Γι’ αυτό που πρέπει να λογοδοτεί κάθε πρωθυπουργός είναι κατά πόσο το σύστημα δουλεύει χωρίς την παρουσία του και χωρίς τις εντολές του.
Έχουν γίνει πολλά δυστυχήματα στην Ελλάδα. Τραγικά και πολύνεκρα. Έχουν υπάρξει φυσικές καταστροφές. Χιονιάδες και καταιγίδες. Το πιο ανησυχητικό σε όλες αυτές τις περιπτώσεις είναι η συνηθισμένη ανακοίνωση: «Για το συμβάν άμεσα ενημερώθηκε ο πρωθυπουργός ο οποίος έδωσε εντολή να κινητοποιηθεί ο κρατικός μηχανισμός έρευνας και διάσωσης κ.λ.π.». Δηλαδή; Αν δεν δώσει εντολή ο πρωθυπουργός δεν πρέπει να κινηθούν άμεσα οι υπηρεσίες διάσωσης; Χρειάζεται εντολή από τόσο ψηλά για να γίνει το αυτονόητο; Έχουμε ένα κρατικό μηχανισμό, ο οποίος απόντος του πρωθυπουργού, δεν μπορεί να χειριστεί μια πτήση ενός ελικοπτέρου;
Όπως αποδεικνύεται από το τελευταίο τραγικό συμβάν, από το γεγονός ότι όλα κινήθηκαν μόλις ενημερώθηκε ο πρωθυπουργός, αυτή η χώρα έχει σοβαρό πρόβλημα. Τα πάντα, ακόμη και τα’ αυτονόητα, λειτουργούν με την παρέμβαση του πρωθυπουργού. Σε όλο αυτό τον μηχανισμό που λέγεται δημόσιο (συμπεριλαμβανομένου του στρατού) διαχέονται τόσο πολύ οι ευθύνες ώστε να χρειάζεται η πολιτική βούληση (σε ανώτατο μάλιστα επίπεδο) για ξεκουνηθούν όσοι οφείλουν να κάνουν κάποια πράγματα.
Τα πράγματα είναι απλά. Έχουμε ένα κράτος που πρωτίστως φροντίζει τον εαυτό του και τους λειτουργούς του. Διαχέει την ευθύνη σε τόσα επίπεδα, σε τόσες υπηρεσίες, σε τόσους γραφειοκράτες που τελικά δεν υπάρχει ευθύνη. Θα πρέπει να ασχοληθεί προσωπικά κάποιο πολιτικό πρόσωπο -συνήθως ο υπουργός και πάρα πολλές φορές ο πρωθυπουργός- για να γίνουν κάποια πράγματα. Όλοι οι κατά Μπαλζάκ πυγμαίοι («Γραφειοκρατία είναι ένας γίγαντας που χειρίζονται πυγμαίοι») κρύβονται πίσω από αρμοδιότητες κι έγγραφα για να αποσείουν ευθύνες. Μετά το τραγικό δυστύχημα στα παράλια του Αγίου Όρους είχαμε και πάλι μια γραφειοκρατική κολοκυθιά. «Φταίει η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας (ΥΠΑ) γιατί η πτήση ήταν VIP», λένε οι μεν. «Μπα, και γιατί να φταίει η ΥΠΑ», λένε οι δε. «Η πτήση είχε χαρακτηριστεί “στρατιωτική”». «Ε, τότε πρέπει να φταίει ο Χορτιάτης, δηλαδή το ΓΕΑ», λένε οι άλλοι. «Ναι, υπάρχουν κενά που έπρεπε να καλυφθούν από το ΓΕΣ, στο οποίο ανήκει το ελικόπτερο», απαντούν οι άλλοι. «Και γιατί να φταίει το ΓΕΣ, και όχι ο Α’ ΓΕΕΘΑ, που έχει υπό την άμεση εποπτεία του την αντιαεροπορική άμυνα;», ρωτούν κάποιοι τέταρτοι. Και η συζήτηση συνεχίζεται μέχρι να φτάσουμε στο συμπέρασμα ότι φταίει τελικά το απρόσωπο «σύστημα» ή και το κισμέτ.
Η γραφειοκρατία έχει ένα θαυμαστό προσόν. Ξέρει να καλύπτει τα νώτα και τους ανθρώπους της. ¨οσο δε πιο μεγάλη είναι τόσο περισσότερο κατανέμει ευθύνες. Δεν πρόκειται να καταλάβουμε ποιος ευθύνεται και σ’ αυτό το δυστύχημα, όπως δεν καταλάβαμε και στο Φάλκον, στο Σάμινα ή τη Ρικομέξ ή την τραγωδία με τις κατεδαφίσεις στα παράλια της Αττικής. Στην Ελλάδα υπάρχουν χιλιάδες νόμοι και καθόλου υπευθυνότητα.
Το πρόβλημα όμως είναι ότι πέρα από το ορατό κόστος κάθε τραγωδίας υπάρχει κι ένα κρυφό που το πληρώνουμε όλοι μας. Όταν οι ευθύνες δεν καταλογίζονται συγκεκριμένα, και δεν τιμωρείται κανείς για τις παραλείψεις και την αδράνεια, δεν σημαίνει ότι οι ευθύνες παύουν να υπάρχουν. Απλώς ανακατανέμονται: πίπτουν επί δικαίων και αδίκων. Αυτό λέγεται σήψη η οποία αναπαράγει τον εαυτό της. Προχωράει αργά και σταθερά τα τελευταία τριάντα χρόνια, διαβρώνει τους θεσμούς και την κοινωνική συνοχή.
Η κυβέρνηση έχει μια μεγάλη ευθύνη. Υποσχέθηκε «επανίδρυση του κράτους». Απ’ αυτό κάποιοι κατάλαβαν ότι πρέπει να διώξει τον Νίκο για να βάλει τον Λάκη. Λάθος! Επανίδρυση σημαίνει ότι και ο Νίκος και ο Λάκης πρέπει να δουλέψουν με νόρμα και υπευθυνότητα. Σημαίνει ότι πρέπει να κατανείμει λειτουργίες και ευθύνες. Σημαίνει αποκέντρωση αρμοδιοτήτων και λειτουργιών. Δεν μπορεί κάθε λίγο και λιγάκι να εγκαλείται ο πρωθυπουργός γιατί δεν λειτούργησε ο μηχανισμός κατά την διάρκεια μιας χιονόπτωσης (για να θυμηθούμε και τα παθήματα του κ. Σημίτη) ή γιατί δεν πέταξε όπως έπρεπε το «Σινούκ», ή δεν λειτούργησαν όπως έπρεπε οι μηχανισμοί διάσωσης. Γι’ αυτό που πρέπει να λογοδοτεί κάθε πρωθυπουργός είναι κατά πόσο το σύστημα δουλεύει χωρίς την παρουσία του και χωρίς τις εντολές του.
Ή εκτός αν φανταζόμαστε τον πρωθυπουργό εκχιονιστή, ή ταγματάρχη που συντονίζει τα συνεργεία διάσωσης. Αυτή η προσέγγιση υποτιμά εμάς τους ίδιους. Εκλέγουμε πρωθυπουργό για σοβαρότερες δουλειές, από κείνες που μπορεί να κάνει ένας δεκανέας…
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Απογευματινή» στις 14.9.2004
