Όλοι, λίγο-πολύ, αντιμετώπισαν την μνήμη ως εργαλείο, κάτι σαν αποθηκευτικό χώρο προηγούμενων εμπειριών.
«Πως είναι δυνατόν να θυμόμαστε την έννοια της λήθης;» είχε αναρωτηθεί κάποτε ο Αγιος Αυγουστίνος. Η μνήμη ένα από τα κοινά χαρακτηριστικά που μοιράζονται όλοι οι ζώντες οργανισμοί, είναι κεντρικό στοιχείο για την επιβίωση, αλλά κι ένα μεγάλο μυστήριο για τον οικοδεσπότη της, το ανθρώπινο μυαλό. Για την αποκρυπτογράφηση της λειτουργίας της εργάζονται δεκάδες νευροβιολόγοι σε όλο τον κόσμο. Δεν είναι οι μόνοι: υπάρχουν και οι φιλόσοφοι από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, οι συγγραφείς, οι καλλιτέχνες και φυσικά οι ερευνητές τεχνητής νοημοσύνης.
Όλοι, λίγο-πολύ, αντιμετώπισαν την μνήμη ως εργαλείο, κάτι σαν αποθηκευτικό χώρο προηγούμενων εμπειριών. Ο Ολλανδός ιστορικός της ψυχολογίας Douwe Draaisma πιστεύει πως αντιμετωπίζουμε το ανθρώπινο μυαλό σαν ένα εργοστάσιο επειδή οι μηχανές (ως κατασκευάσματα του ανθρώπου) είναι ορατές στην ανθρώπινη νόηση, κι έτσι πιστεύουμε ότι κατανοούμε καλύτερα τον εαυτό μας. Μόνο που στην πραγματικότητα υπάρχει ένα πρόβλημα.
Αν υποθέσουμε ότι το ανθρώπινο μυαλό αποτελείται από ν πράγματα (κύτταρα, ορμόνες, συνδέσεις μεταξύ τους, ιδέες, αισθήματα κ.λ.π.) η κατανόησή του ανεβάζει αυτά τα πράγματα σε ν+1, κάτι που υπερβαίνει το ίδιο το μυαλό. Φαύλος κύκλος; Πιθανώς. Γι’ αυτό κάποιοι ισχυρίζονται ότι το ανθρώπινο μυαλό δεν είναι, ούτε θα είναι, ούτε πρέπει να είναι διάφανο στον εαυτό του. Απλώς μπορούμε να μελετήσουμε τα περί της νόησης, χωρίς να ελπίζουμε ότι θα την κατανοήσουμε. Αυτό κάνει και ο Douwe Draaisma στο βιβλίο του «Metaphors of Memory: A History of Ideas About the Mind» (Οι μεταφορές της μνήμης: Η ιστορία των ιδεών για τον νου). Κάθε εποχή η μνήμη απεικονιζόταν διαφορετικά, ανάλογα με την τεχνολογία της εποχής.
Ο Πλάτων συνέκρινε την μνήμη με κερωμένη πλάκα. Ο Αγιος Αυγουστίνος με την αποθήκη. Ο Φρόιντ έγραψε για «το μυστικό σημειωματάριο». Όταν γεννήθηκε η φωτογραφία, όλοι μίλησαν για φωτογραφική μνήμη. Με την έλευση του κινηματογράφου βρέθηκε μια ακόμη χρήσιμη μεταφορά. Τέλος ο Alan Turing έδωσε το τελικό χτύπημα: Μίλησε για τη μνήμη των υπολογιστών και σήμερα όλοι ψάχνουν να βρουν τις αναλογίες μεταξύ των bits και των συνάψεων που δημιουργούν τα εγκεφαλικά κύτταρα. Στο βιβλίο, ο Douwe Draaisma δεν προσφέρει καμιά θεωρία για την λειτουργία της μνήμης, γράφει ο Economist, «αλλά το μήνυμά του είναι πειστικό. Αυτό που λέει είναι πως όταν σκεφτόμαστε την μνήμη, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι τα υλικά εργαλεία που χρησιμοποιούμε ως μεταφορές, είναι κι αυτά δημιουργήματα του μυαλού μας».
Δημοσιεύτηκε στο ένθετο New Millennium της εφημερίδας «Tύπος της Kυριακής» στις 5.8.2001
