Από το politiftisgov στο opengov και αντιστρόφως…
Η αλήθεια είναι ότι δεν ξέρω από που να ξεκινήσω. Το βιβλίο είναι εξαιρετικά πυκνό, και το ελληνικό κράτος τόσο δαιδαλώδες, με τα προβλήματα να τέμνονται και να επικαλύπτονται που κάθε προσπάθεια αντιμετώπισής των, τουλάχιστον για εμάς τους αδαείς, φαντάζει βουνό. Πολλές φορές υποψιάζομαι ότι η δυσθυμία των Ελλήνων για το μέλλον, αυτό που συνοψίζεται στην φράση «τίποτε δεν μπορεί να γίνει» οφείλεται σ’ αυτό το κουβάρι. Το κράτος είναι στο φαντασιακό των Ελλήνων ο μόνος μηχανισμός που μπορεί να λύσει τα προβλήματα. Όσο όμως το πλησιάζει κανείς τόσο βλέπει αυτό το απίστευτο μπέρδεμα αρμοδιοτήτων, εγκυκλίων, επιδιώξεων, πολιτικών φιλοδοξιών, που στο τέλος απελπίζεται ότι «τίποτε δεν μπορεί να γίνει».
Από την άλλη μεριά το βιβλίο αυτό μου έδωσε να καταλάβω πόσο λειψή ήταν η συζήτηση που κάναμε τα προηγούμενα χρόνια της κρίσης και συνοψίστηκε στο ερώτημα «μικρότερο ή μεγαλύτερο κράτος». Σωστό, εν μέρει το ερώτημα διότι σύμφωνα με το δοκίμιο του κ. Στέφανου Γκρίτζαλη, οι φορείς της γενικής κυβέρνησης στην Ελλάδα είναι 1.504, ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο περί τους 300 και στη Σουηδία περίπου 400. Το ερώτημα πρέπει να συμπληρωθεί με το «απλούστερο ή πιο γραφειοκρατικό κράτος». Διότι αν δούμε τους εθνικούς λογαριασμούς η Ελλάδα έχει μικρό κράτος εκεί που χρειάζεται (π.χ. παιδεία και Υγεία) και τεράστιο εκεί που όχι μόνο είναι αχρείαστο, αλλά εμποδίζει τους ανθρώπους να προκόψουν. «Το ετήσιο κόστος των διοικητικών βαρών και η γραφειοκρατία στο δημόσιο τομέα εκτιμάται σε 14 δισ. ευρώ περίπου, ήτοι 6.8% του ΑΕΠ, όταν ο αντίστοιχος μέσος όρος στην ΕΕ είναι μόλις 3.5%».
Μερικά ακόμη στοιχεία:
-
Στο τέλος του 2011 είχαν αποτυπωθεί 23.142 αρμοδιότητες στην δημόσια διοίκηση, οι συντριπτικά περισσότερες εκ των οποίων αφορούσαν αποκλειστικά την ίδια την γραφειοκρατία και όχι τους πολίτες.
-
Για το σύνολο της κεντρικής κυβέρνησης στο διάστημα 1996-2011, δημοσιεύονταν ετησίως, κατά μέσο όρο, 1.140 τροποποιήσεις κυβερνητικών αρμοδιοτήτων. Τρεις κάθε μέρα δηλαδή. Ισχύει δηλαδή ο αφορισμός του Όσκαρ Ουάιλντ «Η γραφειοκρατία επεκτείνεται για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της επεκτεινόμενης γραφειοκρατίας»
Το πρόβλημα με όλους αυτούς τους φορείς και όλες αυτές τις αρμοδιότητες δεν είναι απλώς ότι προσθέτουν βάρος στους φορολογούμενους. Τους χασομεράνε κι όλας. «Για τη σύσταση μιας Εταιρείας Περιορισμένης Ευθύνης κάποιος να πρέπει να συμμορφωθεί με τις υποχρεώσεις που περιλαμβάνονται σε 115 ρυθμιστικά κείμενα.» Η εξαγωγή ενός ελληνικού προϊόντος απαιτεί να παλεύει κάποιος με χαρτούρα επί 22 μέρες, όταν ο μέσος όρος της ΕΕ είναι 12 ημέρεα.
Σε όλα τα άρθρα -πλην του Ανδρέα Τάκη ο οποίος επιχειρηματολογεί για την πολιτική υφή των θέσεων των Γενικών και Ειδικών Γραμματέων- τεκμηριώνεται ότι η πολιτική, όπως ασκείται σήμερα στην Ελλάδα, είναι εμπόδιο στον εξορθολογισμό της Δημόσιας Διοίκησης. «Παρά τις διαφορετικές εμπειρίες μας» γράφουν στον πρόλογο οι συγγραφείς, «τα διαφορετικά αντικείμενα και τους χώρους που δραστηριοποιηθήκαμε, οι αφηγήσεις μας έχουν ένα κοινό παρονομαστή: την συνειδητοποίηση ότι οι δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε είναι στενά συνυφασμένες με τα χαρακτηριστικά της λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης στη χώρα, τις πελατειακές σχέσεις και την αγωνία περί πολιτικού κόστους που καταδυναστεύουν το κράτος, την γραφειοκρατία που εμποδίζει την παροχή υπηρεσιών στον πολίτη και την υγιή επιχειρηματικότητα, τις ρητές και άρρητες αντιστάσεις πληθώρας πολιτικών στελεχών…»
Ο κ. Ανδρέας Τάκης όμως σημειώνει ότι ο «ρόλος του Γενικού Γραμματέα καταλήγει να είναι το back-up των πολιτικών του προϊσταμένων. Αυτό καταδεικνύει και τον αμετάκλητα πολιτικό χαρακτήρα αυτού του ρόλου σε βάρος των επιχειρημάτων που προωθούν την δημιουργία “μόνιμων” ή “υπηρεσιακών” Γενικών Γραμματέων που θα διασφαλίζουν τη θεσμική μνήμη και την συνέχεια της διοίκησης… Η ζωτική πολιτική διάσταση του ρόλου των Γενικών Γραμματέων, και εν τέλει η δημοκρατική τους νομιμοποίηση στο πλαίσιο της παρούσας συνταγματικής τάξης, έγκειται στο ότι μεταπλάθουν την πολιτική απόφαση σε διοικητικές πράξεις…»
Τυπικά στον Δυτικό κόσμο ο κ. Τάκης έχει δίκιο. Κάθε νέος Αμερικανός πρόεδρος ξηλώνει την την μισή διοίκηση όταν αναλαμβάνει τα καθήκοντά του· δεν υπάρχει μονιμότητα εκεί. Κρατάει όμως την άλλη μισή ακόμη και σε πολύ ευαίσθητες θέσεις όπως ήταν του αρχηγού της CIA, στην οποία ο Τζορτζ Τένετ πήρε εεπί προεδρίας Κλίντον και διατήρησε στην προεδρία του Τζορτζ Μπους Τζούνιορ. Εκεί όμως έχουν συμφωνήσει κι έχουν λύσει τα πολύ απλά. Για παράδειγμα μετρούν την παραγωγικότητα των οργανισμών τους, αξιολογούν διαρκώς τις δομές τους, συζητούν για το ποιο είναι το καλύτερο φορολογικό σύστημα, κι όχι αν το IRS είναι ανάλγητο επειδή προσπαθεί να μαζέψει τους φόρους.
Στην Ελλάδα χαρακτηρίσαμε τα πάντα πολιτικά για να μην επιλύουμε τίποτε. Η αξιολόγηση δομών και υπαλλήλων είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα με αποτέλεσμα τις κακές υπηρεσίες που τις πληρώνουν οι πιο αδύναμοι. Θα συμφωνήσω ότι η δομή της φορολογικής πολιτικής -αν θα έχουμε προοδευτικούς συντελεστές, ή flat tax- είναι το κατ’ εξοχήν πολιτικό ζήτημα όλων των εποχών. Αλλά το πως θα μαζέψει τους φόρους ο κ. Θεοχάρης έχει να κάνει με αλγόριθμους και όχι με πολιτική. Το αστείο είναι ότι ο ψόγος προς τον κ. Θεοχάρη, όπως τον διαβάζω στον Τύπο, είναι επειδή κάνει καλά την δουλειά του, πολύ καλύτερα από όσο θα την έκανε ένα πολιτικό στέλεχος. Δηλαδή ο κ. Θεοχάρης βάλλεται επειδή δεν χαρίζεται σε κανένα με βάση κοινωνικά (δηλαδή και πολιτικά) κριτήρια.
Και χρειάζεται να είναι Γενικός ή Ειδικός Γραμματέας για να κάνει κάνει τα βασικά. Ναι, διότι στην Ελληνική δημόσια διοίκηση έχουν μαζευτεί τόσα άλατα που ουδείς εκ των γραφειοκρατών θα διανοηθεί να χρησιμοποιήσει τεχνικές ανταρτοπολέμου για να φέρει αποτελέσματα. Πρέπει δε να είναι και αφελής πολικά για να χρησιμοποιήσει π.χ. wiki εργαλεία. Ένα πολιτικό στέλεχος θα είχε την «σοφία» να αποφύγει εργαλεία που θα μπορούσαν να τον εκθέσουν με γελοιογραφικούς τίτλους στις εφημερίδες και σαρκαστικά σχόλια στα τηλεπαράθυρα «Με ματζούνια θέλουν να καταπολεμήσουν την φοροδιαφυγή».
Είναι τυχερός λοιπόν ο κ. Διομήδης Σπινέλλης που εμείς οι δημοσιογράφοι δεν τα πολυψάχνουμε τα πράγματα και γλύτωσε σχόλια το στιλ «Τελικά είναι τόσο απελπισμένοι για έσοδα που επιστρατεύουν ακόμη και την γνωστή Wikipedia μπας και μαζέψουν κανένα φράγκο…»
Αυτό εξάλλου δεν έγινε και με το opengov, το οποίο -παρά τα προβλήματα που κάθε νέος θεσμός είχε στην αρχή- ήταν μια καινοτομική πρόταση που θα έπληττε τους δεσμούς του εκάστοτε κόμματος με το κράτος. Υπονομεύτηκε από τα μέσα (υπουργούς και παρατρεχάμενα πολιτικά στελέχη), λοιδωρήθηκε από τα έξω (κυρίως τα ΜΜΕ) κι έτσι τελικώς ο τίτλος «ένα ταξίδι με επιστροφή» δεν αφορά μόνο την προσωπική διαδρομή των συγγραφέων (από το πανεπιστήμιο στην Δημόσια Διοίκηση) αλλά και των θεσμών. Θα έπρεπε να τιτλοφορηθεί ως «ένα ταξίδι με πολλές επιστροφές».
Ξαναγυρίσαμε στο politeftisgov. Η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας, όπως γράφει ο κ. Αχιλλέας Μητσός, πιθανότατα θα επιστρέψει από το υπουργείο Παιδείας στο υπουργείο Βιομηχανίας. Η μάχη στην υγεία -όπως γράφει ο κ. Πολύζος «όχι απλώς δεν κερδήθηκε αλλά συνεχίζεται με επιβαρύνσεις και απώλειες λόγω κρίσης». Στον Παγκόσμιο Δείκτη Πληροφορικής Ετοιμότητας, όπως αναφέρει ο κ. Σωκράτης Κάτσικας, η Ελλάδα το 2013 έχασε πέντε θέσεις σε σχέση με το 2012· και για την μελέτη των θεμάτων Ισότητας ανέλαβε πρόεδρος ένα κατ’ εξοχήν πολιτικό στέλεχος η κ. Εύα Καϊλή. Αυτό δεν το αναφέρει η κ. Στρατηγάκη στο δικό της κεφάλαιο, απλώς το προσθέτω εγώ.
Δεν ξέρω αν είναι εντύπωσή μου, αλλά η Γραμματεία που λειτουργεί και σήμερα πιο αποδοτικά απ’ όλους είναι η Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων. Αυτή που διοικεί το μη κομματικό στέλεχος ο κ. Χάρης Θεοχάρης. Αλλά ας μην ανησυχούμε. Αυτό ήταν επιταγή των τοκογλύφων. Μόλις διώξουμε την τρόικα θα το διορθώσουμε κι αυτό.
Ομιλία στην παρουσίαση του βιβλίου «Από το Πανεπιστήμιο στη Δημόσια Διοίκηση. Ένα ταξίδι με επιστροφή». Αθήνα 12.5.2014
