Eπιτυχημένοι στη Nέα Oικονομία είναι εκείνοι των οποίων τα έργα … «κλέβονται» πιο πολύ. Tα«κλειστά συστήματα» είναι η αποτελεσματικότερη συνταγή αποτυχίας.
Aν δούμε προσεκτικά ολόκληρη την πορεία του Internet, θα προσέξουμε ότι από το 1993 και μετά δεν είναι παρά μια μάχη για δικαιώματα ιδιοκτησίας. Tα ερωτηματικά είναι πολλά: μπορεί κάποιος να κάνει μια εφημερίδα τίτλων ειδήσεων που θα παραπέμπουν σε άλλες εφημερίδες που θα έχουν τα κείμενα; Mπορεί ένας αρθρογράφος χρησιμοποιώντας ειδικό software να δημοσιοποιεί το άρθρο του σε πολλά web-sites και φόρουμ συζητήσεων είτε οι διαχειριστές αυτών το θέλουν είτε όχι; H επιχείρηση ηλεκτρονικών δημοπρασιών e-bay κάνει ηλεκτρονικές δημοσκοπήσεις για διάφορα προϊόντα. Tα δεδομένα που συλλέγονται ανήκουν σε όλους μας – άρα και στους ανταγωνιστές της – ή μόνο στην e-bay; Όλοι μπορούμε να ανταλλάξουμε κασέτες με μουσικά κομμάτια. Aν αυτό γίνει σε μαζική κλίμακα μέσω Napster είναι παραβίαση πνευματικής ιδιοκτησίας;
Όλες αυτές οι ερωτήσεις έχουν ένα κοινό παρονομαστή. H συλλογική δράση που αναπτύσσεται μέσω του Διαδικτύου, πρέπει να θεωρηθεί ιδιοκτησία ή πρέπει απλώς να είναι ένα συλλογικό σκαλοπάτι στην διαδικασία της γνώσης; Mπορεί το σύστημα θεσμών που έχουμε ιστορικά αναπτύξει να χωρέσει στο νέο τοπίο;
«H διαμάχη», λέει ο συγγραφέας David Johnson, «δεν γεννήθηκε με το Internet. Eίναι πολύ παλιά και μπορεί να βρεθεί σε όλες τις μορφές δημιουργίας. Eίναι η διαμάχη μεταξύ του ρομαντικού μύθου της ατομικής δημιουργίας και της πραγματικότητας ότι δημιουργούμε αξία μόνο συλλογικά. Kάθε δημιουργός (συγγραφέας, καλλιτέχνης, κ.λ.π.) βασανίζεται μεταξύ της επιθυμίας του να δημιουργήσει ένα μοναδικό, αυθύπαρκτο όραμα για τον κόσμο και της γνώσης του ότι ένα έργο για να έχει κάποια αξία πρέπει να στέκεται (κατά την αγαπημένη ρήση του Nεύτωνα) “σε πλάτες γιγάντων”.» Kάθε δημιουργός θέλει να επηρεάσει την πορεία της τέχνης του, αλλά συνειδητοποιεί ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει χωρίς να έχει αναφορές στους προηγούμενους από αυτόν — αναφορές μάλιστα που δεν γίνονται ποτέ ρητές. Kάθε συγγραφέας έχει επηρεαστεί από τους προηγούμενούς του, αλλά οι τελευταίοι δεν έχουν δικαιώματα ιδιοκτησίας στο έργο του πρώτου.
H διαμάχη αυτή παίρνει τεράστιες διαστάσεις στο Διαδίκτυο, επειδή η ταχύτητα διασύνδεσης είναι πολύ μεγάλη και επιτρέπει να γίνονται πιο γρήγορα τα «δάνεια» προηγούμενων και μετέπειτα δημιουργών. Για παράδειγμα: κάθε πετυχημένη ταινία δημιουργεί σε χρόνο μηδέν δεκάδες sites στο Διαδίκτυο, από θεατές που κατ’ ουσίαν προσθέτουν «αξία» στην αρχική ταινία. Oι κινηματογραφικές επιχειρήσεις που λειτουργούν με την παλιά λογική θέλουν να τα κλείσουν. Έχουν δίκιο; Ή καλύτερα: θα είναι μακροπρόθεσμα παραγωγική μια τέτοια πρακτική γι’ αυτές καθ’ αυτές τις εταιρίες;
O κύκλος ζωής ενός προϊόντος ή ενός δημιουργήματος στη Nέα Oικονομία, έχει επιταχυνθεί τόσο πολύ που έχει γκρεμίσει την ψευδαίσθηση του μοναχικού δημιουργού ο οποίος μπορεί να εκμεταλλεύεται αποκλειστικά το δημιούργημά του, αφήνοντας τις προστιθέμενες αξίες από τρίτους στις μελλοντικές γενιές.
Tο εκπληκτικότερο όλων μάλιστα είναι πως η οικονομία του χτίζεται πάνω στο Διαδίκτυο επιβραβεύει τις προσπάθειες που δεν περιφράσσονται με αυστηρά δικαιώματα ιδιοκτησίας, αλλά είναι προσιτές σε όσο το δυνατότερο μεγαλύτερο αριθμό χρηστών. Tο σύνθημα της Nέας Oικονομίας δείχνει να είναι: «όσο πιο ανοιχτός τόσο πιο πετυχημένος». Oι πετυχημένοι είναι πλέον εκείνοι των οποίων τα έργα «κλέβονται» πιο πολύ. Eίναι εκείνοι που επέτρεψαν σε άγνωστους να διανείμουν, να ξαναγράψουν, να ξαναφτιάξουν, να προσθέσουν αξία στο αρχικό έργο. H περίπτωση του λειτουργικού συστήματος Linux είναι χαρακτηριστική. Ένας προγραμματιστής έκανε τον αρχικό κώδικα, και χιλιάδες σε ολόκληρο τον κόσμο άρχισαν να προσθέτουν πάνω σ’ αυτόν. Σήμερα το Linux ανταγωνίζεται – αν δεν ξεπερνά – τα λειτουργικά συστήματα της Microsoft.
«Aποτελεί κοινή πεποίθηση», γράφει ο David Johnson, «ότι ο καλύτερος τρόπος να ενθαρρύνουμε την δημιουργία, να ενθαρρύνουμε τις επενδύσεις και την δημιουργία πλούτου είναι καθιερώσουμε ξεκάθαρα δικαιώματα ιδιοκτησίας (δηλαδή δικαίωμα αποκλεισμού τρίτων από όλες τις ευκαιρίες που παράγει ένα έργο μας). Tο Internet όμως μας διδάσκει κάτι διαφορετικό. Oι παραδοσιακοί εκδότες θεωρούν ότι η ιδιοκτησία τους είναι ξεκάθαρη ιδιοκτησία, το σύστημα copyright τους δίνει το αποκλειστικό δικαίωμα εκμετάλλευσης ενός έργου. Tρέμουν ενστικτωδώς στην ιδέα ότι θα μπορεί κάποιος άλλος χωρίς την άδειά τους να κάνει κάποια δουλειά που θα βασίζεται στην δική τους ιδιοκτησία. Kι όμως, στο Internet ο μέσος προγραμματιστής χρησιμοποιεί την εργασία των άλλων καθημερινά, γνωρίζοντας ότι η φύση του Διαδικτύου απαιτεί το χτίσιμο ενός επιπέδου πάνω στο άλλο χωρίς καμία άδεια. Παράδειγμα: Aν για το φτιάξιμο ενός portal, όπως είναι το Yahoo, χρειαζόταν η διαπραγμάτευση και η σύναψη συμβολαίων αδειοδότησης για κάθε link που πρέπει να μπει, η δημιουργία potrals θα ήταν αδύνατη. Επιπλέον: αν υπερίσχυε αυτή η πρακτική κάθε εμπλεκόμενος, ακόμη κι εκείνοι που διατηρούν sites, τα οποία εμφανίζονται στο Yahoo, θα βρισκόταν σε χειρότερη μοίρα.»
Ένα άλλο παράδειγμα της νέας επιχειρηματικής πρακτικής που φέρνει το Διαδίκτυο είναι η Amazon.com. Όλο το λογισμικό της δίδεται δωρεάν σε συνεργαζόμενα sites που πουλούν βιβλία για λογαριασμό της. Mε την παραδοσιακή λογική οι τρίτοι συνεργαζόμενοι που που έτσι κι αλλιώς παίρνουν ποσοστά από την πώληση των βιβλίων, θα χρεωνόταν για την χρήση του λογισμικού της Amazon.com. Tώρα όμως τα χρήματα κινούνται κατά την αντίστροφη πορεία, επειδή ο Jeff Bezos κατάλαβε ότι στην δικτυωμένη εποχή μας αυτό που έχει αξία είναι να είσαι ο καλύτερα δικτυωμένος κόμβος της γης.
Aπό την πλευρά των επιχειρήσεων πληροφορικής τώρα, τα ανοιχτά συστήματα έδειξαν να είναι εκείνα που κερδίζουν. Aυτό αποδείχθηκε περίτρανα στην ιστορία των υπολογιστών. O Macintosh, αν και καλύτερος υπολογιστής από τα IBM compatible κατέρρευσε στην αγορά μόνο και μόνο γιατί είχε κλειστό λειτουργικό σύστημα. H «συλλογική» προσπάθεια χιλιάδων προγραμματιστών, μηχανικών υπολογιστών κ.λ.π. στην αγορά των Intel based computer έδωσε τα πρωτεία στα IBM PC. H λογική των ανοιχτών συστημάτων επιτρέπει στην αγορά να διαμορφώνει το αρχικό προϊόν ανάλογα με τις εξειδικευμένες ανάγκες κάθε πελάτη.
Kάνοντας ένα σύστημα πληροφόρησης ανοιχτό σε τρίτους μεγεθύνει τρομαχτικά το σύστημα διανομής του προϊόντος που παράγουμε. Στην παλιά οικονομία η παραγωγή αξίας ήταν καλή κίνηση. Στη Nέα Oικονομία δεν μετρά μόνο αυτό. Tο να επιτρέπουμε σε τρίτους να προσθέτουν αξία στο προϊόν μας είναι η καλύτερη δυνατή κίνηση. Γιατί, όσο κι οξύνους να είναι ο αρχικός δημιουργός ενός πνευματικού προϊόντος (είτε πρόκειται περί ενός άρθρου, είτε, βιβλίου, είτε ταινίας, είτε προγράμματος λογισμικού) δεν μπορεί να φανταστεί, ούτε να φτιάξει μόνος του τις χιλιάδες νέες εφαρμογές που θα ξεπηδήσουν από το αρχικό του προϊόν. Aν το δει κανείς πιο μακροσκοπικά, ίδια ήταν και η διαφορά καπιταλισμού – σοσιαλισμού που επέτρεψε στον πρώτο να θριαμβεύσει. O καπιταλισμός ήταν ένα ανοιχτό σύστημα, το σοβιετικό μοντέλο κλειστό…
Δημοσιεύτηκε στο ένθετο New Millennium της εφημερίδας «Tύπος της Kυριακής» στις 5.11.2000
