώτη ύλη … (για την) πληρέστερη κατανόηση της λειτουργίας της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας… Η παραλλαγή που υιοθετείται στην προκειμένη περίπτωση… είναι το δίπολο «μεταρρυθμιστική»-«παρωχημένη» πολιτισμική παράδοση ή κουλτούρα. Το υπόβαθρο που το στηρίζει είναι η αντιδιαστολή της πολιτισμικής παράδοσης που έχει τις ρίζες της στην Αναγέννηση, τη Μεταρρύθμιση και την Αντιμεταρρύθμιση, την επιστημονική επανάσταση και τον Διαφωτισμό με εκείνη που εδράζεται στις ιστορικές εμπειρίες του Βυζαντίου, της Ορθοδοξίας, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (ως συστήματος διακυβέρνησης) και της Τουρκοκρατίας…
»Βασικό χαρακτηριστικό του προτεινόμενου σχήματος ερμηνείας είναι ότι καθεμιά από τις δύο αυτές παραδόσεις συγκροτεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα θεώρησης και κατανόησης και νοηματοδότησης του κόσμου και του ιστορικού γίγνεσθαι, με δικό του όραμα για το μέλλον της ελληνικής κοινωνίας…»
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Απογευματινή» στις 3.11.2002
