Οι νεοσυντηρητικοί αποφάσισαν να εξάγουν την εργαλειοθήκη της Δημοκρατίας αντί την Δημοκρατία καθ’ αυτή.
Αν θέλουμε να περιγράψουμε την πολιτική της κυβέρνησης Μπους στην ευρύτερη Μέση Ανατολή θα πρέπει να θυμηθούμε τη ρήση του μεγάλου Βρετανού πολιτικού Μπέντζαμιν Ντισραέλι: «Είχαν μόνο μια ιδέα κι αυτή ήταν λάθος». Το σχέδιο των νεοσυντηρητικών, που διαφεντεύουν την Ουάσιγκτον φαινόταν απλό, αλλά στην ουσία ήταν απλοϊκό. Ηθελε την εξαγωγή της Δημοκρατίας στις χώρες της περιοχής και διά της Δημοκρατίας να έρθει η ειρήνη. Πίστεψαν ότι εισβάλλοντας στο Ιράκ θα δημιουργήσουν (και μάλιστα ανέξοδα, μιας και το Ιράκ έχει πετρέλαιο να αυτοχρηματοδοτήσει το πείραμα) μια χώρα πρότυπο που θα λειτουργούσε ως μοντέλο για τους λαούς της περιοχής. Κι έτσι, διά των όπλων στο Ιράκ ή διά των εκλογών σε άλλες αραβικές χώρες θα κινούσαν τον μεγάλο τροχό της ιστορίας και θα ζούσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα.
Παρά το γεγονός ότι κάτι αντίστοιχο λειτούργησε στις νεοσύστατες δημοκρατίες της Ανατολικής Ευρώπης, στη Μέση Ανατολή η ιστορία επιφύλασσε τις δικές της εκπλήξεις. Το Ιράκ έγινε ένα πεδίο αιματηρού πολέμου, και στις χώρες όπου έγιναν εκλογές τις κέρδισαν οι φανατικοί: η Χαμάς στην Παλαιστίνη (που ανέλαβε τη διακυβέρνηση) και οι «Αδελφοί Μουσουλμάνοι» στην Αίγυπτο (όπου αντιδημοκρατικά ο Μουμπάρακ τους στέρησε την εξουσία). Στον Λίβανο με αφορμή τις συνταγματικές αγκυλώσεις εγκαθιδρύθηκε μια ισορροπία του τρόμου. Υπήρχε μια δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση, αλλά η Χεζμπολάχ με τον στρατό της ρύθμιζε τις εξελίξεις.
Το πρόβλημα στη στρατηγική των νεοσυντηρητικών δεν είναι αυτό που πολλοί υποστηρίζουν, ότι δηλαδή η Δημοκρατία δεν εξάγεται. Εξήχθη παλαιότερα στην Ιαπωνία. Ούτε ότι δεν ταιριάζει στους Αραβες η Δημοκρατία. Υπήρξαν ελπιδοφόρα δημοκρατικά πειράματα σε χώρες της περιοχής που με πραξικοπήματα και επεμβάσεις σταμάτησαν οι χώρες της Δύσης. Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι οι νεοσυντηρητικοί αποφάσισαν να εξάγουν την εργαλειοθήκη της Δημοκρατίας αντί την Δημοκρατία καθαυτή.
Κακά τα ψέματα. Οι εκλογές, τα Κοινοβούλια κ. λπ. δεν είναι η Δημοκρατία. Είναι οι μηχανισμοί που κάνουν δυνατή τη Δημοκρατία, επιτρέπουν τους ανθρώπους να ζουν μαζί εν ειρήνη. Για να λειτουργήσουν προϋποθέτουν μια κοινωνική σύμβαση, η οποία γίνεται αξιωματικά αποδεκτή: τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αν σε μια χώρα δεν γίνει αποδεκτό ότι η πλειοψηφία κυβερνά, αλλά ταυτοχρόνως ελέγχεται, και ότι η μειοψηφία είναι σεβαστή όποια καταγωγή κι αν έχει ή ό,τι και αν υποστηρίζει, οι εκλογές και τα Κοινοβούλια είναι όπλο που εκπυρσοκροτεί στα μούτρα εκείνου που πυροβολεί. Ετσι, η εξαγωγή των δημοκρατικών εργαλείων, χωρίς προηγούμενη εξαγωγή των δημοκρατικών ιδεωδών, ήταν εξαρχής καταδικασμένη. Ηταν σα να άνοιγαν μια αντιπροσωπεία Φεράρι στα βουνά του Καζακστάν, όπου ως γνωστόν δεν υπάρχουν δρόμοι.
Αλλά και πολιτικά το εγχείρημα ήταν καταδικασμένο. Στην Ανατολική Ευρώπη δούλεψε διότι υπήρχε ορατός στόχος. Η ένταξη στην αναπτυγμένη οικογένεια της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Στη Μέση Ανατολή, υπήρξε μεταπολεμικά αυτή η περίοδος της ελπίδας. Ηταν ορατή η λαχτάρα να πλησιάσουν την αναπτυγμένη Δύση. Οι ταπεινώσεις όμως του αραβικού κόσμου (και από τις ήττες στους πολέμους κατά του Ισραήλ, αλλά κυρίως από τις διαρκείς επεμβάσεις των δυτικών δυνάμεων) άφησε αυτούς τους πληθυσμούς στο έλεος του Ισλάμ. Σήμερα οι (πάρα πολλοί) νέοι της περιοχής δεν ελπίζουν σε τίποτε. Και η απελπισία γίνεται εύφορο χωράφι για να σπείρουν τη μισαλλοδοξία οι μουλάδες.
Δεν είναι εύκολη, ούτε βραχυχρόνια ούτε αυτοματοποιημένη η εξαγωγή της Δημοκρατίας στη Μέση Ανατολή. Είναι όμως απαραίτητη. Στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον που ζούμε δεν μπορεί να υπάρχει ένα καζάνι που βράζει. Εξάγει προβλήματα, έστω διά της μετανάστευσης. Πρέπει να γίνει, αλλά με σχέδιο και χωρίς τις ιδεοληψίες των νεοσυντηρητικών.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 26.7.2006
