Ας ξεκινήσουμε από τα τετριμμένα αλλά όχι αυτονόητα. Τα κοινωνικά σύνολα δεν υπήρξαν ποτέ ούτε ενιαία ούτε στατικά. Νέες προκλήσεις εμφανίζονται διαρκώς και η επιτυχής αντιμετώπισή τους παράγει αυτό που λέμε «πρόοδο». Οι κοινωνίες δεν «προοδεύουν» σε σχέση με κάποιο αντικειμενικό ή φανταστικό κριτήριο –όπως είναι, π.χ., «η τέλεια, η φανταστική, η κομμουνιστική κοινωνία»–, αλλά με βάση το πόσο καλά προσαρμόζονται στο διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Για να πούμε και των συντηρητικών το δίκιο, δεν είναι ό,τι καλύτερο μπορούσε να μας συμβεί, αλλά οι διαρκείς μεταρρυθμίσεις είναι ό,τι καλύτερο μπορούμε να κάνουμε.
Παλιότερα η ανάγκη μεταρρυθμίσεων εξοστρακιζόταν διά του μύθου της κοινωνικής σταθερότητας. Οι ιεραρχικές δομές –ως θέλημα Θεού– έπρεπε να είναι σταθερές, αλλά και οι μεταβολές στις κοινωνίες ήταν αργές, με αποτέλεσμα να μοιάζουν αυτές οι δομές αναλλοίωτες στον χρόνο. Κάπως έτσι την πάτησαν βασιλιάδες, ηγεμόνες, αυτοκρατορίες και έθνη. Η κοινωνία άλλαζε, οι αντιθέσεις οξύνονταν και η πολιτική σταθερότητα που επιδίωκε η ηγεμονεύουσα ελίτ γινόταν ο καταλύτης της κοινωνικής έκρηξης.
Ο Βίκτορ Ουγκό είχε πει πως «το δικαίωμα στην καθολική ψήφο κατήργησε καθολικώς το δικαίωμα στην εξέγερση». Αυτό δεν είναι μια ηθική επιταγή, αλλά μια οξυδερκής παρατήρηση. Η Δημοκρατία δεν είναι πολύτιμη επειδή εξασφαλίζει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα, αλλά διότι επιμερίζει την ευθύνη των αποφάσεων. Εχουμε δει πολλές αποφάσεις της πλειοψηφίας για τις οποίες, μετά, χτυπούσαμε όλοι το κεφάλι στον τοίχο, αλλά στη Δημοκρατία ισχύει πάντα το «ας προσέχαμε…»
Από την άλλη πλευρά, μπορούμε να φανταστούμε πώς θα ήταν η ελληνική κοινωνία αν δεν ζούσαμε το θρίλερ του 2015; Πώς αλλιώς θα μπορούσε να εκπυρσοκροτήσει η αντιμνημονιακή φρενίτιδα της προηγούμενης περιόδου; Τι θα γινόταν αν είχε επιτύχει μια αντιδημοκρατική «συνωμοσία του καλού» και απέτρεπε την πολιτική εκτόνωση βαθιών κοινωνικών προκαταλήψεων; Ναι! Το 2015 μας κόστισε λίγο παραπάνω, αλλά σίγουρα το κόστος είναι μικρότερο από την προηγούμενη κοινωνική αναταραχή.
Η ασταθής πολιτική είναι κατά κάποιον τρόπο το αμορτισέρ της κοινωνικής σταθερότητας. Καλό είναι να υπάρχουν και τα δύο, αλλά επ’ ουδενί δεν μπορεί να διακινδυνευτεί το δεύτερο για να επιτύχουμε το πρώτο. Ολοι οι εποχούμενοι, εξάλλου, γνωρίζουν πόσους κινδύνους διατρέχουν στον δρόμο όταν κυκλοφορούν με χαλασμένα αμορτισέρ. Δεν είναι σίγουρο ότι θα σκοτωθούν, αλλά σίγουρα θα τρακάρουν.
Φυσικά η κοινωνική σταθερότητα δεν κινδυνεύει από τους κήρυκές της. Πολύ ορθώς η κυβέρνηση πουλάει την πραμάτεια τής «πολιτικής σταθερότητας», απέναντι στις εξαλλοσύνες του ΣΥΡΙΖΑ. Από αυτό όμως που κινδυνεύει η κοινωνική ευστάθεια –αλλά αν το καλοσκεφτούμε και η Νέα Δημοκρατία– είναι το πείραγμα στα αμορτισέρ του κοινού μας οχήματος. Αν μη τι άλλο, ας αναρωτηθούμε: Με τι ηθικό και πολιτικό κεφάλαιο θα πορευθεί μια κυβέρνηση 152 βουλευτών όταν οι τρεις από αυτούς θα είναι προϊόν ενός εκλογικού νόμου της τελευταίας στιγμής;