Ενα παλιό ρητό στην πληροφορική λέει: «Αν όλα αποτύχουν, ανοίξτε το εγχειρίδιο χρήσης». Σε μας που στην παιδεία χρόνια τώρα όλα αποτυγχάνουν, γιατί δεν δοκιμάζουμε να κάνουμε ό,τι και στο εξωτερικό;
Το πρόβλημα με τον δημόσιο διάλογο στη χώρα είναι ότι μονίμως πάει με τις μόδες. Ετσι, στο παρελθόν πιεστικό αίτημα της ελληνικής κοινωνίας ήταν η αποκέντρωση και ένα ισχυρό γι’ αυτόν τον σκοπό εργαλείο ήταν τα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Τα τελευταία συνετέλεσαν όχι μόνο στην οικονομική ανάπτυξη κάποιων περιοχών, αλλά και στην κοινωνική και πνευματική. Πραγματικά: όσοι γνώρισαν επαρχιακές πόλεις προ της ίδρυσης των ΚΑΤΕΕ (μην το ξεχνάμε: η αποκέντρωση ξεκίνησε από τις κυβερνήσεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή) μπορούν να δουν τις ευεργετικές επιδράσεις που είχαν τα τεχνολογικά ιδρύματα στην περιφέρεια. Και όχι μόνο σε ό,τι αφορά τα ενοικιαζόμενα δωμάτια. Η έλευση καθηγητών και φοιτητών από το κέντρο εκσυγχρόνισε τη μαραζωμένη επαρχία. Απελευθέρωσε κοινωνικές δυνάμεις, μπόλιασε καθυστερημένες περιοχές με νέες αντιλήψεις, συνετέλεσε να γίνει κάπως πιο ισόρροπη η ανάπτυξη της χώρας.
Αυτή η αποκέντρωση, όπως εξάλλου όλα τα πράγματα στον τόπο μας, ξεχείλωσε χωρίς σχέδιο. Τόσο, που έπληξε τον κύριο σκοπό των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων. Τα ευεργετικά υποπροϊόντα της ίδρυσης ενός ΑΕΙ ή ΤΕΙ στην περιφέρεια έγιναν σκοπός. Αποτέλεσμα; Η διασπορά τμημάτων να γίνει τόση που κάποιοι ελεεινολογούν την αποκέντρωση.
Τώρα η συζήτηση κινείται προς το αντίθετο άκρο. Η μετά την αποκέντρωση μόδα ονομάζεται «επάρκεια εκπαιδευτικού έργου». Αυτό που προηγουμένως ήταν ζητούμενο, τώρα εμφανίζεται ως κατάρα για την παιδεία. Τονίζονται τα ελαττώματα του ξεχειλώματος των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων και σβήνουν τα πλεονεκτήματα που είχε η διαδικασία. Και όμως: τα εκτός κέντρου πανεπιστήμια δεν είναι κατ’ ανάγκην κακά πανεπιστήμια. Ας μην ξεχνάμε ότι η πιο ελπιδοφόρος αναλαμπή στην ακαδημαϊκή ιστορία της μεταπολίτευσης ήταν το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Αλλά και στο εξωτερικό πολλά αξιοζήλευτα πανεπιστήμια ιδρύθηκαν εκτός των μεγάλων αστικών κέντρων. Το Πρίνστον είναι στο Νιου Τζέρσεϊ, το Γιέιλ, στο Κονέκτικατ κ.λπ. Αν προβάλει κάποιος τον κατάλογο των εκατό καλύτερων πανεπιστημίων που δημοσιεύει το US News & World Report στον αμερικανικό χάρτη, θα δει μια τεράστια διασπορά.
Στη διαμάχη μεταξύ παραγόντων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των οπαδών της «εκπαιδευτικής επάρκειας» υπάρχουν επιμέρους δίκαια και ένα μεγάλο άδικο. Και αυτό γιατί η συζήτηση γίνεται σε λάθος πλαίσιο, δεν αμφισβητείται η παντοκρατορία του υπουργείου Παιδείας. Η διεκδίκηση αφορά μια διοικητική απόφαση, αν π.χ. με τη βάση του «10» θα στραγγαλιστεί ή θα ενισχυθεί πλασματικά μια περιφερειακή πόλη. Μόνο που το πρόβλημα και της ανώτατης παιδείας και της περιφέρειας δεν είναι η βάση του «10». Ούτε αν θα κλείσει κάποιο ΤΕΙ. Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός πως ό,τι και να κάνουν τα ΑΕΙ και τα ΤΕΙ, η τύχη τους εξαρτάται από την οδό Μητροπόλεως. Ετσι, επί της ουσίας δεν επιτρέπεται σε κανένα ίδρυμα να αποδείξει τη χρησιμότητά του. Δεν θα αναπτύξει προγράμματα σπουδών που να προσελκύσουν σπουδαστές, ώστε να μην κλείσει. (Ισχύει και το αντίστροφο: κανένα δεν πρόκειται να κλείσει επειδή είναι ανεπαρκές.) Με άλλα λόγια, το «κράτος-πατερούλης» φροντίζει και να μην κλείσουν ΑΕΙ ή ΤΕΙ, αλλά και να μην αναπτυχθούν.
Ο συγκεντρωτισμός έχει και άλλες αρνητικές παρενέργειες. Οι τοπικές κοινωνίες ξέρουν ότι δεν χρειάζεται να βοηθήσουν τα κατά τόπους εκπαιδευτικά ιδρύματα για να γίνουν καλύτερα, ώστε να προσελκύσουν φοιτητές. Αρκεί να πριμοδοτήσουν τους πολιτικούς παράγοντες οι οποίοι διά των διαταγμάτων του κέντρου θα φέρουν ή θα διατηρήσουν ένα ακαδημαϊκό ίδρυμα στην περιοχή. Ετσι, φυτεύονται πανεπιστήμια τα οποία είναι ξένα προς τις ανάγκες και της παιδείας και της τοπικής κοινωνίας. Αυτό που ενδιαφέρει όλους τους εμπλεκομένους είναι η επιρροή στην οδό Μητροπόλεως, εκεί απ’ όπου ξεκινούν τα λεφτά.
Ο μεγάλος φυσικός Αλμπερτ Αϊνστάιν είπε ότι «τα προβλήματα δεν μπορούν να λυθούν εντός του πλαισίου το οποίο τα δημιούργησε». Οπου και να καταλήξει η συζήτηση «εκπαιδευτική αποκέντρωση – εκπαιδευτική επάρκεια», τα αποτελέσματά της θα είναι λάθος. Τα προβλήματα που δημιούργησε στην παιδεία ο «πράσινος συγκεντρωτισμός» του υπουργείου δεν μπορεί να τα λύσει ο «γαλάζιος συγκεντρωτισμός», έστω και αν κινηθεί προς την ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Το πρόβλημα δεν είναι η διασπορά των ΑΕΙ και ΤΕΙ καθ’ αυτή, αλλά το γεγονός ότι έγινε με πολιτικά και όχι εκπαιδευτικά κριτήρια. Το μελλοντικό μας πρόβλημα θα είναι ακριβώς το ίδιο: Τα ιδρύματα θα κλείσουν με πολιτικά και όχι εκπαιδευτικά κριτήρια. Και τα εκπαιδευτικά κριτήρια, οι εκπαιδευτικοί τα ξέρουν.
Ενα παλιό ρητό στην πληροφορική λέει: «Αν όλα αποτύχουν, ανοίξτε το εγχειρίδιο χρήσης». Σε μας που στην παιδεία χρόνια τώρα όλα αποτυγχάνουν, γιατί δεν δοκιμάζουμε να κάνουμε ό,τι και στο εξωτερικό; Γιατί δεν αφήνουμε κάθε ίδρυμα να φροντίσει μαζί με την τοπική κοινωνία ώστε να έχει φοιτητές; Αν τα καταφέρουν, έχει καλώς. Αν όχι, τότε ας κλείσουν. Οχι γιατί έτσι αποφάσισε ένας υπουργός, αλλά διότι η ίδια η κοινωνία έκρινε ότι δεν τα χρειάζεται…
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 16.7.2006
