Το μυστικό για να καταλάβουμε τα αντιφατικά μηνύματα που στέλνουν οι επιστήμονες κρύβεται στη στατιστική και τα ΜΜΕ.
Mέχρι τώρα οι επιστήμονες έκρουαν διαρκώς το σήμα κινδύνου. Μας προειδοποιούσαν για τις βλαβερές συνέπειες των πάντων. Για το κρασί (που μπορεί να οδηγήσει στον αλκοολισμό) και για το περιπαθές φιλί που είναι ο καλύτερος αγωγός βακτηρίων. Για το σπανάκι, όπου ενδημεί το βακτήριο E-Coli, και για το ποδήλατο που μπορεί να δημιουργήσει καρκίνο του προστάτη. Για τη γυμναστική, που ενέχει κινδύνους τραυματισμών, και για τα ηλεκτρονικά παιγνίδια, που θολώνουν τη σκέψη των εφήβων.
Το βιβλίο όμως του Στίβεν Τζόνσον, «Ο,τι βλάπτει είναι καλό» (αποσπάσματά του δημοσίευσε προχθές η «Καθημερινή»), επιχειρεί με βάση μελέτες άλλων επιστημόνων να ανατρέψει αυτές τις πεποιθήσεις. Ετσι μαθαίνουμε ότι σύμφωνα με έρευνες των Εθνικών Κέντρων Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών το πάχος μακραίνει τη ζωή και τα ηλεκτρονικά παιγνίδια βοηθούν στη διανοητική ανάπτυξη των νέων. Η χαρτοπαιξία ενισχύει την κοινωνικότητα και το κουτσομπολιό αφενός βοηθά στην αποσαφήνιση των κοινωνικών κανόνων και αφετέρου καταπολεμά την κατάθλιψη.
Εχουν τρελαθεί οι επιστήμονες ή στο τέλος μπορεί να μας πείσουν ότι και το τσιγάρο βοηθά στην καλή κατάσταση των πνευμόνων;
Τίποτε απ’ όλα αυτά. Το μυστικό για να καταλάβουμε τα αντιφατικά μηνύματα που στέλνουν οι επιστήμονες κρύβεται στη στατιστική και στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.
Κατ’ αρχήν ο συντριπτικά μεγαλύτερος αριθμός τίτλων που διαβάζουμε στις εφημερίδες (και μας προειδοποιούν για κάτι) είναι το μισό μέχρι το 60% της αλήθειας. Οταν διαβάζουμε, π.χ., ότι «ο καφές προκαλεί τριχόπτωση» σημαίνει ότι κάποιοι επιστήμονες κάποιου πανεπιστημίου ρώτησαν έναν ικανό αριθμό φαλακρών και βρήκαν ότι ένα μεγάλο ποσοστό αυτών είναι λάτρεις του καφέ. Δημοσιεύουν αυτό το ιδιότυπο γκάλοπ σε κάποιο επιστημονικό έντυπο, κρατώντας όμως στις υποσημειώσεις διάφορες επιφυλάξεις, διότι ως επιστήμονες γνωρίζουν ότι η πραγματικότητα είναι πολυπαραγοντική. Η έρευνα αυτή γίνεται πρώτη ύλη των δημοσιογράφων του επιστημονικού ρεπορτάζ, κι επειδή η δημοσιογραφία δεν είναι ακριβής επιστήμη, οι υποσημειώσεις και αντιρρήσεις περνούν σε δεύτερο πλάνο ή (αν ο χώρος ή ο χρόνος είναι ανεπαρκής) δεν αναφέρονται καθόλου. Οι τίτλοι των εφημερίδων ή το ημίλεπτο των δελτίων ειδήσεων είναι πιο ελλειπτικοί με αποτέλεσμα να δημιουργείται η βεβαιότητα ότι «ο καφές σκοτώνει τις τρίχες».
Επειδή όμως κανένα πείραμα δεν θεωρείται επιστημονικό, αν δεν επαναληφθεί, κάποιοι άλλοι επιστήμονες κάνουν τη δική τους στατιστική απεικόνιση. Αυτοί μπορεί να σκοντάψουν και σε άλλους παράγοντες της πολύπλοκης πραγματικότητας. Μπορεί, επί παραδείγματι, να ανακαλύψουν ότι οι πάσχοντες από τριχόπτωση είναι κι εξαιρετικά ενεργητικοί στο σεξ. Θα δημοσιεύσουν κι αυτοί τις μελέτες των (με υποσημειώσεις και επιφυλάξεις), αλλά τα ΜΜΕ θα βγάλουν τον γαργαλιστικό τίτλος «οι φαλακροί είναι οι καλύτεροι εραστές».
Ετσι διαμορφώνεται η επιστημονική μας ενημέρωση.
Αλλά υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες που την αλλοιώνουν. Σε μια εποχή πολυδάπανης επιστημονικής έρευνας η δημοσιότητα βοηθά στην ανεύρεση κονδυλίων. Υπάρχουν περιπτώσεις που επιστήμονες προσπαθούν να παραπλανήσουν τα ΜΜΕ, όπως έγινε στην περίπτωση της «κλωνοποίησης ανθρώπου», που διαφήμισαν οι Αντινόρι και Ζαβός. Υπάρχουν περιπτώσεις που φάρσες του Ιnternet έγιναν πρώτο θέμα στα ΜΜΕ, όπως την έπαθαν προ καιρού τα ελληνικά κανάλια μεταδίδοντας την είδηση, ότι το σπέρμα καταπολεμά τον καρκίνο του μαστού.
Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι όσα επιστημονικά μεταδίδονται από τα ΜΜΕ είναι ψέματα ή μισές αλήθειες. Απλώς πρέπει να θυμόμαστε ότι ο κόσμος είναι σύνθετος και ο παράγων πολυπλοκότητα πρέπει να μπει στην οπτική μας.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 13.10.2006
