Ένα πρόγραμμα ξεκλειδώματος στις ΗΠΑ ξεσήκωσε δικαστική θύελλα. Απαγορεύτηκε, αλλά κυκλοφορεί σε… μπλουζάκια και διδάσκεται στα πανεπιστήμια.
Ήταν το νέο παιχνιδάκι της βιομηχανίας κινηματογράφου και μια πρώτης τάξεως επιχειρηματική ευκαιρία. Οι δίσκοι DVD, που τώρα κυκλοφορούν ευρέως, επέτρεπαν στις κινηματογραφικές βιομηχανίες να χτυπήσουν μ’ ένα δίσκο… δύο τρυγόνια: το οικιακό βίντεο (μετέπειτα home cinema) και την αγορά υπολογιστών.
Μόνο που το τελευταίο μπορούσε να έχει κινδύνους: την αντιγραφή ή, κατά την ορολογία των στελεχών των επιχειρήσεων, την «πειρατεία». Έτσι, λοιπόν, αποφάσισαν να κλειδώσουν τις ταινίες που πουλούσαν, πλέον, σε δίσκους. Το κλειδί σ’ αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι παρά ένα προγραμματάκι που «ανακατεύει» το μήνυμα (την εικόνα στην προκειμένη περίπτωση) κι αν κάποιος δεν έχει πρωτότυπη κόπια που εμπεριέχει το κλειδί, δεν βλέπει εικόνα αλλά χιόνια ή, στην καλύτερη περίπτωση, αυτό που βλέπουν όσοι δεν έχουν αποκωδικοποιητή Filmnet.
Φυσικά, ήταν θέμα χρόνου να σπάσει το κλειδί και το πρόγραμμα ξεκλειδώματος να περάσει στο Internet. Τότε ξεκίνησαν οι δικαστικές διαμάχες. Πρώτοι μηνύθηκαν από την Ένωση Κινηματογραφικών Εταιρειών εκείνοι που είχαν στις σελίδες τους το πρόγραμμα, όπως ο Eric Corley (φωτογραφία αριστερά) που είναι γνωστός στον κόσμο των χάκερ με το ψευδώνυμο Emmanuel Goldstein, εκδότης του περιοδικού «2600».
Έπειτα από δικαστική διαμάχη, αναγκάστηκε να αποσύρει το πρόγραμμα, αλλά στη θέση του έβαλε links (διασυνδέσεις), που παρέπεμπαν στο πρόγραμμα σε δικτυακούς τόπους εκτός των συνόρων των ΗΠΑ.
Φυσικά, επακολούθησε νέα μήνυση και ύστερα από μια πρωτοφανή πρωτόδικη απόφαση (ο δικαστής πήρε το μέρος των κινηματογραφικών εταιρειών και απεφάνθη ότι το πρόγραμμα είναι «επιδημικό» και θα κατέστρεφε την αγορά των οικιακών βιντεοταινιών), ο εκδότης του περιοδικού αναγκάστηκε να αφαιρέσει και τα links.
Η απόφαση τώρα εκκρεμεί στο Εφετείο και όλες οι οργανώσεις υπέρ της ελευθεροτυπίας τού συμπαρίστανται. Στο κάτω κάτω της γραφής, ο κωδικός ενός προγράμματος δεν είναι παρά μια μορφή έκφρασης που προστατεύεται από τις συνταγματικές διατάξεις περί ελευθεροτυπίας.
Η βοήθεια, όμως, ήρθε αναπάντεχα από αλλού. Ο καθηγητής Πληροφορικής David S. Touretzky (φωτογραφία αριστερά) του μεγάλου Πανεπιστημίου Carnegie-Mellon έκανε μια σελίδα(www.cs.cmu.edu/~dst/DeCSS/Gallery/) στην οποία εμπεριέχεται το «παράνομο» λογισμικό. «Ποτέ δεν είχα σκεφτεί ότι κάποιοι θα απαγόρευαν σε ανθρώπους να δημοσιοποιήσουν τη δουλειά τους, τον κωδικό που έχουν γράψει», δήλωσε στους «New York Times». «Η υπόθεση αυτή ήταν τόσο προσβλητική που ένιωσα ότι κάτι πρέπει να κάνω». Και το έκανε. Δημοσιοποίησε τον κωδικό στη σελίδα του. «Αυτό που ήθελα να υπογραμμίσω», συνεχίζει ο ίδιος, «είναι πως δεν υπάρχει διαχωριστική γραμμή μεταξύ του κωδικού των προγραμμάτων και άλλων μορφών λόγου που το Σύνταγμα κατοχυρώνει ως προστατευόμενο λόγο.
Δεν πιστεύω ότι ο κωδικός ενός προγράμματος πρέπει να έχει διαφορετική μεταχείριση από μια συνταγή φαγητού ή ένα εγχειρίδιο χρήσης μιας μηχανής…». Ο δικαστής σ’ αυτή τη διαμάχη έφτιαξε μια νέα μορφή λόγου, η οποία διαφέρει από τις άλλες μόνο κατά το ότι απειλεί τα κέρδη.
Φυσικά, η Ένωση Κινηματογραφικών Εταιρειών είναι πολύ πιο ευγενική μαζί του, απ’ ό,τι στον Emmanuel Goldstein.
Ο πρώτος είναι καθηγητής Πληροφορικής σε ένα από τα διασημότερα πανεπιστήμια του κόσμου και ο δεύτερος απλώς ο εκδότης ενός περιοδικού για «χάκερ».
Έτσι, ο καθηγητής Touretzky πήρε κατ’ αρχήν ένα ευγενικό γράμμα από την Ένωση Κινηματογραφικών Εταιρειών που του έλεγε ότι ο «απαγορευμένος κωδικός» μπήκε στη σελίδα του προφανώς… κατά λάθος. Απαντώντας, ο καθηγητής ζήτησε από την Ένωση να ξεκαθαρίσει για ποια από τα δεκάδες προγράμματα έχει αντιρρήσεις και να του δώσουν και τη νομική αιτιολόγηση των αντιρρήσεών τους.
Σημείωσε πως οι σελίδες του περιέχουν «αναγνωρισμένη ακαδημαϊκή δουλειά» και τους ρώτησε αν η βιομηχανία του κινηματογράφου σκοπεύει να διευθύνει ή να λογοκρίνει τις ακαδημαϊκές μελέτες που ασχολούνται με το DeCSS, το πρόγραμμα, δηλαδή, που σπάει τους δίσκους DVD.
Η απάντηση των κινηματογραφικών εταιρειών ήρθε διά στόματος του Mark Litvack, αντιπροέδρου της Ένωσης Κινηματογραφικών Εταιρειών. Όταν ρωτήθηκε από τους δημοσιογράφους σε τι διαφέρουν οι δύο υποθέσεις (του περιοδικού «2600» και του πανεπιστημίου), απάντησε: σε τίποτε.
«Όταν το βάλεις στο Internet, είτε για να το δει ο κόσμος είτε για να το πάρει, είναι το ίδιο. Δεν μπορείς να ελέγξεις τη χρήση του». Παρατήρησε πως δεν θα μπορούσε ο καθηγητής να βάλει παιδική πορνογραφία στο site, στο πλαίσιο ενός μαθήματος για τις παράνομες χρήσεις του Διαδικτύου. «Δεν μπορείς να βγάλεις παράνομο υλικό στην κυκλοφορία για οποιονδήποτε λόγο. Τελεία και παύλα».
Μη φοράτε άσχημα… προγράμματα
Το ζήτημα της απαγόρευσης του προγράμματος που σπάει τους δίσκους DVD αποτέλεσε σοβαρότατη απειλή για την ελευθερολογία. Έτσι, διάφοροι ακτιβιστές των ΗΠΑ άρχισαν να μεταφράζουν το πρόγραμμα σε διάφορες μορφές λόγου. Κάποιοι το έκαναν ποίημα. Κάποιοι άλλοι το ενσωμάτωσαν σε βιβλία. Κάποιοι τρίτοι το τύπωσαν σε μπλουζάκια. Η εταιρεία copyleft ήταν μία από εκείνες που διένειμαν τον επίμαχο κωδικό σε βαμβακερό ύφασμα. Μηνύθηκε! Η μήνυση κατηγορεί 80 άτομα σε όλο τον κόσμο για κακή χρήση εμπορικών μυστικών! Το μπλουζάκι, όμως, συνεχίζει να πωλείται έναντι 15 δολαρίων (τέσσερα πάνε στη μη κερδοσκοπική οργάνωση «Electronic Frontier Foundation», για την υπεράσπιση κάθε κατηγορούμενου στην υπόθεση), μέχρι να εκδοθεί τελεσίδικη απόφαση. Πιθανόν η επόμενη κίνηση των εταιρειών κινηματογράφου θα είναι να μηνύσουν και όσους φορούν το μπλουζάκι!
Το ζήτημα, όμως, είναι ότι το τζίνι έχει βγει από το μπουκάλι, η γνώση κυκλοφορεί ήδη και δεν ξαναμπαίνει μέσα…
Η επανάσταση των ακαδημαϊκών
Τα πράγματα γίνονται πολύ δύσκολα για τις εταιρείες κινηματογράφου. Όσον καιρό η υπόθεση ήταν στα χέρια κάποιων ακτιβιστών (που μπορούσαν εύκολα να χαρακτηριστούν χάκερς, δηλαδή «εχθροί του νόμου και της τάξης», ή της ανθρωπότητας, γενικότερα), οι μηνύσεις γίνονταν εύκολα το ίδιο και οι απαγορεύσεις. Η ιστορία, όμως, πέρασε στα χέρια των πανεπιστημιακών καθηγητών, οι οποίοι -σε αντίθεση με τους Eλληνες συναδέλφους τους, οι οποίοι κομπορρημονούν φουμάροντας στο γυαλί για δικαιώματα χωρίς να παράγουν το ελάχιστο έργο- είδαν στις απαγορεύσεις απειλή στην επιστημονική έρευνα. Σήμερα όλα τα μεγάλα πανεπιστήμια (ΜΙΤ, Harvard, Yale κ.λπ.) έχουν ειδικές σελίδες που συζητούν το θέμα. Μάλιστα, ο Keith Winstein του ΜΙΤ έκανε τον κωδικό ειδικό σεμιναριακό μάθημα! Δύσκολα, λοιπόν, θα βρεθεί δικαστήριο που να ευνουχίσει την ακαδημαϊκή ελευθερία, για να προστατέψει τα κέρδη των εταιρειών κινηματογράφου…
Ο πρώτος απαγορευμένος αριθμός
Μέχρι σήμερα ξέραμε για απαγορευμένα βιβλία, ίσως και απαγορευμένες λέξεις. Από ‘δώ και πέρα, υπάρχουν και απαγορευμένοι αριθμοί!
Ας δούμε την υπόθεση του προγράμματος αποκρυπτογράφησης των δίσκων DVD, το αποκαλούμενο DeCSS. Κρίθηκε παράνομο διότι αποτελεί μέσο «εγκληματικής πράξης»: εργαλείο κλοπής πνευματικής ιδιοκτησίας των εταιρειών κινηματογράφου. Όποιος το έχει μπορεί εύκολα να αντιγράψει ένα δίσκο DVD. Το πρόγραμμα, όμως, δεν αποτελεί παρά ένα «κείμενο» (γραμμές γλώσσας προγραμματισμού) που μπορεί να κυκλοφορήσει και σε βιβλίο. Μπορεί να απαγορευθεί ένα βιβλίο ή ένα μπλουζάκι που έχει τυπωμένο τον κωδικό; Όχι.
Υπάρχουν και χειρότερα. Τα προγράμματα υπολογιστών δεν είναι, στην ουσία, τίποτε περισσότερο από σειρές αριθμητικών στοιχείων μηδέν και ένα. Ο κωδικός μηχανής, όπως λέγεται, συμβολίζει τα on και off των κυκλωμάτων του υπολογιστή: Του δίνει εντολές ποια κυκλώματα θα είναι αναμμένα και ποια σβηστά. Κάθε πρόγραμμα, δηλαδή, μεταφράζεται σε έναν τεράστιο αριθμό με 0 και 1. Κάποιοι Φινλανδοί μαθηματικοί πήραν αυτόν τον κωδικό και τον έκαναν ένα μεγάλο δεκαδικό αριθμό (12569….). Αυτός είναι, ίσως, ο πρώτος παράνομος αριθμός στην Ιστορία της ανθρωπότητας! Μπορεί να απαγορευθεί η χρήση ενός αριθμού; Όχι.
Τα άσχημα για την κινηματογραφική βιομηχανία δεν τελειώνουν εδώ. Επειδή αποτελεί ζήτημα ελευθερίας της έκφρασης το συγκεκριμένο πρόγραμμα, δεκάδες προγραμματιστές επιδόθηκαν σε αγώνα δρόμου βελτιστοποίησης και σμίκρυνσής του. Η τελευταία εκδοχή του είναι μόλις 434 bytes ή 434 χαρακτήρες! Αυτό σημαίνει ότι χωράει σε μια πιστωτική κάρτα ή ακόμη και στη SIM του κινητού μας τηλεφώνου. Ακόμη κι αν οι κινηματογραφικές εταιρείες έβρισκαν ένα μαγικό τρόπο να απαγορεύσουν τη διακίνηση του προγράμματος από το Internet, το πρόγραμμα θα μπορεί να κυκλοφορεί μέσω κινητών, όπως σήμερα διακινούνται τα γραπτά μας μηνύματα. Μπορούν να απαγορεύσουν και τα κινητά; Όχι.
Όλα αυτά δείχνουν πως ο ασκός του Αιόλου για την πνευματική ιδιοκτησία έχει ανοίξει και δεν υπάρχει δικαστήριο στον κόσμο το οποίο μπορεί να τον κλείσει.
Πρωτοδημοσιεύτηκε στο ένθετο «New Millennium» της εφημερίδας «Tύπος της Kυριακής» στις 8.4.2001. Συμπληρώθηκε τον Αύγουστο του 2003
