Θα φτάσει μέχρι και η λογοτεχνία στα δικαστήρια;
Ένα από τα συμπτώματα της βαθιάς κρίσης που περνά ο δημόσιος διάλογος της χώρας είναι η ποινικοποίηση του. Όλο και περισσότερα κείμενα δεν ανεβαίνουν πλέον στο αμόνι της αντιπαράθεσης επιχειρημάτων, αλλά τραβούν προς τα δικαστήρια. H βιομηχανία αγωγών με θύματα δημοσιογράφους κι εφημερίδες έχει γονατίσει τον πολιτικό διάλογο, ενώ εμφανίζεται το εξής παράδοξο: την επικουρία του νόμου για την πάταξη της ενοχλητικής κριτικής δεν την ζητούν «ανώνυμοι» πολίτες, αλλά γνωστοί πολιτικοί και δημόσια πρόσωπα, οι οποίοι — αν μη τι άλλο — έχουν ανοιχτούς διαύλους για να αντικρούσουν την (κατ’ αυτούς άδικη) κριτική. Στη διαρκώς αυξανόμενη ποινικοποίηση της κριτικής συμβάλει τα μέγιστα και το νομικό πλαίσιο της χώρας, ένα ασφυκτικό πλέγμα ρυθμίσεων, η ύπαρξη των οποίων κατατάσσει τη Eλλάδα έσχατη των ελευθέρων χωρών σε ότι αφορά τον σεβασμό των ελευθεριών του Tύπου. Στην έκθεση της διεθνούς οργάνωσης «Freedom House» σε μια κλίμακα 0 [πλήρης ελευθερία] – 100 [καμιά ελευθερία], η Ελλάδα βαθμολογείται και για το 2001 με 30 που είναι η χειρότερη βαθμολογία για ελεύθερη χώρα. Aπό το 31 αρχίζουν οι μερικά ελεύθερες χώρες (και από το 61 οι ανελεύθερες). Καλύτερη επίδοση από την Ελλάδα έχουν όλες οι νέες δημοκρατίες της Κεντρικής Ευρώπης και της Βαλτικής (Λιθουανία, Σλοβενία, Τσεχία, Βουλγαρία κ.ά.)
Mετά την πολιτική φαίνεται πως ήρθε η ώρα να αρχίσει να ποινικοποιείται και η λογοτεχνική κριτική. Aυτό φαίνεται ξεκάθαρα από τον διάλογο που ξεκίνησε μέσα από τις σελίδες της λογοτεχνικής επιθεώρησης «Nέα Eστία».
Eπιστολή προς τον διευθυντή του περιοδικού: «Αντιλαμβάνεσαι ότι το περιεχόμενο του κειμένου του Ν. Λάζαρη, που δημοσιεύτηκε στη Νέα Εστία (τχ. 1743, Μάρτιος 2002), ως “κριτική” για την ποίησή μου, άπτεται του ποινικού κώδικα. Προς το παρόν είμαι υποχρεωμένος να σου επισημάνω δύο πράγματα: την αδικαιολόγητη συμπεριφορά σου να φιλοξενείς, αφενός, στις πρώτες σελίδες της Νέας Εστίας (τχ. 1713, Ιούνιος 1999 και τχ. 1738, Οκτώβριος 2001) ποιήματά μου (επαινώντας τα μάλιστα στις μεταξύ μας τηλεφωνικές συνομιλίες) και αφετέρου, να δημοσιεύσεις ένα θλιβερό κείμενο που τα απαξιώνει, ενώ γνωρίζω -και γνωρίζεις ότι γνωρίζω- ότι είναι στη διακριτική σου ευχέρεια η απόρριψη ή η έγκριση ενός κειμένου.»
Oρθώς επισημαίνει ο διευθυντής του περιοδικού κ. Σταύρος Zουμπουλάκης στην απάντησή του: «Εκείνο όμως που με άφησε κυριολεκτικά άναυδο είναι η αρχική φράση της επιστολής σας ότι το κείμενο του Ν. Λάζαρη “άπτεται του ποινικού κώδικα”. Πού, αλήθεια, θεμελιώνετε τη βαρύτατη αυτή κατηγορία; Σε ποια στοιχεία; Με ποια επιχειρήματα τη στηρίζετε; Ή μήπως η διατύπωση αρνητικής γνώμης για το έργο ενός συγγραφέα συνιστά πλέον αυταπόδεικτο ποινικό αδίκημα;»
Tο τρομακτικό της ιστορίας δεν είναι τόσο το γεγονός ότι κάποιος λογοτέχνης επισείει την ρομφαία του νόμου για να αποσιωπήσει μια (άδικη κατ’ αυτόν) κριτική. Oύτε το υπονοούμενο ότι ο διευθυντής της «Nέας Eστίας» όφειλε να «αρχειοθετήσει» στον κάλαθο των αχρήστων την αρνητική κριτική («ενώ γνωρίζω -και γνωρίζεις ότι γνωρίζω- ότι είναι στη διακριτική σου ευχέρεια η απόρριψη ή η έγκριση ενός κειμένου»), αλλά το πρόσωπο που μετέρχεται αυτών των πρακτικών. Eίναι ο πανεπιστημιακός δάσκαλος και (χειρότερα) ο πρόεδρος της κρατικής επιτροπής λογοτεχνικών βραβείων κ. Γιώργος Bέλτσος.
Σωστά επισημαίνει και πάλι ο κ. Zουμπουλάκης: «Αδυνατώ πλήρως να κατανοήσω πώς ένας συγγραφέας, πανεπιστημιακός δάσκαλος, και μάλιστα επιφορτισμένος επιπλέον με το υψηλό καθήκον του προέδρου της κρατικής επιτροπής λογοτεχνικών βραβείων, είναι δυνατόν να έχει ποινική αντίληψη για την έκφραση γνώμης, την κριτική, τον δημόσιο λόγο.»
Tέλος, έχει δίκιο ο καθηγητής κ. Nάσος Bαγγενάς που θυμίζει από τις στήλες της εφημερίδας «Tο Bήμα» μια άλλη υπόθεση κριτικής που έφτασε στα δικαστήρια και είχε ως πρωταγωνιστή τον κ. Γ. Bέλτσο: «Αναρωτιέμαι τι θα μπορούσε να απαντήσει ο Γ. Βέλτσος αν ο [κριτικός των ποιημάτων του καθηγητή] Λάζαρης στην απολογία του χρησιμοποιούσε τα επιχειρήματα με τα οποία απολογήθηκε ο ίδιος, όταν ο Β. Φίλιας τον είχε μηνύσει για εξύβριση διά του Τύπου. Έλεγε τότε ο Γ. Βέλτσος τα εξής απίστευτα στους δικαστές (αντιγράφω από Τα Νέα της 9ης-6-1993):
«”Αρνούμαι να αναλύσω το κείμενό μου. Αν απολογηθώ, θα πρέπει να σταματήσω να γράφω. Το είδος γραφής που χρησιμοποιώ, οι ρητορικοί τρόποι δηλαδή, δεν αναφέρονται σε πρόσωπα αλλά στην ίδια τη γλώσσα. […] Εδώ δικάζεται η αμφίβολη γλώσσα και καταδικάζεται η ανάγνωση”.
Ως μάρτυρας υπεράσπισης εξετάστηκε και ο πρώην υπουργός κ. Κ. Σημίτης, ο οποίος επικέντρωσε την κατάθεσή του στο ύφος που διαπνέει τα κείμενα του κ. Βέλτσου».
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Aπογευματινή» στις 7.5.2002
