Η ισορροπία μεταξύ δημοκρατίας και αποτελεσματικότητας…
«Η μόνη διαφορά ενός πολιτικού από τον Μεσσία είναι ο χρόνος που έχει ο καθένας να πραγματοποιήσει αυτό που υποσχέθηκε.»
Σίμον Πέρεζ (Ισραηλινός πολιτικός)
Είναι δύσκολη η δουλειά ενός πολιτικού, ο οποίος καλείται να πάρει αποφάσεις ειδικά σε καταστάσεις κρίσης. Καταρχήν, όλοι τον παρακολουθούν και λειτουργούν περίπου όπως οι φίλαθλοι σε έναν αγώνα. Εκτός γηπέδου και χωρίς γνώση όλων των παραμέτρων, άπαντες γνωρίζουν ποια είναι η καλύτερη τεχνική για να κερδίσει η ομάδα, ξέρουν πως «αν το σουτ ήταν λίγο πιο φαλτσαριστό, θα είχαν σίγουρο γκολ», ότι «αν ήταν στη φάση οι ίδιοι, θα έπαιρναν κόρνερ» κ.λπ.
Το δεύτερο είναι ότι σε μια Δημοκρατία δυτικού τύπου οι αποφάσεις ενός πολιτικού έχουν πολλές περιοριστικές παραμέτρους. Θα πρέπει να κινηθεί εντός ορισμένων ορίων. Και, ευτυχώς, έτσι λειτουργούν οι Δημοκρατίες και έχει αποδειχθεί ότι -παρά τους πονοκεφάλους που προκαλούν στους πολιτικούς- λειτουργούν καλά. Οι αποφάσεις που λαμβάνονται μπορεί να μην είναι τόσο δραστικές όσο κάποιοι πιθανώς θα επιθυμούσαν, αλλά μακροχρόνια είναι πιο αποτελεσματικές. Έχει αποδειχθεί ότι σε βάθος χρόνου η «συλλογική πολιτική απόφαση» που παράγει μια Δημοκρατία (διά της κυβέρνησης, της αντιπολίτευσης, της Κοινωνίας των Πολιτών, των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης κ.λπ.) είναι πιο ευεργετική για τις κοινωνίες απ’ ό,τι οι αποφάσεις ελέω Θεού ή αρχόντων.
Γι’ αυτό πρόκοψαν μακροχρόνια οι δυτικές Δημοκρατίες σε σχέση με άλλους τύπους καθεστώτων. Κάθε μέτοχος σ’ αυτή τη διαδικασία -με διαφορετικό βάρος βέβαια ο καθένας και διαφορετική ευθύνη: άλλο π.χ. είναι το βάρος και η ευθύνη της κυβέρνησης και άλλο της αντιπολίτευσης- προσθέτει κάτι στη σοφία αυτής της απόφασης. Παράλληλα, αυξάνει και την αποδοχή αυτής της απόφασης από την κοινωνία. Όσο διευρύνεται ο κύκλος των μετεχόντων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων τόσο περισσότερο αποδεκτή γίνεται η πολιτική διαδικασία.
Η ισορροπία μεταξύ της διεύρυνσης του κύκλου των μετεχόντων και της αποτελεσματικότητας της διαδικασίας είναι ένα ζητούμενο κάθε φορά, και μάλιστα εξαιρετικά λεπτό. Αν για παράδειγμα για κάθε πολιτική απόφαση είχαμε δημοψήφισμα, αυτό θα μεγιστοποιούσε μεν την αποδοχή της απόφασης από το κοινωνικό σύνολο, θα ελαχιστοποιούσε όμως την αποτελεσματικότητα της διαδικασίας. Θα είχαμε κατ’ ουσίαν μια πολιτική απόφαση π.χ. το δίμηνο και τα προβλήματα θα σωρευόταν μέχρι να γίνουν εκρηκτικά.
Γι’ αυτό, ύστερα από πολλούς πειραματισμούς στην ιστορία, καταλήξαμε στην αντιπροσωπευτική Δημοκρατία, όπου νομιμοποιείται η διαδικασία (διότι ο λαός μετέχει δι’ αντιπροσώπων) και υπάρχει ευελιξία στη λήψη των αποφάσεων. Δεν είναι τέλειο το σύστημα, αλλά, όπως υπερθεμάτισε ο Ουίστον Τσόρτσιλ, «είναι το χειρότερο, με εξαίρεση όλων των άλλων που έχουν δοκιμαστεί μέχρι σήμερα».
Μονίμως, πάντως, θα υπάρχουν περιθώρια βελτιώσεων και προς την κατεύθυνση της αντιπροσωπευτικότητας και προς την κατεύθυνση της αποτελεσματικότητας. Η Δημοκρατία είναι μια αέναη αναζήτηση και η άριστη ισορροπία αλλάζει με το χρόνο, αλλά και με τις εξελίξεις. Ακόμη και τις τεχνολογικές. Η είσοδος της τηλεόρασης, για παράδειγμα, στην πολιτική ζωή άλλαξε τις ισορροπίες: Έχουμε μεγαλύτερη αντιπροσωπευτικότητα (η τηλεόραση είναι ένα λαϊκό μέσο που δίνει φωνή στους πολίτες), αλλά έχουμε λιγότερη αποτελεσματικότητα επειδή πιέζει εν θερμώ τη διαδικασία λήψης πολιτικών αποφάσεων. Άλλο παράδειγμα: Στις ΗΠΑ, ακόμη και η αλματώδης διάχυση του διαδικτύου αλλάζει την ισορροπία, αφού βάζει στη διαδικασία το στοιχείο της άμεσης και ταχύτατης αλληλεπίδρασης πολιτικών-πολιτών.
Η Δημοκρατία είναι αποτελεσματική μόνον όταν είναι ζωντανή, δηλαδή όταν εξελίσσεται. Ειδικά στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, η οποία είναι το τελευταίο και πιο σημαντικό κομμάτι της πολιτικής. Πολλές φορές οι αποφάσεις των πολιτικών πρέπει να λαμβάνονται ύστερα από διαβουλεύσεις και κάποιες φορές πρέπει να είναι άμεσες (και ταυτόχρονα πολύ μοναχικές). Στην τελευταία περίπτωση κρίνονται εκ του αποτελέσματος. Τότε ισχύει αυτό που είπε και ο θεωρητικός του πολέμου Καρλ φον Κλαούσεβιτς: «Ένα σχέδιο που επιτυγχάνει είναι τολμηρό, ένα που αποτυγχάνει είναι απερίσκεπτο»…
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Απογευματινή» στις 21.8.2005
