Είναι εντυπωσιακή η διάδοση της ψευδούς είδησης ότι ήταν αλλοδαποί οι δύο ανήλικοι που χτύπησαν τον σταθμάρχη στην Ομόνοια την περασμένη Τετάρτη (6.1.2021). Ο συνάδελφος Γιάννης Παπαδόπουλος επιχείρησε να πιάσει το νήμα, αλλά σύμφωνα με τον ίδιο «δεν είναι απολύτως ξεκάθαρο αν η ψευδής είδηση κυκλοφόρησε σε κάποιο δελτίο ειδήσεων ή σε κάποια ιστοσελίδα ακροδεξιού περιθωρίου. (…) Ενα είναι σίγουρο: συγκεκριμένες ομάδες στο Facebook λειτούργησαν ως μεγάφωνα διάχυσης της είδησης ότι οι δράστες του ξυλοδαρμού στο μετρό ήταν “Αλγερινοί ασυνόδευτοι μετανάστες”» («Μεγάφωνα παραπληροφόρησης», «Καθημερινή», 19.1.2021).
Fake news, όμως, διαδίδονταν και την εποχή που δεν υπήρχαν σελίδες στο Facebook και άλλα «κοινωνικά δίκτυα του κακού». Ενα παράδειγμα: το 1765, ο Ζαν Ζακ Ρουσό γράφει τις «Εξομολογήσεις» (στα ελληνικά εκδ. Ιδεόγραμμα). Πρόκειται για ένα φλογερό κείμενο κατά της απολυταρχίας, αλλά η ιστορική έρευνα απέδειξε ότι πολλά απ’ όσα αναφέρει είναι ανακριβή. Εκεί εμφανίζεται το «παντεσπάνι». Ο συγγραφέας πήγε σε ένα φούρνο και «θυμήθηκα το έσχατο επιχείρημα μιας μεγάλης πριγκίπισσας, η οποία όταν της είπαν ότι οι χωρικοί δεν έχουν ψωμί, απάντησε “ας φάνε μπριός”»· στα ελληνικά πρωτομεταφράστηκε ως «παντεσπάνι» διότι το μπριός ήταν άγνωστο στη χώρα.
Ουδείς γνωρίζει πως η «μεγάλη πριγκίπισσα» του Ρουσό (εάν υπήρξε και δεν ήταν αποκύημα της λογοτεχνικής του φαντασίας) έγινε Μαρία Αντουανέτα στην προεπαναστατική Γαλλία. Πιθανότατα επειδή ήταν ιδιαίτερα μισητή στον λαό. Ηταν γερμανικής καταγωγής και ισχύει παντού και πάντα η δοξασία του «αγαθού ηγεμόνα» που παρασύρεται από το «κακό περιβάλλον» του. Η βασίλισσα ήταν το «πιο στενό περιβάλλον» του Λουδοβίκου ΙΣΤ΄ και, συν τοις άλλοις, ήταν γυναίκα και επομένως «επιρρεπής στις δολοπλοκίες με όπλο τα σεξουαλικά της θέλγητρα». Τότε δεν υπήρχαν φεμινιστικές ευαισθησίες…
Το σημαντικότερο είναι πως το 1765, όταν ο Ρουσό «θυμήθηκε το έσχατο επιχείρημα μιας μεγάλης πριγκίπισσας», η Μαρία Αντουανέτα ήταν μόλις 9 χρόνων. Συνεπώς, αποκλείεται να εννοούσε αυτή. Επιπλέον, μια αντίστοιχη ιστορία καταγράφεται και σε κινεζικά χρονικά του 7ου μ.Χ. αιώνα.
Fake news υπήρχαν πάντα και είναι πάντα ίδιος ο μηχανισμός δημιουργίας και διάδοσής των, ανεξαρτήτως του Μέσου κυκλοφορίας των. Τον 18ο αιώνα, τα social media της Γαλλίας ήταν το κουτσομπολιό από στόμα σε στόμα. Η υιοθέτηση των fake news έχει να κάνει με τις κοινωνικές αντιλήψεις. Την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης υπήρχε οργή για τη φτώχεια, αλλά και δέος για τον ελέω Θεού μονάρχη. Συνεπώς, δεν μπορούσε παρά να φταίει η γυναίκα, η οποία σύμφωνα με τα ιερά κείμενα είναι πηγή κάθε κακού. Ετσι η Αντουανέτα έμεινε 250 χρόνια με τη ρετσινιά και δίχως να το τουιτάρει κανείς…
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 21.1.2021