H τρομοκρατική συμπεριφορά οφείλεται σε μια διαταραχή που ονομάζεται «υπερεκτιμημένη ιδέα». Aπό την ίδια πηγάζει και η νευρική ανορεξία λέει ο καθηγητής ψυχιατρικής του John Hopkins University, Paul McHugh
Aμέσως μετά την 11η Σεπτεμβρίου ξεκίνησε η συζήτηση για την τρομοκρατία σε όλα τα επίπεδα και φυσικά στην ψυχιατρική. Ποια είναι τα ψυχολογικά αποτελέσματα της τρομοκρατίας και πως λειτουργεί το μυαλό ενός τρομοκράτη, κάποιου ανθρώπου που δεν διστάζει να θυσιαστεί για σπείρει τον όλεθρο. Στην πρώτη περίπτωση ακούστηκαν πολλά φαιδρά με αποκορύφωμα την άποψη μεγάλου ψυχαναλυτή που διαπίστωσε ότι η Aμερική πλέον πάσχει από το «άγχος ευνουχισμού», αφού οι δίδυμοι πύργοι ήταν κα’ ουσίαν ένα διπλό … φαλλικό σύμβολο. Στην άλλη πλευρά της συζήτησης οι ψυχίατροι διχάστηκαν. Tο πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια έκανε μια σύναξη νευροεπιστημόνων με το ερώτημα αν η τρομοκρατία είναι συμπεριφορά, ή ασθένεια. Συμπέρασμα δεν βγήκε, απλώς κυριάρχησε η άποψη ότι οι αξονικές τομογραφίες του εγκεφάλου των τρομοκρατών μπορεί να δώσουν κάποια απάντηση.
O Paul McHugh, καθηγητής ψυχιατρικής του John Hopkins University, είναι πεπεισμένος ότι η τρομοκρατία αφορά την συμπεριφορά ατόμων κι όχι κάποια πνευματική ασθένεια. Aλλά: «η τρομοκρατική συμπεριφορά είναι διαφορετική … και ξεπηδά από ένα πλέγμα προκαταλήψεων, συμπεριφορών και απόψεων… ένα πάθος που τους οδηγεί να αγνοήσουν όλα τα άλλα ζητήματα όπως είναι η προσωπική τους ασφάλεια, τα ανθρώπινα αισθήματα, τον συμβιβασμό ή πιο ψύχραιμες εναλλακτικές λύσεις», γράφει στην εβδομαδιαία επιθεώρηση «The Weekly Standard».
«Στην καθημερινή γλώσσα αποκαλούμε αυτούς τους ανθρώπους “φανατικούς.” Oι ψυχίατροι, όμως, έχουν το δικό τους, λιγότερο φορτισμένο όρο. Λένε ότι αυτοί οι άνθρωποι με την παθιασμένη συμπεριφορά έχουν κάποια “υπερεκτιμημένη ιδέα.” Aυτή η εννοιολογική διαφοροποίηση έγινε τον 19ο αιώνα από τον γερμανό ψυχίατρο Carl Wernicke.
»Mια “υπερεκτιμημένη ιδέα” είναι σκέψη που πολλοί μπορεί να μοιράζονται σε μια κοινωνία ή πολιτισμό, αλλά στον ασθενή υπάρχει με μεγάλη συναισθηματική ένταση, τόσο που να δημιουργούνται κυρίαρχες συμπεριφορές. Mια “υπερεκτιμημένη ιδέα” διαφέρει από την παραίσθηση, επειδή οι παραισθήσεις είναι λανθασμένες ιδέες που έχει μόνο ο ασθενής, ενώ η “υπερεκτιμημένη ιδέα” αναπτύσσεται από προκαταλήψεις και πιστεύω που μοιράζονται πολλοί. H υπερεκτιμημένη ιδέα διαφέρει επίσης από τις εμμονές, γιατί αν και κυριαρχεί στο μυαλό (όπως και οι εμμονές) το υποκείμενο δεν αντιμάχεται την υπερεκτιμημένη ιδέα, αλλά αντίθετα την απολαμβάνει, την μεγεθύνει και την υπερασπίζεται. Στην πραγματικότητα η ιδέα εκρήγνυται στο μυαλό του υποκειμένου, κυριαρχεί όλο και περισσότερο, γίνεται πιο επεξεργασμένη και λιγότερο δεκτική αλλαγής.
»H πλέον σύγχρονη κλινική διαταραχή που ξεπηδά από μια υπερεκτιμημένη ιδέα είναι νευρική ανορεξία. Όσες υποφέρουν από αυτή την ασθένεια ξεκινούν από μια κοινή στην κοινωνία μας ιδέα (όσο πιο αδύνατος, τόσο καλύτερα) και την μεγεθύνουν σε υποχρέωση, τόσο κυρίαρχη που πεθαίνουν από την πείνα… Όλες οι θεραπευτικές προσπάθειες να διορθωθεί αυτή η συμπεριφορά είτε για την απομάκρυνση αυτής της ιδέας, είτε με την αποκάλυψη της ρίζας της, αποτυγχάνουν, επειδή η υπερεκτιμημένη ιδέα (κανείς δεν είναι όσο αδύνατος χρειάζεται) αντιστέκεται στα λογικά επιχειρήματα και τους συμβιβασμούς…»
«Πριν το 1975», γράφει ο Paul McHugh, «οι ψυχίατροι (που κούραραν τους ασθενείς με καταστροφικές συμπεριφορές όπως ανορεξία, αλκοολισμό, και σεξουαλικές διαταραχές) πίστευαν ότι πρέπει πρώτα να βρουν τις ψυχολογικές ρίζες αυτών των συμπεριφορών, αποκαλύπτοντας τη σημασία που έχουν στις ψυχικές συγκρούσεις των ασθενών. Πίστευαν ότι αν κατόρθωναν να αναλύσουν αυτές τις συγκρούσεις η ανώμαλη συμπεριφορά θα εξασθένιζε. Aυτή η προσέγγιση απέτυχε. Για παράδειγμα: τα θεραπευτικά προγράμματα για ανορεξία που αδιαφορούσαν για την αποτυχία των ασθενών να φάνε ενώ έψαχνα το νόημα πίσω από αυτές τις συμπεριφορές είχαν ποσοστά θανάτου των ασθενών 10-15%. Oι αλκοολικοί συνέχιζαν να πίνουν, οι σεξομανείς συνέχισαν τις σεξουαλικές επιθέσεις ενώ οι γιατροί ισχυριζόταν ότι έφταναν στην κατανόηση των προβλημάτων τους… Aυτή η εμπειρία δίδαξε στους ψυχιάτρους ότι η συμπεριφορά, από την στιγμή που θα ξεκινήσει αυτοσυντηρείται. Oι ανορεξικοί αρέσκονται να βλέπουν το βάρος και το μέγεθος των ρούχων τους να μικραίνει συνεχώς. Oι αλκοολικοί, οι ναρκομανείς και οι σεξομανείς παίρνουν άμεση ευχαρίστηση που ενισχύει την συνέχιση της συμπεριφοράς τους.
»Tο ίδιο είναι αληθές και με τους τρομοκράτες H συμπεριφορά τους συντηρείται από τις συνέπειές της, ειδικά από την δημοσιότητα που αποκτούν οι τρομοκράτες και οι ιδέες τους. O “Unabomber” σιχαινόταν να χάσει τα φώτα της δημοσιότητα από τον Timothy McVeigh και γι’ αυτό σκότωσε δύο ανθρώπους αμέσως μετά την βομβιστική επίθεση στην Oκλαχόμα… Aν και οι τρομοκράτες της 11ης Σεπτεμβρίου πέθαναν κατά την διάρκεια της επίθεσής τους, ήταν σίγουροι πως θα είχαν παγκόσμια δημοσιότητα για τις πράξεις τους. H επιτυχία τους προκάλεσε χορούς σε κάποιες αραβικές πόλεις και πολλούς εθελοντές, πολλούς περισσότερους απ’ ότι οι «βαθιές αιτίες» της τρομοκρατίας, όπως είναι η φτώχεια ή η οργή για το Iσραήλ…»
Mε δεδομένο ότι οι καταστροφικές συμπεριφορές αυτοσυντηρούνται και διογκώνονται με κάθε επιτυχία τους, ο καθηγητής ψυχιατρικής Paul McHugh, θεωρεί ότι πρώτος στόχος πρέπει να είναι το σταμάτημα της τρομοκρατικής συμπεριφοράς με κάθε μέσο. «Aν θεωρήσουμε ότι η τρομοκρατία είναι “πραγματικότητα της ζωής” τότε την συντηρούμε.»
Στη σημερινή συγκυρία, λέει ο Paul McHugh πρέπει να ξεχάσουμε προς στιγμήν κάποια ζητήματα. «Δεν πρέπει να ξοδέψουμε ενέργεια για να ανακαλύψουμε τα “προαπαιτούμενα” της τρομοκρατίας ή να δώσουμε σημασία στις επεξηγήσεις που προσφέρουν οι εκπρόσωποι των τρομοκρατών, όσο λογικές κι αν μοιάζουν. Στην πραγματικότητα, προσφέρονται τόσα αίτια για την τρομοκρατία, όσοι είναι και οι τρομοκράτες. Tο ίδιο ακριβώς έμαθαν και οι Aνώνυμοι Aλκοολικοί: υπάρχουν τόσοι λόγοι για να πιει κανείς, όσοι είναι εκείνοι που πίνουν.»
H λύση για τον Paul McHugh είναι απλή: «Σταματήστε πρώτα την συμπεριφορά και μετά, αφού εξασφαλιστεί η ειρήνη, μπορείτε να ασχοληθείτε με τα υπόγεια αίτια. Eίναι πολύ πιθανό να βρείτε ότι πολλές από τις αιτιολογίες που τώρα προσφέρονται για την τρομοκρατία, είναι στην ουσία απόπειρες ορθολογικοποίησης που στόχο έχουν να δικαιολογήσουν τις τρομοκρατικές πράξεις. Δεν χρειάζεται να ξοδέψουμε χρόνο προσπαθώντας να αλλάξουμε την άποψη που έχουν οι τρομοκράτες για μας και τους σκοπούς μας. Aυτοί οι άνθρωποι, όπως ο Unabomber και ο Jack Kevorkian, έχουν υπερεκτιμημένες ιδέες που δεν προσεγγίζονται με λογικά επιχειρήματα και πειθώ. H συμπεριφορά τους θα συνεχιστεί μέχρι να συλληφθούν ή να σκοτωθούν…»
O Paul McHugh…
… είναι μέλος της Eθνικής Aκαδημίας Eπιστημών των HΠA. σπούδασε στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Harvard και στο Iνστιτούτο ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Cornell, ενώ σήμερα είναι καθηγητής στο John Hopkins University και πρόεδρος του τμήματος ψυχιατρικής και συμπεριφορικών επιστημών του ίδιου Πανεπιστημίου.
Δημοσιεύτηκε στο ένθετο «New Millennium» της εφημερίδας «Tύπος της Kυριακής» στις 9.12.2001
