Η κριτική των πεπραγμένων κάθε κυβέρνησης –ακόμη και η κακόπιστη– αναγκάζει τους πολίτες να προβληματιστούν, να αναρωτηθούν πόσο γνήσια είναι η σαγήνη που νιώθουν για κάποιο καθεστώς.
Eνα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της Ιστορίας εκτυλίχθηκε στις 5-9 Μαρτίου 1953. Χιλιάδες άνθρωποι περίμεναν ακόμη και μέρες στην ουρά για να προσκυνήσουν τον μεγαλύτερο δολοφόνο της Ρωσίας. «Πλήθη άρχισαν να συγκεντρώνονται αυθόρμητα το πρωί εκείνης της Παρασκευής», γράφει στο βιβλίο του «Οι τελευταίες ημέρες του Στάλιν» ο Τζόσουα Ρούμπενσταϊν. «Το απομεσήμερο πλέον εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι απλώνονταν. (…) Ο ανταποκριτής του Associated Press Εντι Γκίλμορ υπολόγισε ότι έφτασαν σε απόσταση δώδεκα χιλιομέτρων μέχρι μέσα στα προάστια της Μόσχας· τους “μέτρησε στο κοντέρ” καθώς τους προσπερνούσε με το αμάξι του» (εκδ. Ψυχογιός). Τραγική λεπτομέρεια: εκατοντάδες, μπορεί και χιλιάδες, άνθρωποι συνεθλίβησαν, ποδοπατήθηκαν μέσα στον συνωστισμό του μεγάλου πένθους. Ο Νικίτα Χρουστσόφ ανακοίνωσε αργότερα ότι πέθαναν 109, χωρίς να υπολογίζει όμως τα θύματα στο Λένινγκραντ και στην Τιφλίδα, όπου επίσης συγκεντρώθηκαν χιλιάδες για να πενθήσουν τον «πατερούλη».
Ενα άλλο μυστήριο εξελίχθηκε έξω από την καγκελαρία στις 20 Απριλίου 1945. Ο καταβεβλημένος από τα εγκλήματά του Αδόλφος Χίτλερ χαιρετά κάποια αμούστακα παλικαράκια που είχαν ταχθεί να πολεμήσουν και να σκοτωθούν για την υπεράσπισή του. Επειτα από 12 χρόνια εγκλημάτων, έξι χρόνια πολέμου και τη Γερμανία ερειπωμένη, υπήρχαν άνθρωποι (πολλοί όπως φάνηκε αργότερα) έτοιμοι να πεθάνουν για τον παρανοϊκό δικτάτορα.
Το τρίτο μυστήριο, λιγότερο αιματηρό, συνέβη στην Τουρκία την περασμένη Κυριακή. Ο Ταγίπ Ερντογάν, αρχιτέκτονας ενός διεφθαρμένου καθεστώτος, που είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο χιλιάδων από κακοτεχνίες στα κτίρια, ένας ηγέτης που οδηγεί την οικονομία της χώρας του στα βράχια και τους πολίτες στη φτώχεια, που χτίζει παλάτια την ώρα που πολλοί υποφέρουν, κατόρθωσε πρωτιά στις εκλογές. Βρίσκεται πλέον μια ανάσα πριν επανεκλεγεί για τρίτη φορά πρόεδρος, αφού όμως υπήρξε και πρωθυπουργός από το 2003.
Πολλοί απέδωσαν αυτή τη νίκη στις (ομολογουμένως) κακές επιλογές της αντιπολίτευσης. Ορθόν, αλλά πρέπει να θυμόμαστε και τη σαγήνη που προκαλεί ο αυταρχισμός σε καθυστερημένες χώρες ή σε καθυστερημένες περιοχές ανεπτυγμένων χωρών. Μαζί με αυτό δεν πρέπει να ξεχνάμε τις τεχνικές αυτών των καθεστώτων για να διογκώσουν τη σαγήνη και να την κάνουν απροσπέλαστη στην κριτική.
Το πρώτο συστατικό είναι η πίστη ότι ο ηγέτης τα κάνει όλα σωστά, κι αν κάποια είναι λάθος, αυτός δεν το ξέρει ή φταίνε οι γύρω του. Υπάρχουν και πράγματα που δεν μπορεί να κάνει, όχι γιατί δεν θέλει ή δεν μπορεί, αλλά γιατί βυσσοδομούν ξένες ή εγχώριες δυνάμεις εναντίον του· Αμερικανοί, Δυτικοί, Εβραίοι κ.ά. συν τα υποχείριά τους, όπως είναι η… Ελλάδα. Γι’ αυτό και ο ηγέτης προετοιμάζεται και δώσ’ του οι παράτες και οι επιδείξεις του αεροπλανοφόρου τσέπης «Αναντολού», το οποίο όπως είπε ο Ερντογάν είναι «φρουρός της Γαλάζιας Πατρίδας [και θα] μείνει στη Σμύρνη για μία εβδομάδα με 10 ημέρες (…) για να στείλουμε τα κατάλληλα μηνύματα».
Ολα αυτά, βεβαίως, δεν θα είχαν καμιά τύχη σε καθεστώς ελευθερίας του λόγου. Η κριτική των πεπραγμένων κάθε κυβέρνησης –ακόμη και η κακόπιστη– αναγκάζει τους πολίτες να προβληματιστούν, να αναρωτηθούν πόσο γνήσια είναι η σαγήνη που νιώθουν για κάποιο καθεστώς.
Την εποχή του ναζιστικού ολοκληρωτισμού, ο Γερμανός θεολόγος Ράινχολντ Νίμπουρ είπε: «Οταν οι ναζί πήραν τους κομμουνιστές, εσιώπησα. Δεν ήμουν δα κομμουνιστής. Οταν έκλεισαν μέσα τους σοσιαλδημοκράτες, εσιώπησα. Δεν ήμουν δα σοσιαλδημοκράτης. Οταν πήραν τους συνδικαλιστές, εσιώπησα. Δεν ήμουν δα συνδικαλιστής. Οταν πήραν εμένα, δεν υπήρχε κανείς πλέον που να μπορούσε να διαμαρτυρηθεί». Σήμερα, όπως έγραψε κάποιος, η σειρά αλλάζει: «Πρώτα πήραν τους δημοσιογράφους. Μετά δεν έμαθα ποτέ τι έγινε…».
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 21.5.2023
