Αν το σκεφτούμε όμως λίγο περισσότερο αυτή η ανάλυση έχει ένα λογικό χάσμα. Για να υπάρχουν επιτυχείς στο έργο τους «κερδοσκόποι», κάποιοι πρέπει να είναι εκ συστήματος «ζημιοσκόποι». Δεδομένου ότι δεκάδες ρεπόρτερ τηλεοπτικών σταθμών έχουν ριχτεί στα «χαρακώματα της ακρίβειας» ουδείς μπορεί να θεωρήσει ότι οι πολίτες δεν είναι ενημερωμένοι. Γνωρίζουν ότι κάποιοι κερδοσκοπούν σε βάρος τους, αλλά επιμένουν να αγοράζουν την ντομάτα σε τιμές χρυσού και πληρώνουν τον καφέ σε άθλια κέντρα της ημεδαπής όσο θα τον πλήρωναν στο «Γούλντορφ Αστόρια» της Νέας Υόρκης. Συνεχίζουν, δηλαδή, να λειτουργούν ανορθολογικά σε βάρος των συμφερόντων τους: φαίνεται ότι σκοπός της οικονομικής τους δράσης είναι οι ζημιές.
Πώς μπορεί να εξηγηθεί αλλιώς το γεγονός ότι παρά τη φτώχεια (η οποία κατά τα ειωθότα είναι η μεγαλύτερη στον ανεπτυγμένο κόσμο) συντηρούμε τις υψηλότερες τιμές διασκέδασης στην Ευρώπη; Πώς εξηγείται ότι έχουμε την πιο ακριβή κτηματαγορά και μάλιστα σε υποβαθμισμένες περιοχές, ενώ η οικοδομική δραστηριότητα αυξάνεται; Πώς να κατανοήσει κάποιος το γεγονός ότι ένα τριήμερο στο Αιγαίο κοστίζει όσο μια εβδομάδα στα θέρετρα της Ισπανίας, και παρ’ όλα αυτά η πληρότητα στις γιορτές και το καλοκαίρι αγγίζει το 100%; Και πώς να εξηγηθεί ότι, ενώ η τιμή της βενζίνης τριπλασιάστηκε, οι πωλήσεις αυτοκινήτων (και δη μεγάλου κυβισμού) αυξάνονται;
Την ύπαρξη «ζημιοσκόπων» μάλλον υπονοούν και όσοι ισχυρίζονται ότι ενθάδε απεβίωσαν οι νόμοι της αγοράς. Θεμέλιο της κλασικής οικονομικής θεωρίας είναι ο ορθολογικός άνθρωπος, ο οποίος οργανώνει τη ζωή του σύμφωνα με τις απαιτήσεις του οικονομικού περιβάλλοντος. Oταν οι τιμές ενός αγαθού αυξάνονται εκείνος είτε μειώνει την κατανάλωση είτε υποκαθιστά το προϊόν. Δεν επιμένει ανορθολογικά με την ίδια ζήτηση, ούτε επιβραβεύει με αυξημένη κατανάλωση τον κερδοσκόπο. Ο τελευταίος, στο κάτω κάτω της γραφής, βρίσκει και κάνει: Oταν βλέπει πως οι πωλήσεις ντομάτας στο καταχείμωνο δεν επηρεάζονται από την τιμή, θα αυξήσει τις τιμές. Αν έμεναν αδιάθετες θα μείωνε τις τιμές. Εκείνος δρα ορθολογικά. Οι «ζημιοσκόποι» δρουν ανορθολογικά.
Υπάρχει όμως ένα κρίσιμο μέγεθος που επιτρέπει ανορθολογικές συμπεριφορές στην αγορά: ο πλούτος. Οι έχοντες και κατέχοντες έχουν και το περιθώριο να δρουν οικονομικά παραλόγως. Σ’ αυτό π.χ. βασίζεται η αγορά τέχνης. Κάθε λάτρης του Βαν Γκονγκ μπορεί να έχει όλη την αισθητική ικανοποίηση από αντίγραφο των «Ηλιοτροπίων». Κάποιοι όμως διαθέτουν τόσο πολλά χρήματα ώστε έχουν την πολυτέλεια του «ανορθολογισμού» (μερικών εκατομμυρίων δολαρίων) για να αγοράσουν τον αυθεντικό πίνακα. Μπορεί να συμβαίνει κάτι τέτοιο και στην ελληνική κοινωνία; Μπορεί δηλαδή να κυκλοφορεί υπόγεια τόσος πλούτος ώστε να εμφανίζεται ανορθολογική συμπεριφορά στην αγορά;
Στις αθώες (από πλευράς σκοπιμοτήτων όσων απαντούν) στατιστικές της Ε.Ε. βλέπουμε κάποια περίεργα νούμερα. Ενώ η Ελλάδα εμφανίζεται τελευταία ή προτελευταία στους δείκτες ευημερίας, οι Eλληνες ξοδεύουν αναλογικά περισσότερα απ’ όλους τους «ευρωσυμπολίτες» τους για διασκέδαση και ρούχα. Σύμφωνα με τη Eurostat δαπανάμε το 11% του εισοδήματός μας σε ρούχα και υποδήματα, όταν το αντίστοιχο ποσοστό είναι 6,4% για τους Γερμανούς. Κατά την ίδια έρευνα ξοδεύουμε ποσοστιαία υπερτριπλάσια από τους Γερμανούς στα εστιατόρια (4,9% εκεί, 15,6% εδώ).
Κι εντάξει! Οι πένητες της Ευρώπης δεν θέλουν να κόψουν το γάλα των παιδιών τους, άσχετα αν το αγοράζουν σε διπλάσια τιμή απ’ ό,τι οι εταίροι τους. Δεν θέλουν να κόψουν ούτε μία εκδρομή τον μήνα επειδή η τιμή της βενζίνης τριπλασιάστηκε. Δεν θέλουν να κόψουν ούτε την ντομάτα τον χειμώνα, άσχετα αν γκρινιάζουν διότι έφτασε ένα (παλιό) χιλιάρικο το κιλό. Δεν θέλουν καν να κόψουν τις (επίσης εξωφρενικά ακριβές) ταβέρνες και δίνουν το 1/6 των εισοδημάτων τους; Ή μήπως, όπως οι Γερμανοί, ξοδεύουν για εστίαση το 5% του εισοδήματός τους – όχι αυτού που εμφανίζεται στους επίσημους λογαριασμούς, αλλά του πραγματικού;
Πριν αποφασίσουμε ότι οι Eλληνες αποτελούν την ανορθολογική πινελιά του κόσμου πρέπει να δούμε όλα τα στοιχεία. Μπορεί να υπάρχουν πιο ορθολογικές απαντήσεις από το απλοϊκό όσο και βολικό σχήμα των «κερδοσκόπων vs ζημιοσκόπων»…
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 9.7.2006
