Το μετεμφυλιακό μοντέλο της προστατευόμενης μεσαίας τάξης έχει τελειώσει. Τώρα πρέπει να επιτρέψουμε την άνθιση μια νέας που πιθανόν όμως να δημιουργήσει ανισότητες.
Η δημιουργία μιας εκτεταμένης μεσαίας τάξης ήταν ανάγκη σε μια χώρα που βγήκε από ένα εμφύλιο ο οποίος στην μία πλευρά είχε κομουνιστές με κύριο αίτημα την «οικονομική δικαιοσύνη». Κάποιοι ισχυρίζονται ότι ήταν συνειδητή πολιτική επιλογή του μετεμφυλιακού κράτους. Μέσα σ’ αυτή τη στρατηγική της δημιουργίας εκτεταμένης «μεσαίας τάξης» εντάσσουν και το μοντέλο της αντιπαροχής, η οποία -παρά τα οικιστικά δεινά που επέφερε στις πόλεις- σχημάτισε και τα εκπληκτικά ποσοστά ιδιοκατοίκησης για τα οποία επαίρεται σήμερα ο πρωθυπουργός.
Το μοντέλο της κοινωνικής ειρήνης δια της μικρής ιδιοκτησίας πέτυχε. Δημιουργήθηκε μια τεράστια μάζα ανθρώπων οι οποίοι είχαν να χάσουν πολλά περισσότερα «από τις αλυσίδες τους» αν ανατρεπόταν το σύστημα. Παρένθεση: Είναι εκπληκτικό, αλλά το ίδιο μοντέλο ασπάστηκαν ακόμη και οι κατά δήλωσή και ομολογία «επαναστάτες της 17 Νοέμβρη». Ναι μεν διακήρυσσαν την ανατροπή του συστήματος, στην πραγματικότητα όμως ζούσαν σαν κλασσικοί μεσοαστοί. Με τα σπίτια τους, τα εξοχικά τους και τις …επιδοτήσεις της Ε.Ε. για μελισσοκομικές εργασίες.
Κατά την διαδικασία όμως δημιουργίας αυτής της μεσαίας τάξης υπήρξαν και πολλές αρνητικές επιδράσεις. Οικολογικές (από το μπετό που κυριαρχεί στις πόλεις μέχρι την εκτεταμένη ρύπανση από τις βιοτεχνίες), οικονομικές (μεγάλη παραοικονομία), αισθητικές («να ‘ρθουν και οι φριχτοί μικρομεσαίοι», τραγούδησε ο Διονύσης Σαββόπουλος, «χωρίς αυτούς τα μαγαζιά ούτε το φως δεν θα’ χαν να πληρώσουν»), πολιτικές (τροφοδότησε τα μάλλα τον λαϊκισμό) κ.λ.π. Παρ’ όλα αυτά όμως ο δυναμισμός αυτής της αναδυόμενης μεσαίας τάξης δημιούργησε ανάπτυξη. Στρεβλή -κρίνοντας εκ του αποτελέσματος- αλλά πάντως ανάπτυξη.
Αυτό το μοντέλο δείχνει να φτάνει στα όρια του. Κατ’ αρχήν οικονομικά. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις είναι ατμομηχανή ανάπτυξης σε μια υπανάπτυκτη χώρα. Αν, όμως, παραμείνουν τέτοιες επί μακρόν και δεν ξεπηδήσουν μέσα απ’ αυτές ένας ικανός αριθμός μεγάλων επιχειρήσεων που να σύρουν το τρένο της οικονομίας στο νέο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, τότε μαραζώνουν όλες μαζί και μαζί τους η οικονομία. Η μεσαία τάξη έχει χάσει τις ευκαιρίες που η μετεμφυλιακή Ελλάδα προσέφερε, αλλά δεν βρήκε νέες. Ένα μεγάλο κομμάτι της εθίστηκε στον κρατικό προστατευτισμό και δεν εκσυγχρονίστηκε, ένα άλλο κομμάτι πνίγεται από τον ίδιο προστατευτισμό.
Το έγκλημα της σύγχρονης Ελλάδος είναι ότι στο όνομα της προστασίας των πρώτων δεν επιτρέπει την άνθιση των δεύτερων. Χρειαζόμαστε μια νέα μεσαία τάξη που μπορεί να αποτελέσει τη ραχοκοκαλιά ενός νέου αναπτυξιακού άλματος της χώρας. Υπάρχουν χιλιάδες νέοι επιστήμονες, επιχειρηματίες, οι οποίοι θέλουν να δημιουργήσουν, αλλά ουσιαστικά τους το απαγορεύουμε με τον φόβο δημιουργίας οικονομικών ανισοτήτων. Μόνο που φτάσαμε εδώ και καιρό σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι και πρέπει να αποφασίσουμε. Περισσότερη ανισότητα στον πλούτο ή περισσότερη ισότητα στη φτώχεια;
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Απογευματινή» στις 10.9.2003