Η επιρροή των ΜΜΕ, που καταχρηστικά βαφτίζεται «εξουσία», είναι όση είχαν και οι χήνες στο καπιτώλιο της Αρχαίας Ρώμης. Όταν ακούγονται σώζουν (ή και καταστρέφουν) αυτοκρατορίες. Αλλά αυτό έχει να κάνει με εκείνον που ακούει, όχι με τα συμπαθή πτηνά που κρώζουν..
Ο τομέας, ο οποίος βρίθει ρηχών αναλύσεων στην Ελλάδα, είναι που αφορά τις σχέσεις Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης – πολιτικής. Επαναλαμβάνονται δογματικά στερεότυπα περί «4ης Εξουσίας», περί «Του καθοριστικού ρόλου των δημοσιογράφων στη διαμόρφωση της Ιστορίας», περί «ικανότητος κάποιων σκοτεινών Μέσων (και παλιότερα συγκροτημάτων) να ανεβοκατεβάζουν κυβερνήσεις», περί «διαπλεκόμενων», που «κινούν τα νήματα της νεοελληνικής πραγματικότητας» κ.λπ.
Όλα αυτά εμπεριέχουν ψήγματα αλήθειας, αλλά και ογκολίθους ψεμάτων. Τα ΜΜΕ παίζουν ρόλο στο πολιτικό γίγνεσθαι, δημοσιογράφοι κάποιες φορές αλλάζουν τον ρου της Ιστορίας (αλλά συνηθέστερα την αφήνουν ήσυχη), τα «σκοτεινά Μέσα» μπορεί να φαντασιώνονται ότι ανεβοκατεβάζουν κυβερνήσεις (αλλά αυτό το κάνει ο λαός -και παλιότερα δυστυχώς το έκανε και ο Στρατός) και οι «διαπλεκόμενοι» μερικές φορές αποτυγχάνουν να κινήσουν τα νήματα στα δικά τους μαγαζιά, πόσω μάλλον της χώρας. Φυσικά, έχουν ισχύ, φυσικά τη χρησιμοποιούν (πιο ακριβής όρος είναι «θέλουν να τη χρησιμοποιούν») προς όφελός τους, αλλά πάλι ο κ. Κώστας Καραμανλής είναι πρωθυπουργός. Αρα η κοινή πεποίθηση ότι τα «σκοτεινά διαπλεκόμενα που μισούν τη Ν.Δ.» ελέγχουν τον τόπο δεν είναι αληθής.
Οι μύθοι αυτοί, που δυστυχώς αναπαράγονται και από πολλούς δημοσιογράφους, οφείλονται καταρχήν σε ένα …μεταφραστικό λάθος και κατά δεύτερον σε μια μεταμοντέρνα θεώρηση της πραγματικότητας, μια θεώρηση που ως γνωστόν μπλέκει τα αγγούρια με τις βούρτσες.
Σε ό,τι αφορά το πρώτο γράφαμε παλιότερα: «Ο πιο επικίνδυνος χαρακτηρισμός για την ελευθερία του λόγου στη χώρα μας είναι αυτός που άκριτα όλοι αναπαράγουμε: “Τέταρτη Εξουσία”. Μ’ αυτόν πιθανώς πολλοί δημοσιογράφοι να νιώθουν όμορφα: Θεωρούν εαυτούς μετόχους στη διακυβέρνηση του τόπου, συνομιλητές των εκλεγμένων και δημοκρατικά νομιμοποιημένων λειτουργών των τριών κατά Μοντεσκιέ συντεταγμένων εξουσιών, ή, τέλος πάντων, σημαντικοί. Μπορεί πάλι ο όρος “Τέταρτη Εξουσία” να είναι όμορφος. Μόνον που είναι τελείως λάθος. Και ιστορικά και πολιτικά.
Ο όρος προέρχεται από μια ομιλία του μεγάλου Ιρλανδού στοχαστή και πολιτικού Έντμουντ Μπερκ (1729-1779) ο οποίος δεν μίλησε για “Τέταρτη Εξουσία”, αλλά χαρακτήρισε τους δημοσιογράφους “Τέταρτη Τάξη” (“fourth estate”) εντός του Κοινοβουλίου μαζί με τις υπόλοιπες τρεις τάξεις της εποχής (ευγενείς, κλήρος και λαός). Βέβαια, ο Μπερκ μίλησε για την ισχύ που αποκτούσαν όχι μόνον οι δημοσιογράφοι, αλλά οι εγγράμματοι -“Η τυπωμένη γραφή είναι ισάξια της Δημοκρατίας”- και υπήρξε ενθουσιώδης για τις δυνατότητες που έδινε ο Τύπος: “Οποιοσδήποτε μπορεί να μιλήσει, μιλά τώρα σε ολόκληρο το έθνος… Δεν έχει σημασία σε ποια τάξη ανήκει, τι εισοδήματα ή τι τίτλους έχει: Η προϋπόθεση είναι να έχει γλώσσα που οι άλλοι θα ακούν και δεν χρειάζεται τίποτε άλλο”.
Χαμένοι στη μετάφραση, οι Έλληνες (και υπό την επήρεια της μαρξιστικής σχολής της Φρανκφούρτης), έκαναν την “τάξη” “εξουσία”, κι αυτό στη διάρκεια του χρόνου έχει σοβαρές επιπτώσεις.
Καταρχήν, όλοι συμφωνούμε τη στιγμή που υπάρχει σε κάποιο τόπο μια εξουσία (ή κάποια λειτουργία χαρακτηρίζεται ως “εξουσία”) είναι καθήκον κάθε δημοκρατικού πολίτη να την περιορίζει. Και, μάλιστα, με τον ίδιο τρόπο που περιορίζει τις τρεις θεσμικές εξουσίες». («Η επικίνδυνη θεοποίηση του λόγου», «Απογραφές» 21.2.2005).
Το πρόβλημα είναι πως αυτό το μεταφραστικό λάθος το αποδέχονται όλοι. Οι δημοσιογράφοι γιατί νιώθουν καλά, ως οιονεί εξουσιαστές, οι εξουσιαστές γιατί βρίσκουν πατήματα να περιορίζουν τους δημοσιογράφους («ανεξέλεγκτη εξουσία» είναι ο συνηθέστερος όρος που χρησιμοποιούν) και το κοινό που βρίσκει μια εύκολη εξήγηση για πολύπλοκα δεινά της χώρας: «Εσείς οι δημοσιογράφοι φταίτε για όλα…».
Μόνον που τα ΜΜΕ δεν ασκούν εξουσία. Ό,τι και να γράψει ένας δημοσιογράφος για την κατάσταση στο Δημόσιο, αυτή δεν αλλάζει αυτομάτως. Πρέπει κάποιος, παίρνοντας αφορμή τις επισημάνσεις του Τύπου, να παρέμβει για την αλλαγή (στην Ελλάδα δεν γίνεται καν αυτό). Όσα και να πει ο κ. Χατζηνικολάου για τον υποδιοικητή του ΙΚΑ, χρειάζεται ο κ. Αγγελόπουλος να τον απολύσει. Ο κ. Αγγελόπουλος έχει την εξουσία και όχι ο «Alpha».
«Δεν υπάρχει όμως, επιρροή;» μπορεί να αναρωτηθεί κάποιος. Φυσικά υπάρχει, αλλά το μέγεθός της δεν θα το μάθουμε ποτέ. Η επιρροή δεν είναι ακριβής επιστήμη. Τούτη η εφημερίδα μπορεί να επηρεάσει κάποιους κι άλλους να τους αφήσει αδιάφορους. Μπορεί κάποιον να τον επηρεάσει πάρα πολύ και κάποιον άλλο λίγο. Ο βαθμός επιρροής λοιπόν, δεν εξαρτάται κυρίως από αυτόν που εκφέρει τον λόγο, αλλά από εκείνο που τον δέχεται. Η επιρροή λοιπόν των ΜΜΕ, που καταχρηστικά βαφτίζεται «εξουσία», είναι όση είχαν και οι χήνες στο καπιτώλιο της Αρχαίας Ρώμης. Όταν ακούγονται σώζουν (ή και καταστρέφουν) αυτοκρατορίες. Αλλά αυτό έχει να κάνει με εκείνον που ακούει, όχι με τα συμπαθή πτηνά που κρώζουν..
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Απογευματινή» στις 30.10.2005
