Αυτή η ραγδαία απαξίωση των θεσμών δημιουργεί κενό αξιών το οποίο κάλλιστα μπορεί να καλυφθεί από εύπεπτα όσο κι επικίνδυνα ιδεολογήματα, ή από λαϊκισμούς κάθε είδους και απόχρωσης.
Η αλήθεια είναι ότι οι πολίτες βρίσκονται σε σύγχυση. Πολλοί είναι και οργισμένοι. Δικαίως: σε όλες τις έρευνες της κοινής γνώμης η Εκκλησία (πρωτίστως) και η δικαιοσύνη (δευτερευόντως) είναι ψηλά στην εκτίμηση των πολιτών. Τα σκάνδαλα που αποκαλύπτονται (ούτε λίγα είναι, ούτε ελάχιστους πλέον αφορούν) δεν πλήττουν απλώς δύο θεσμούς. Δημιουργούν ένα συνολικό κλίμα απαξίας για όλο το θεσμικό οικοδόμημα της χώρας. Με την πολιτική από καιρό απαξιωμένη, τον Τύπο ανυπόληπτο, με επί της ουσίας ανύπαρκτη πνευματική ηγεσία στον τόπο και με ένα ομιλών κουτί στη γωνιά κάθε ελληνικού σαλονιού να μεταδίδει χύδην κασέτες κι ανεπεξέργαστες πληροφορίες ο μέσος πολίτης δεν έχει πλέον που να στραφεί. Θεωρεί πλέον την διαφθορά σύμφυτη κάθε πτυχής του συστήματος.
Πιθανώς να έχει και δίκιο. Κάθε σύστημα εξουσίας δημιουργεί τους πειρασμούς της διαφθοράς. Κάθε ανέλεγκτο σύστημα εξουσίας σίγουρα θα δημιουργήσει διαφθορά. Η ηθική δεν μπορεί από μόνη της να αποτρέψει την εκδήλωση τέτοιων φαινομένων. Χρειάζεται και ο δημοκρατικός έλεγχος σε κάθε εξουσιαστική ιεραρχία.
Το πρόβλημα όμως είναι ότι αυτή η ραγδαία απαξίωση των θεσμών δημιουργεί κενό αξιών το οποίο κάλλιστα μπορεί να καλυφθεί από εύπεπτα όσο κι επικίνδυνα ιδεολογήματα, ή από λαϊκισμούς κάθε είδους και απόχρωσης. Στην Ιταλία, για παράδειγμα, η ραγδαία απαξίωση της πολιτικής μετά την επιχείρηση «καθαρά χέρια» καλύφθηκε από ένα Σύλβιο Μπερλουσκόνι, ο οποίος -σημειωτέον- βαρύνεται με μεγαλύτερα κρίματα, από εκείνα που αποκαθάρθηκαν. Σε άλλες χώρες όπως οι ΗΠΑ των αρχών του 20ου αιώνα αυστηροποιήθηκε στο μάξιμουμ η νομοθεσία, αυστηροποίηση που οδήγησε τελικά (μετά το πρώτο σοκ) σε μεγιστοποίηση και οργάνωση της διαφθοράς. Στην Ελλάδα κινδυνεύουμε από το δεύτερο συν την ενίσχυση του λαϊκισμού των άκρων. Όχι ως πολιτική πρόταση, αλλά ως συνολική πολιτική άρνηση.
Όσο κι αν φαίνεται περίεργο αυτή είναι η μεγάλη ευκαιρία της Πολιτικής (με «πι» κεφαλαίο). Αυτή η κρίση που βιώνουμε πέρα από τα αποτελέσματα έχει αίτια, έδαφος στο οποίο αναπτύχθηκε, πρωταγωνιστές. Εάν επικεντρωθούμε μόνο στο τελευταίο το πιθανότερο είναι να μεταθέσουμε την κρίση ή να την αναπαράγουμε στο άμεσο μέλλον. Όχι πως δεν πρέπει να τιμωρηθούν όλοι όσοι ενέχονται στα σκάνδαλα, όσο ψηλά κι αν βρίσκονται. Πρέπει να τιμωρηθούν, αλλά αυτό δεν αρκεί. Πρέπει ταυτόχρονα να εξασφαλίσουμε ότι τέτοια φαινόμενα δεν θα επαναληφθούν. Αποδείχθηκε για παράδειγμα ότι στην εκκλησία υπήρξε το έδαφος για την καλλιέργεια της διαφθοράς. Μπορεί δια της κοσμικής ή εκκλησιαστικής δικαιοσύνης να κόψουμε τα άνθη του κακού τίποτε όμως δεν μας εξασφαλίζει ότι το ριζωμένο κακό δεν θα ανθίσει εκ νέου. Όσο ένας μηχανισμός που παράγει χρήμα κι εξουσία είναι εντελώς ανέλεγκτος κάποιος θα βρεθεί να τον χρησιμοποιήσει προς ίδιον όφελος. Και χθες και σήμερα και αύριο.
Εδώ υπάρχει η μεγάλη ευκαιρία της Πολιτικής, να κατεβάσει στην ελληνική κοινωνία πρόταση βιώσιμη για το μέλλον. Όχι μόνο για να εξασφαλίσει ότι αυτού του τύπου τα φαινόμενα δεν θα επαναληφθούν, αλλά για να δουν και οι πολίτες ότι κινείται κάτι οργανωμένα στην ελληνική κοινωνία και να ελπίσουν για το μέλλον.
Βέβαια, οι προτάσεις των πολιτικών μεταφράζονται πάντα σε νομοθετήματα. Χρειάζονται κι αυτά, αλλά η πρόταση της Πολιτικής δεν μπορεί να περιοριστεί σ’ αυτά. Πρέπει να προωθήσει και να θεσμοθετήσει μηχανισμούς αυτελέγχου και διαφάνειας στους διάφορους θεσμούς. Πρέπει τουλάχιστον τώρα να συζητήσει τις σχέσεις κράτους-εκκλησίας και την ορθόδοξη παράδοση εντός της ορθόδοξης εκκλησίας (κλήρος και λαός). Τώρα είναι η ευκαιρία…
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Απογευματινή» στις 7.2.2005