Όλο και περισσότερα ερευνητικά κέντρα δημιουργούν συμβούλια ηθικής για να γνωμοδοτούν για την γενετική τεχνολογία. Τα ερωτήματα είναι πολλά. Ποιοι πρέπει να τα απαρτίζουν; Πρέπει οι βιοηθικιστές να αμείβονται; Η ηθική και χρήμα κάνει ένα περίεργο μίγμα με αποτέλεσμα την απαξίωση της βιοηθικής.
Όλο και πιο συχνά οι ερευνητές της βιοτεχνολογίας σκοντάφτουν σε ερωτήματα που παλιότερα ανήκαν στην σφαίρα της θρησκείας ή έστω της φιλοσοφίας. Στο ζήτημα του κλωνισμού, της γενετικής μετάλλαξης, μέχρι και για κάποιες μορφές τεχνητής γονιμοποίησης δημιουργούν ποικίλα ερωτήματα τους επιστήμονες, οι απαντήσεις των οποίων δεν βρίσκονται στα ιατρικά εγχειρίδια. Το ζήτημα δεν είναι απλώς ηθικολογικό. Η έρευνα πλέον έχει γίνει εξαιρετικά ακριβή υπόθεση και η επένδυση κάποιων εκατομμυρίων σε ένα πείραμα αμφιβόλου ηθικής, αν μαθευτεί μπορεί να καταλήξει σε καταστροφή δημοσίων σχέσεων ή το λιγότερο σε διακοπή του πειράματος. Η βιοηθική, λοιπόν, έγινε απαραίτητο εργαλείο – ειδικά στην γενετική έρευνα – για όχι και τόσο … ηθικούς λόγους.
Τα ζητήματα ηθικής όμως στην ιατρική δεν είναι νέα υπόθεση. Από την εποχή του Ιπποκράτη είχαν ήδη τεθεί. Ο όρκος του αρχαίου Έλληνα ιατρού δεν είναι παρά ένας μπούσουλας ηθικής για όλους όσους ασχολούνται με την ανθρώπινη ζωή. Από την δεκαετία του 1960 όμως τα ερωτήματα άρχισαν να τίθενται πολύ πιο επιτακτικά. Τότε είχαν βγει οι πρώτες μηχανές υποστήριξης των νεφροπαθών. Ήταν όμως τόσες λίγες που κάποιοι έπρεπε να αποφασίσουν ποιοι θα κάνουν την θεραπεία και ποιοι όχι, μια απόφαση που πολλοί την συνέκριναν με το να «υποδύεται κάποιος τον Θεό». Τότε δημιουργήθηκαν οι πρώτες επιτροπές γιατρών και ιερέων στα νοσοκομεία και τα πανεπιστήμια, για να αποφανθούν σε τέτοιου είδους ακανθώδη ερωτήματα.Αυτές οι επιτροπές αποτέλεσαν και την μαγιά μιας νέας γνωστικής περιοχής που αργότερα πήρε το όνομα «βιοηθική».
Σήμερα οι ασχολούμενοι με την βιοηθική, που θα μπορούσαν να ονομασθούν βιοηθικιστές, είναι αναγκαίοι σε κάθε ερευνητικό κέντρο και περιζήτητοι. Μόνο που η βιοηθική δεν είναι «ακριβής επιστήμη» και το πρώτο μεγάλο ερώτημα είναι: πως κρίνεται η ηθική της βιοηθικής; «Είμαστε ηθικοί όταν προσδιορίζουμε το τι είναι ηθικό;» αναρωτιέται ο Laurie Zoloth, πρόεδρος της Αμερικάνικης Ένωσης Βιοηθικής και Ανθρωπιστικών Σπουδών και καθηγητής Εβραϊκών σπουδών στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Σαν Φραντσίσκο. «Είναι ένα μεγάλο θέμα που μας ανησυχεί.»
Ένας καθηγητής εβραϊκών σπουδών πρόεδρος της Ένωσης Βιοηθικής; «Ναι, γιατί όχι;», μπορεί να απαντήσει κάποιος, αλλά εδώ εδράζεται το δεύτερο μεγάλο πρόβλημα της βιοηθικής. Ποιος «δικαιούται δια να ομιλεί» και να κατευθύνει την πολιτική γι’ αυτά τα ζητήματα;
Τα πρώτα πάνελ βιοηθικής που είχαν φτιαχτεί στα πανεπιστήμια και τα νοσοκομεία αποτελούνταν (καλώς ή κακώς) από κληρικούς και γιατρούς. Μετά μαθητευόμενοι φοιτητές Φιλοσοφικής άρχισαν να εμβαθύνουν σε ιατρικά ηθικά ερωτήματα.Το πεδίο επεκτάθηκε με δικηγόρους, θεολόγους, νοσηλευτές ακόμη και ανθρωπολόγους. «Όλοι, χωρίς άδεια», λέει ο R. Alta Charo, καθηγητής νομικής και ιατρικής ηθικής στο Πανεπιστήμιο Wisconsin. «Οι βιοηθικιστές έχουν χρίσει τους εαυτούς τους όπως ο Ναπολέων έχρισε τον εαυτό του αυτοκράτορα,» λέει στον Economist ο Wesley J. Smith, συγγραφέας του «Culture of Death: The Assault on Medical Ethics in America», (Ο Πολιτισμός του θανάτου: H επίθεση κατά της ιατρικής ηθικής στην Αμερική). «Αντίθετα, μια κομμώτρια πρέπει να διαθέτει άδεια άσκησης του επαγγέλματός της.»
Αφού λυθούν τα ζητήματα του «ποιος δικαιούται δια να ομιλεί», πρέπει να τεθούν και οι κανόνες για εκείνους που συμβουλεύουν. Πολλοί θεωρούν ότι οι βιοηθικιστές αυτοαναγορεύτηκαν ως απόλυτοι άρχοντες ηθικής ενώ οι ίδιοι είναι ανήθικοι. Κάποιοι από τους πανεπιστημιακούς δέχονται δωρεές εταιριών για την έρευνά τους, άλλοι είναι πληρωμένοι σύμβουλοι των εταιριών που ελέγχουν. Ο φιλόσοφος και πρόεδρος του Κέντρου Βιοηθικής στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια Arthur Caplan εργάσθηκε ως επιστημονικός σύμβουλος σε διάφορες εταιρίες, μεταξύ των οποίων την Celera Genomics, η οποία χαρτογράφησε το ανθρώπινο γονιδίωμα. Η Celera τον πληρώνει με μετοχές τις οποίες αμέσως τις μετατρέπει σε ρευστό και το επενδύει στο κέντρο του. Η αξία των μετοχών μιας μόνο χρονιάς έφτασε τα 40.000.000 δρχ. Αλλοι βιοηθικιστές παίρνουν μισθό. Κάποιοι λένε ότι τα χρήματα είναι ελάχιστα κι άλλοι ικανοποιητικά. Η Advanced Cell Technology πληρώνει το κάθε ένα που συμμετέχει στα ηθικά συμβούλια 80.000 δρχ. την συνάντηση συν τα έξοδα. Η Geron, μια άλλη βιοτεχνολογική εταιρία πρόεδρος του ηθικού συμβουλίου της οποίας είναι ο καθηγητής Laurie Zoloth πληρώνει 400.000 δρχ. την συνάντηση.
«Επικρατεί μια ημι-σκανδαλώδης κατάσταση στον τομέα μου,» λέει ο Daniel Callahan, του Κέντρου Βιοηθικής Hasting στην Νέα Υόρκη. «Οι επιχειρήσεις βιοτεχνολογίας είναι αρκετά έξυπνες. Γνωρίζουν ότι υπάρχει μια ποικιλία ιδεών στον τομέα της βιοηθικής και με λίγο ψάξιμο βρίσκουν κάποια ομάδα βιοηθικιστών η οποία θα συμφωνήσει με ότι κι αν κάνει.» Εξ ου και η κατηγορία ότι η βιοηθική έγινε κολυμβήθρα νομιμοποίησης κάθε ερευνητικής προσπάθειας, ή εργαλείο δημοσίων σχέσεων των εταιριών βιοτεχνολογίας.
Δημοσιεύτηκε στο ένθετο New Millennium της εφημερίδας «Tύπος της Kυριακής» στις 12.8.2001
