«Η επιχείρηση δημιουργίας των πολυεθνικών κρατών που ξεκίνησαν οι ΗΠΑ στα Βαλκάνια απέτυχε. Η μόνη λύση είναι η διχοτόμηση.» Ο παραπάνω συλλογισμός εμπεριέχει δύο ψεύδη κι ένα κίνδυνο.
Το κοινό κι εξόχως εύκολο συμπέρασμα πολλών αναλυτών μετά τα τραγικά επεισόδια στο Κόσοβο είναι ένα: «Η επιχείρηση δημιουργίας των πολυεθνικών κρατών που ξεκίνησαν οι ΗΠΑ στα Βαλκάνια απέτυχε. Η μόνη λύση είναι η διχοτόμηση.»
Ο παραπάνω συλλογισμός εμπεριέχει δύο ψεύδη κι ένα κίνδυνο. Το πρώτο ψεύδος αφορά των δαίμονα της εποχής που ονομάζεται ΗΠΑ. Η πολιτική στα Βαλκάνια χαράχτηκε από την Ευρώπη, προωθήθηκε από την Ευρώπη και οι ΗΠΑ έγιναν (εν πολλοίς απρόθυμος) αρωγός επιβολής αυτής της πολιτικής. Το δεύτερο ψεύδος υπάρχει στη λέξη «δημιουργία». Αποκρύπτει το ιστορικό γεγονός ότι τα Βαλκάνια ήταν πολυπολιτισμικά και οι νέες κρατικές οντότητες έπρεπε να «κάτσουν» σε ένα αμάλγαμα θρησκειών, εθνοτήτων και παραδόσεων. Αρα δεν μιλάμε για δημιουργία «πολυπολιτισμικών κρατών», αλλά διατήρηση της πολυπολιτισμικότητας της περιοχής.
Ακούγονται πολλά και γράφονται περισσότερα για την γιουγκοσλαβική κρίση. Δεκατέσσερα χρόνια μετά την κατάρρευση των σοσιαλιστικών «παραδείσων» πολλοί κατόπιν εορτής προφήτες έχουν εύκολες λύσεις. Οι αφορισμοί τους ξεκινούν από το αφοπλιστικό: «Δεν έπρεπε ποτέ να διαλυθεί η Γιουγκοσλαβία.» Ακούγεται ορθό, αλλά όπως όλοι οι αφορισμοί είναι απλοϊκό. Εδώ δεν γίνεται δυνατόν να κρατηθεί το μικρό Κόσοβο ενωμένο (και με διεθνή στρατιωτική παρουσία) ήταν δυνατόν να μείνει όλη η Γιουγκοσλαβία σε μία κρατική ενότητα; Το αστείο είναι πως οι ίδιοι που ισχυρίζονται ότι οι λαοί δεν μπορούν να ζήσουν μαζί, είναι και οι σφοδρότεροι υπερασπιστές του αδιαίρετου της Γιουγκοσλαβίας.
Ο δεύτερος απλοϊκός αφορισμός που ακούγεται αφορά την επέμβαση της Δύσης. Αυτή -είναι αληθές!- δεν έλυσε πολλά προβλήματα, αλλά ποια είναι η εναλλακτική λύση; Μήπως τα δραματικά γεγονότα που ζήσαμε την τελευταία εβδομάδα θα ήταν ο κανόνας τα τελευταία 14 χρόνια;
Ο τρίτος αφορισμός θέλει ως μόνη και μόνιμη λύση την εθνική και θρησκευτική ομοιογένεια. «Οι άνθρωποι δεν μπορούν να ζήσουν μαζί», ισχυρίζονται (χωρίς να εξηγούν πώς μπόρεσαν να ζήσουν στο παρελθόν αιώνες μαζί), «άρα χρειάζεται διαχωρισμός σε κρατικές ενότητες ανάλογα με τα πιστεύω τους». Αν πιστέψουμε αυτόν τον αφορισμό έχουμε δύο επιλογές: ή κράτη δαντέλες ή αναγκαστική προσφυγιά. Το πρώτο εξ ορισμού («δεν μπορούν να ζήσουν μαζί») αποκλείεται. Το δεύτερο σημαίνει αναγκαστική (είτε δια πολιτικής απόφασης, είτε δια της βίας) προσφυγιά. Ρώτησαν όμως τον Σέρβο της Γκρατσάνιστα ή τον Αλβανό του Πρίσνεν; Γι’ αυτούς πατρίδα δεν είναι το όνομα που έχει ο τόπος τους, αλλά το χώμα, τα δένδρα το τοπίο, οι μνήμες που σ’ όλα αυτά έχουν επενδύσει, το πρωινό ξύπνημα σε ένα τόπο που είναι δικός τους. Όσοι δεν το πιστεύουν ας ρωτήσουν τους δικούς μας πρόσφυγες του 1922. Ας κοιτάξουν τα μάτια τους κάθε φορά που ακούν τη λέξη «Σμύρνη» ή «Τραπεζούντα». Ας ακούσουν τον αναστεναγμό τους όταν φέρνουν στη μνήμη τους τον δικό τους τόπο. Εβδομήντα χρόνια μετά πατρίδα τους παραμένει ο τόπος που πρωτοέπαιξαν και πρωτοερωτεύτηκαν.
Δεν είναι εύκολες οι λύσεις επί χάρτου που πολλοί αραδιάζουν στην Αθήνα κι άλλες πρωτεύουσες του κόσμου. Ο ξεριζωμός θα είναι πάντα δάκρυ και το μίσος θα παράγει πάντα μίσος. Μακροχρόνια μόνο μια λύση υπάρχει: η υπέρβαση του μίσους, τα φωτισμένα μυαλά κάθε κοινότητας που θα πείσουν τους λαούς ότι είναι αναγκασμένοι να ζήσουν μαζί. Όλα τ’ άλλα είναι εκ του περισσού και πιθανότατα εκ του πονηρού.
Τέλος υπάρχει κι ένας κίνδυνος στη φράση: ««Η επιχείρηση δημιουργίας των πολυεθνικών κρατών απέτυχε. Η μόνη λύση είναι η διχοτόμηση.» Πολλοί μιλούν για το Κόσοβο, αλλά παίρνουν (ιδεολογικά και πολιτικά) θέση για την Κύπρο…
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Απογευματινή» στις 21.3.2004
