Σε ένα κόσμο χωρίς χάσματα όλοι θα ήμασταν ίδιοι. Η ιδέα ενός κόσμου όπου όλοι θα είμαστε ίδιοι – στον πλούτο ή οτιδήποτε άλλο – είναι μια φαντασία για τους ανόητους. Του P.J. O’Rourke
Του P.J. O’Rourke
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως αυτό είναι ένα τεχνοκρατικό συνέδριο. Δεν είμαστε εδώ για να συζητήσουμε κυρίως τα «πως», τα «γιατί» και τα «αν» της κινεζικής οικονομικής ανάπτυξης. Σ’ αυτά τα θέματα, ισχυρότεροι άνθρωποι από μας θα έχουν σημαντικότερες συζητήσεις από την τωρινή. Εμείς είμαστε εδώ για να συζητήσουμε ιδέες. Η κυριότερη μάλιστα από αυτές τις ιδέες είναι ο κολεκτιβισμός. Δεν εννοώ τον κολεκτιβισμό όπως ειδικά εφαρμόζεται στον κινεζικό σοσιαλισμό. Εννοώ τον κολεκτιβισμό ως γενική παραδοχή σε όλα σχεδόν τα πολιτικά συστήματα του κόσμου.
Τα θεμέλια του κολεκτιβισμού είναι απλά: Δεν θα πρέπει να υπάρχουν σημαντικές οικονομικές αποκλίσεις μεταξύ των ανθρώπων. Κανείς δεν πρέπει να είναι πολύ πλούσιος. Κανείς δεν πρέπει να είναι πολύ φτωχός. Πρέπει να «κλείσουμε το χάσμα του πλούτου».
Αυτή είναι πολύ ισχυρή ιδέα.
Αυτή είναι πολύ κοινή ιδέα.
Αυτή είναι πολύ κακή ιδέα.
Τα «χάσματα» — οι διαφορές – είναι ενδογενή στην ανθρωπότητα. Θέλουμε να κλείσουμε το «χάσμα ομορφιάς» και να κάνουμε κάθε γυναίκα να μοιάζει στη Margaret Thatcher; Θέλουμε να κλείσουμε το «χάσμα ταλέντου» και στο παγκόσμιο πρωτάθλημα ποδοσφαίρου να παίζουν (για παράδειγμα) οι άνθρωποι που είναι σε αυτό το πάνελ;
Σε ένα κόσμο χωρίς χάσματα όλοι θα ήμασταν ίδιοι. Όλοι θα είχαμε το ίδιο φύλο. Ποιος θα έμενε έγκυος; Όλοι θα γνωρίζαμε τα ίδια πράγματα. Για ποιό πράγμα θα μιλούσαμε; Όλοι θα είχαμε την ίδια δουλειά. Ωραία δουλειά θα ήταν του λόγου της. Όλοι θα κάναμε τις ίδιες διακοπές. Έξι δισεκατομμύρια άνθρωποι να παίζουν βόλεϊ, 3 δισεκατομμύρια σε κάθε πλευρά του φιλέ. Η ιδέα ενός κόσμου όπου όλοι θα είμαστε ίδιοι – στον πλούτο ή οτιδήποτε άλλο – είναι μια φαντασία για τους ανόητους.
Αλλά η πρόταση να κλείσει «το χάσμα του πλούτου» είναι χειρότερη από ανόητη. Ενσωματώνει κάποιο ψέμα. Η έννοια της οικονομικής ισότητας είναι βασισμένη σε ένα αρχαίο και άσχημο ψεύδος κεντρικό στην πρόχειρη οικονομική σκέψη: ότι δηλαδή υπάρχει μια σταθερή ποσότητα πλούτου. Ότι ο πλούτος είναι ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος. Αν εγώ πιω πολλές κούπες τσάι κάποιος άλλος [που θέλει να πιει τσάι] θα πρέπει να γλύψει την τσαγιέρα. Αλλά το ζήτημα είναι πως ο πλούτος βασίζεται στην παραγωγικότητα. Η παραγωγικότητα είναι επεκτάσιμη. Αλλιώς δεν θα υπήρχε καν οικονομική σκέψη, ούτε καλή ούτε κακή. Ή δεν θα υπήρχε καθόλου τσάι, ούτε τσαγιέρες.
Από τις αρχές της βιομηχανικής επανάστασης αποδείχθηκε ότι η ανθρώπινη παραγωγικότητα είναι εξαιρετικά επεκτάσιμη. Ο οικονομολόγος Angus Maddison μελέτησε την οικονομική ανάπτυξη μέχρι τη δεκαετία του 1950. Το 1995 εξέδωσε ένα βιβλίο με τίτλο «Monitoring the World Economy 1820-1992» (Παρακολουθώντας την Παγκόσμια Οικονομία 1820-1992) υπό την αιγίδα του Οργανισμού για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη. Το 1992, η γη είχε λιγότερες πρώτες ύλες κι όχι περισσότερη αγροτική γη απ’ ότι το 1820, αλλά κατά την ίδια περίοδο ο πληθυσμός της γης πολλαπλασιάστηκε επί πέντε. Αλλά σε σταθερές τιμές δολαρίου του 1990 η αξία όλων όσων παρήγαγε ο κόσμος αυξήθηκε από 695 δις δολάρια το 1820 σε 28 τρις το 1992. Την ίδια περίοδο η παραγωγή ανά άτομο ανέβηκε από 651 δολάρια σε 5,145 δολάρια.
Ένας κολεκτιβιστής, ακούγοντας αυτά τα νούμερα, μπορεί να ισχυριστεί ότι είναι απλώς μέσοι όροι, δεν δείχνουν ποιοι πραγματικά πήραν το χρήμα. Μπορεί να ρίξει στο τραπέζι την παλιά ρήση: «Οι πλούσιοι έγιναν πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι». Δεν υπάρχει όμως στατιστική απόδειξη γι’ αυτό. Η Επιτροπή του ΟΗΕ για τον πληθυσμό εξέδωσε το «”World Population Prospects: 1996 Revision» (Προοπτικές του Παγκόσμιου Πληθυσμού: Αναθεωρημένη έκδοση 1996) που εμπεριέχει παρελθούσες και τωρινές στατιστικές για την βρεφική θνησιμότητα και την αναμενόμενη διάρκεια ζωής κατά την γέννηση. Αυτοί οι αριθμοί δεν παρουσιάζουν, όπως το κατά κεφαλήν εισόδημα, τα προβλήματα μέσου όρου. Όσο πλούσια και να είναι η ελίτ μιας χώρας, τα μέλη της δεν πρόκειται να ζήσουν 250 χρόνια και να αλλοιώσουν τους μέσους όρους. Από την άλλη μεριά αν τα λίγα πλούσια μωρά σε μια χώρα ζήσουν και η μεγάλη μάζα των φτωχών μωρών πεθάνουν, αυτή η χώρα δεν θα έχει «φυσιολογική» παιδική θνησιμότητα, αλλά πολύ άσχημη. Η βρεφική θνησιμότητα και ο αναμενόμενος χρόνος ζωής είναι λογικοί δείκτες της γενικής ευημερίας μιας κοινωνίας.
Πέρα από τους αριθμούς για κάθε χώρα, ο ΟΗΕ υπολογίζει τους μέσους όρους τριών ομάδων χωρών: «Ανεπτυγμένες περιοχές», «Λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές», «Ελάχιστα ανεπτυγμένες περιοχές». Η τελευταία ομάδα συμπεριλαμβάνει χώρες που είναι εξαιρετικά φτωχές, όπως το Λάος, η Μαδαγασκάρη, το Τσαντ. Στις αρχές, λοιπόν, της δεκαετίας του 1950 οι πιο πλούσιες χώρες του κόσμου είχαν μέσο όρο 58 θανάτους ανά χίλιες γεννήσεις ζωντανών βρεφών. Τώρα έχει φτάσει στο 11. Την ίδια περίοδο οι φτωχότερες χώρες πήγαν από 194 θανάτους ανά χίλιες γεννήσεις στις 109. Το «χάσμα» ήταν 136 νεκρά βρέφη πριν 40 χρόνια και το «χάσμα» είναι 98 σήμερα. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι λίγοι οι θάνατοι βρεφών σήμερα, αλλά η διαφορά δεν μεγαλώνει. Οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι, αλλά οι φτωχοί δεν γίνονται φτωχότεροι. Γίνονται γονείς.
Η ίδια τάση ισχύει για τον προσδοκώμενο χρόνο ζωής. Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 οι άνθρωποι στις πλουσιότερες χώρες είχαν αναμενόμενο χρόνο ζωής 66,5 χρόνια. Σήμερα ζουν 74,2 χρόνια. Στις φτωχότερες χώρες ο μέσος όρος ζωής ανέβηκε από τα 35,5 χρόνια στα 49,7 χρόνια. Η διαφορά μεταξύ των πλουσίων και των φτωχών μειώθηκε κατά 6,5 χρόνια. Οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι. Οι φτωχοί γίνονται πλουσιότεροι. Όλοι μας ζούμε περισσότερο.
Έτσι λοιπόν, αν ο πλούτος δεν είναι κλοπή, αν αυτό που σε κάνει πλούσιο δεν με κάνει φτωχό γιατί οι κολεκτιβιστές δεν επικεντρώνονται στην ερώτηση, «Πως θα κάνουμε όλους τους ανθρώπους πλούσιους;», ή καλύτερα «Πως τα καταφέραμε τόσο καλά από το 1820 και μετά;» Γιατί, αντίθετα, επικεντρώνονται στην ερώτηση «Πως θα αναδιανείμουμε τον πλούτο;» Το περίεργο είναι δε, πως οι κολεκτιβιστές στη μη-σοσιαλιστική Δύση θέτουν με μεγάλη έμφαση αυτό το ερώτημα. Ο Bill Clinton ασχολείτο περισσότερο με την αναδιανομή από οποιοδήποτε Κινέζο αξιωματούχο.
Πιστεύω ότι ο κολεκτιβισμός αυτού του είδους δεν είναι απλώς ανόητος και ψεύτικος, είναι και ανήθικος.
Οι Δέκα Εντολές της Παλαιάς Διαθήκης είναι ξεκάθαρες πάνω στο θέμα. Τώρα βέβαια, η Βίβλος μπορεί να είναι περίεργο μέρος για να κάνει κάποιος οικονομική έρευνα, ειδικά για κάποιους που δεν είναι θρησκευόμενοι ή για χώρες στις οποίες δεν κυριαρχούν η χριστιανική ή η ιουδαϊκή θρησκεία. Αναλογιζόμουν όμως (από την πλευρά της πολιτικής οικονομίας) την δέκατη εντολή.
Οι πρώτες εννιά εντολές αφορούν θεολογικές αρχές και τον κοινωνικό νόμο: ου μοιχεύσεις, φονεύσεις, κλέψεις κ.λ.π. Όλες οι θρησκείες εμπεριέχουν τέτοιους κανόνες. Υπάρχει όμως και η δέκατη εντολή «Μην ζηλέψεις το σπίτι του γείτονα, μη ζηλέψεις την γυναίκα του γείτονα, ούτε τον υπηρέτη του, ούτε την καμαριέρα του, ούτε το βόδι του, ή οτιδήποτε είναι του γείτονά σου.
Εδώ έχουμε τις βασικές εντολές του Θεού για το πως πρέπει να ζήσουν οι φυλές του Ισραήλ, μια πολύ μικρή λίστα ιερών υποχρεώσεων και ηθικών επιταγών και ακριβώς στο τέλος υπάρχει «Μην ζηλοφθονείς για την γελάδα του γείτονα».
Τι συμβαίνει εδώ; Γιατί ο Θεός που έπρεπε μόνο δέκα θέματα να πει στο Μωυσή επέλεξε ως ένα από αυτά την ζήλια για τα πράγματα που έχει ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας;
Ας σκεφθούμε πόσο σημαντική είναι για την ευημερία της κοινότητας αυτή η εντολή. Αν θες ένα γάιδαρο, αν θες να φας, αν θες υπάλληλο μην γκρινιάζεις· βρες τον δικό σου. Η δέκατη εντολή στέλνει ένα μήνυμα στους κολεκτιβιστές, στους ανθρώπους που πιστεύουν ότι ο καλύτερος τρόπος να αποκτήσεις πλούτο είναι μέσω της αναδιανομής. Το μήνυμα αυτό είναι ξεκάθαρο κι ακριβές: Αντε στο διάβολο.
Ο κολεκτιβισμός είναι ανόητος, παραπλανητικός, αμαρτωλός. Είναι επίσης δειλός. Φοβόμαστε την εξουσία που μπορούν οι άλλοι να ασκήσουν πάνω μας. Ο πλούτος είναι δύναμη. Έτσι φοβόμαστε τους πλούσιους.
Πόσο λογικός όμως είναι αυτός ο φόβος; Κάντε ένα μεσονύχτιο περίπατο σε μια γειτονιά πλουσίων και κάντε ένα μεσονύχτιο περίπατο στην πρωτεύουσα των ΗΠΑ. Είναι αληθές ότι μπορείτε να μπείτε σε πολλούς μπελάδες στο Μόντε Κάρλο. Μπορεί να χάσετε στο καζίνο. Αλλά είναι πολύ πιο πιθανό να σας ληστέψουν σε κάποιο σοκάκι της Ουάσιγκτον.
Δεν πρέπει να κατηγορούμε τα εγκλήματα των φτωχών. Απλώς ασκούν «free-lance κολεκτιβισμό». Κάνουν ότι και το κράτος σε μικρή κλίμακα. Κι αυτό επειδή η πραγματική εναλλακτική πρόταση στην δύναμη των πλουσίων δεν είναι η δύναμη των φτωχών, αλλά η απλή δύναμη. Αν δεν θέλουμε ο παγκόσμιος πλούτος να ελέγχεται από ανθρώπους με λεφτά, τότε η εναλλακτική πρόταση είναι να ελέγχεται από ανθρώπους με όπλα. Τα κράτη έχουν πολλά όπλα.
Η θεωρία πίσω απ’ αυτό είναι πολύ καλή. Ο ληστής αφήνει το όπλο, πιάνει την κάλπη και κλέβει τους πλούσιους αντί να κλέψει εσένα. Αλλά η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Δείτε τα αποτελέσματα του κολεκτιβισμού στον 20ο αιώνα: Ολοκαύτωμα, η τυραννία του Στάλιν, ο πόνος που δημιούργησε το Μεγάλο Αλμα Εμπρός της Κίνας.
Πρέπει να σταματήσουμε να σκεφτόμαστε το «χάσμα του πλούτου» και να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε τον πλούτο. Ο πλούτος είναι καλό πράγμα. Όλοι το γνωρίζουν, τουλάχιστον για ότι αφορά τον δικό τους πλούτο. Αν ήσουν πλούσιος θα ένιωθες υπέροχα. Θα βελτίωνες την ζωή σου. Θα βελτίωνες τη ζωή της οικογένειάς σου. Θα αγόραζες εκπαίδευση, ταξίδια, γνώση του κόσμου. Θα επένδυες σοφά σε άξια πράγματα. Θα έδινες χρήματα σε ευγενείς σκοπούς. Θα βοηθούσες τους φίλους και γείτονές σου. Η ζωή σου θα ήταν καλύτερη αν ήσουν πλούσιος. Οι ζωές των ανθρώπων γύρω σου θα ήταν καλύτερες αν ήσουν πλούσιος. Ο δικός σου πλούτος είναι καλός. Γιατί ο πλούτος των άλλων δεν είναι επίσης καλός;
Ο πλούτος είναι καλός όταν τον έχουν πολλοί άνθρωποι. Είναι καλός και όταν τον έχουν λίγοι. Αυτό ισχύει επειδή το χρήμα είναι εργαλείο. Δεν μπορείς να φας χρήματα, δεν μπορείς να πιεις χρήματα, ή να φορέσεις χρήματα. Ο πλούτος – η συσσώρευση χρημάτων – είναι πολλά εργαλεία.
Τα εργαλεία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να κάνουν κακό. Μπορείς να χτυπήσεις κάποιον στο κεφάλι με ένα φτυάρι. Αλλά παρ’ όλα αυτά τα εργαλεία είναι καλά. Όταν ένας ξυλουργός έχει πολλά εργαλεία δεν του λέμε «έχεις πάρα πολλά εργαλεία. Πρέπει να δώσεις μερικά πριόνια, πλάνες και καρφιά σε εκείνο που μαγειρεύει ομελέτες.» Δεν προσπαθούμε να γεφυρώσουμε το «χάσμα των εργαλείων.
Ο πλούτος έχει πολλά ευεργετήματα για τον κόσμο. Οι πλούσιοι είναι ήρωες. Συνήθως δεν θέλουν να είναι, αλλά αυτό είναι δικό τους ………. Ηθικό πρόβλημα, όχι δικό μας. Ο περισσότερος κόσμος παραδέχεται σήμερα ότι η ελεύθερη αγορά δουλεύει. Η οικονομική ελευθερία κάνει τους ανθρώπους πλούσιους. Αλλά με τον επίμονο κολεκτιβισμό και την εμμονή μας για ισότητα προσπαθούμε να ξεφορτωθούμε τους πλούσιους.
Υπάρχει ένα ανέκδοτο που έλεγε ο Πρόεδρος Ρίγκαν σχετικά με τον τρόπο που οι κολεκτιβιστές πολιτικοί συμπεριφέρονται στους πλούσιους: ένας πλασιέ μένει μια νύχτα στο σπίτι κάποιας οικογένειας. Όταν συγκεντρώνονται για δείπνο κάθεται στο τραπέζι κι ένα γουρούνι. Το γουρούνι έχει τρία μετάλλια κρεμασμένα στο λαιμό του και του λείπει ένα πόδι. «Χμ! Βλέπω ότι έχετε ένα γουρούνι στο τραπέζι», λέει ο πλασιέ.
«Ναι», αποκρίνεται ο αγρότης. «Κάθεται στο τραπέζι επειδή είναι ξεχωριστό γουρούνι. Βλέπεις τα μετάλλια στο λαιμό του; Το πρώτο είναι για το περιστατικό που ο μικρός γιος μας έπεσε στη λίμνη και πνιγόταν. Το γουρούνι κολύμπησε και του έσωσε τη ζωή. Το δεύτερο μετάλλιο το πήρε όταν έπιασε φωτιά η αχυρώνα και η μικρή μας κόρη είχε παγιδευτεί σ’ αυτή. Το γουρούνι έτρεξε μέσα την φόρτωσε και της έσωσε τη ζωή. Το τρίτο μετάλλιο το πήρε όταν κινδύνευσε ο μεγάλος μας γιος. Παγιδεύτηκε σε μια γωνιά από ένα μεγάλο ταύρο. Το γουρούνι έτρεξε μέσα, δάγκωσε την ουρά του ταύρου κι έσωσε τη ζωή του παιδιού.»
«Καλά», λέει ο πλασιέ. «Καταλαβαίνω γιατί το γουρούνι κάθεται μαζί μας στο τραπέζι και γιατί του δώσατε τα μετάλλια. Αλλά γιατί του λείπει ένα πόδι;»
«Α!», απαντά ο αγρότης. «Ένα γουρούνι σαν κι αυτό, δεν το τρως μια κι έξω».
Ομιλία που δόθηκε τον Ιούνιο του 1997 σε συνέδριο του CATO στη Σαγκάη της Κίνας. Ο P.J. O’Rourke είναι H. L. Mencken Research Fellow στο Cato Institute (Αδημοσίευτο. Μετάφραση: Π.Μ.)
