ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ, Φαντάσματα του καιρού μας. Αριστερά, κριτική, φιλελεύθερη δημοκρατία, εκδ. Πόλις
Ανάμεσα στα οράματα της παλαβής Αριστεράς, που τώρα σχεδιάζει τη Λαϊκή Δημοκρατία της Δραχμής, και στα θάματα της κυνικής Αριστεράς, η οποία έπεσε με τα μούτρα στο ξεκοκάλισμα των απολαβών που προσφέρει το κράτος, φύεται σχεδόν ντροπαλά μια άλλη Αριστερά. Η Αριστερά της αμηχανίας, αυτή που κατά κάποιο τρόπο σκιαγραφείται στο βιβλίο «Φαντάσματα του καιρού μας. Αριστερά, κριτική, φιλελεύθερη δημοκρατία».
Ο καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Νικόλας Σεβαστάκης στέκεται κριτικά στην πρόχειρη Αριστερά που ανέδειξε η κρίση. «Η νέα πολιτικοποίηση», γράφει, «που εμφανίστηκε την περίοδο μετά το 2010, απορρίπτοντας τα εκσυγχρονιστικά επιτεύγματα των προηγουμένων δεκαετιών, άνοιξε χώρο σε οπισθοδρομικές και βάναυσες τελετουργίες. Η υπερπολιτική καλλιέργησε το άλλο πρόσωπο της αντιπολιτικής, είτε στις βίαιες είτε στις παθητικές εκδοχές της. Σε ορισμένα τμήματα της κοινωνίας, η επιστροφή της πολιτικοποίησης ενθάρρυνε αναμφίβολα μορφές κοινωνικού μίσους. (…) Επισκιάστηκε, ας πούμε, κάθε μέριμνα για τους αφηρημένους κανόνες του κοινού ζην, για τη συνύπαρξη σε μια πλουραλιστική κοινότητα. (…) Η πολιτική μεταβολή του Ιανουαρίου 2015 δεν συνέβη, φυσικά, έπειτα από κάποια αντιπαράθεση ιδεών-αξιών στην εκδοχή της σύγκρουσης μεταξύ «σχεδίων κοινωνίας» (project de societe). Ο ΣΥΡΙΖΑ μπόρεσε απλώς να αναπαραστήσει στα μάτια της κοινωνίας μια επιλογή ωφέλιμης εναλλαγής, λειτουργώντας ως βασικός επικαρπωτής ενός κλίματος θεσμικής απαξίωσης».
Ο κ. Σεβαστάκης χρησιμοποιεί την έννοια του «δημοκρατισμού», που έχει μεγαλύτερο βάθος χρόνου, αλλά είναι εξειδίκευση του κυρίαρχου λαϊκισμού. Ο συγγραφέας ορίζει τον «δημοκρατισμό» ως «πολεμική έκκληση στο όνομα της δημοκρατίας και των καθαρών αρχών της, πολεμική η οποία πρωτίστως συναρμολογείται με ηθικούς όρους. (…) Στη λογική του δημοκρατισμού, η δημοκρατία παρουσιάζεται είτε ως απούσα είτε ως καταργημένη (από τους άλλους τους αντιπάλους)».
Ο ριζοσπαστισμός της κρίσης μετά το 2010 «επιμόλυνε όλες τις δημόσιες τοποθετήσεις». Το βασικό του γνώρισμα, όμως, το ιδιαίτερο στοιχείο με το οποίο «θα ανοιχτεί σε ευρύτερα ακροατήρια είναι ότι θα αμφισβητήσει το ίδιο το γεγονός μιας οικονομικής χρεοκοπίας (…) βλέπε συνέντευξη του Αλέξη Τσίπρα με τίτλο “Παραμύθι με δράκους ο κίνδυνος της χρεοκοπίας” (Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία 14.3.2010), όπου μεταξύ άλλων ερωτάται αν αμφισβητεί ότι υπάρχει κίνδυνος χρεοκοπίας και απαντάει ως εξής: “Ωραίο το παραμύθι με τον δράκο της χρεοκοπίας. Κράτησε τόσο, όσο χρειαζόταν για να καταπιεί ο δράκος τον 14ο μισθό”».
Το βασικό γνώρισμα του ριζοσπαστικού δημοκρατισμού είναι «μια περιφρόνηση προς τα οικονομικά. Από τη σκοπιά μιας βουλησιαρχίας με αξιώσεις νομοθέτησης της ιστορίας. (…) Μία από τις βασικές πηγές του αντιμνημονίου ήταν αυτή η “αντιοικονομική” βιοσοφία με ποικίλη προέλευση: τον ορθόδοξο αντιδυτικισμό, κάποιες αριστερές θεωρίες της ξένης εξάρτησης (ξενοκρατίας) και μια ρομαντική φιλοσοφία για την ελληνική ζωή ως απειλούμενο τόπο (της) αυθεντικότητας. Η καταλυτική εμπειρία της κρίσης πολιτικών αναφορών και οι θυμοί των τελευταίων ετών είχαν ένα αποτέλεσμα: έφεραν κοντά τις δύο αντιστασιακές ηθικές της νεοελληνικής ζωής, τους “σοσιαλίστες” και τους “νατσιοναλίστες” (σ.σ.: οι όροι είναι της πρώιμης δημοτικής και προέρχονται από τη συζήτηση για το βιβλίο «Το κοινωνικό μας ζήτημα» του Γιώργου Σκληρού 1922), τα λεξιλόγια του Ιωνος Δραγούμη και μια αριστερή, πατριωτική, “κοινωνική δημοκρατία”. (…) Η αδυναμία μάλιστα των πιο κλασικών σοσιαλιστικών αφηγήσεων για την κρίση να βρουν ένα νέο κοινό ισχυροποίησε τους εθνορομαντικούς λόγους και τους έφερε κοντά σε μεγαλύτερα ακροατήρια».
Και η πρόταση για το αύριο; Ο συγγραφέας είναι ξεκάθαρος: «Δεν πιστεύω ότι υπάρχει ένα μοναδικό σετ απαντήσεων με εσωτερική συνοχή και συνέπεια απέναντι στην κρίση. Ούτε ότι μπορεί να βρεθεί μια πολιτικο-αξιακή λογική επαρκής για να κυκλωθούν στοιχειωδώς δημόσια προβλήματα της εποχής. Στο θέμα, λόγου χάρη, του ριζοσπαστικού Ισλάμ, νομίζω ότι δεν έχει νόημα ούτε μια αμιγώς φιλελεύθερη δικαιωματική ούτε μια ταξική/κοινωνική οπτική. Χρειάζεται μια σύνθετη ρεπουμπλικανική (πολιτειοκρατική) απάντηση στις τάσεις απόσχισης που αμφισβητούν πλέον τη δημοκρατική νομιμότητα. (…) Εν ολίγοις, το “ταυτοτικό” πρόβλημα αυτό που λέμε Αριστερά στην Ευρώπη έχει είτε αφελείς είτε ασυλλόγιστα ανεύθυνες θέσεις. (…) Σε άλλα κεφάλαια, όμως, παραμένουν ανοιχτά κάποια ζητήματα που έχει θέσει η Αριστερά απέναντι σε λογικές ακραίου καπιταλισμού. Οσο κι αν οι κρατικιστικές και δημοσιονομικά ανερμάτιστες συνταγές έχουν τιναχτεί στον αέρα, όσο κι αν οι αφορισμοί για τις τράπεζες και τις ελίτ αποδείχθηκε πως δεν παράγουν πραγματική πολιτική, τα προβλήματα υπάρχουν και ζητούν (καλύτερες) απαντήσεις. Η άποψη πως οι τεχνολογικές καινοτομίες και η απελευθέρωση των αγορών μπορούν να δώσουν απάντηση στις μεγάλες πλανητικές ανισορροπίες μού φαίνεται στον αέρα. Εχω πειστεί όμως πως η όποια απάντηση στις παθολογικές καταστάσεις του ακραίου καπιταλισμού δεν μπορεί να προκύψει από τους επηρμένους και φαντασμένους αντικαπιταλισμούς, είτε αυτούς της συνωμοσιολογίας είτε εκείνους που συγκαλύπτουν τα κενά τους με φιλοσοφικές εξτραβαγκάντσες».
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 21.3.2017