Όσο βαθαίνει και πλαταίνει η Δημοκρατία, όσο περισσότερα δικαιώματα έχει να σταθμίσει, τόσο πιο πολύπλοκη γίνεται και εξ αυτού τόσο πιο ευάλωτη σε δημαγωγούς.
Ο κ. Τζορτζ Μπους εξελέγη, ο κ. Τζον Κέρι έχασε, κι όλοι στις ΗΠΑ προσπαθούν να καταλάβουν. Πολλοί ισχυρίζονται ότι τελικά υπερίσχυσε το κριτήριο της ασφάλειας με αποτέλεσμα να αποφασίσουν οι Αμερικανοί να κρατήσουν τον νυν πρόεδρο. Πιθανώς να έχουν δίκιο, αλλά είναι μόνο αυτό; Γιατί με αυτό το κριτήριο δεν επέλεξαν κάποιον αποδεδειγμένα μαχητή, ένα άνθρωπο που παρασημοφορήθηκε για τη δράση του στο Βιετνάμ κι επέλεξαν ένα αποδεδειγμένα λουφαδόρο, που χρησιμοποίησε τις γνωριμίες του πατέρα του για να αποφύγει τη στράτευση; Κι εξάλλου, τι πέτυχε στα τέσσερα χρόνια του ο νυν πρόεδρος στον τομέα της ασφάλειας; Κατ’ αρχήν επί των ημερών του έγινε το πρώτο, το μεγαλύτερο και το πι θεαματικό τρομοκρατικό χτύπημα που στοίχισε τη ζωή σε 3.000 ανθρώπους. Ας υποθέσουμε ότι συγχωρείται πολιτικά γι’ αυτό. Τι άλλο επέτυχε για να επιβραβευθεί με ακόμη μεγαλύτερη πλειοψηφία από το 2000; Κανείς δεν ξέρει. Ναι, μεν δεν έγιναν άλλα τρομοκρατικά χτυπήματα στις ΗΠΑ, αλλά δεν γνωρίζουμε αν είχαν σχεδιαστεί νέες επιθέσεις. Για να το πούμε ωμά, η μεγάλη επιτυχία του κ. Μπους ήταν μια: Αντί της πιθανότητας να πεθάνουν κάποιοι αμερικανοί στις ΗΠΑ επέτυχε τη βεβαιότητα να πεθαίνουν πολλοί Αμερικανοί στο Ιράκ.
Κάποιοι λένε πως οι Αμερικανοί ψήφισαν με ηθικά κριτήρια. Κι αυτό μπορεί να έπαιξε ρόλο. Όμως και ο Γερουσιαστής Κέρι είναι καλός καθολικός και υπήρξε ηθικά άμεμπτος καθ’ όλη την διάρκεια του βίου του και όχι μετά από την αποκαλούμενη «χριστιανική αναγέννηση». Βέβαια, ο Δημοκρατικός υποψήφιος είχε μερικές «ακραίες» (σε πολλά εισαγωγικά) απόψεις όπως π.χ. σχετικά με την ελευθερία των γυναικών να κάνουν άμβλωση, την ελευθερία της έρευνας στα βλαστικά κύτταρα κ.ά. Έτσι λοιπόν κάποιοι υποστηρίζουν ότι είναι αυτές οι απόψεις που τιμωρήθηκαν, ότι δηλαδή υπήρξε συντηρητικοποίηση των ΗΠΑ.
Κι αυτοί μπορεί να έχουν δίκιο, αλλά είναι συντηρητικοποίηση αυτό που ζουν οι ΗΠΑ (και σε ένα βαθμό ο υπόλοιπος κόσμος) ή είναι κάτι βαθύτερο και πιο δομικό;
Υπάρχει ένα παράδοξο στη Δημοκρατία. Για να επιβιώσει πρέπει συνεχώς να εξελίσσεται. Καινούργια ζητήματα δημιουργούνται διαρκώς, νέες προκλήσεις αναδύονται, νέου τύπου (και παντός τύπου) μειονοτικά ζητήματα πρέπει να αντιμετωπίσει. Για παράδειγμα στις ΗΠΑ του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου δεν υπήρχε καν ζήτημα για το πώς πρέπει να καλύψουν οι δημοσιογράφοι τα γεγονότα. Όλα ήταν υποταγμένα στους πολεμικούς στόχους. Στις ΗΠΑ του πολέμου στο Βιετνάμ, τέθηκε με οξύ τρόπο ζήτημα ελευθεροτυπίας με τα «Pentagon Papers» και λύθηκε από το Ανώτατο Δικαστήριο με τον πιο δημοκρατικό τρόπο.
Το πρόβλημα όμως είναι ότι όσο βαθαίνει και πλαταίνει η δημοκρατία, τόσο πιο πολύπλοκη γίνεται, επειδή ακριβώς έχει να ισορροπήσει πολλά περισσότερα. Για παράδειγμα οι «εκδημοκρατιστές» του 19ου αιώνα είχαν να αντιμετωπίσουν την κρατική εξουσία (είτε ντόπια, είτε ξένη) και εν μέρει τη θρησκευτική. Η εξίσωση της Δημοκρατίας έχει μόνο μία παράμετρο που μπορούσε «εύκολα» να ρυθμιστεί: Τόσο κράτος, τόση ελευθερία και έχουμε αυτό το αποτέλεσμα. Οι Δημοκράτες στις αρχές του 20ου αιώνα απέκτησαν ακόμη ένα αντίπαλο: τις μεγα-επιχειρήσεις, οι οποίες μάλιστα στα χρόνια της πρωταρχικής συσσώρευσης λειτουργούσαν ως ομάδες οργανωμένου εγκλήματος (robber barons). Για να αντισταθμιστεί η ισχύς των τελευταίων έπρεπε να ενισχυθεί ο προηγούμενος δυνάστης -το κράτος- χωρίς μάλιστα ο τελευταίος να αποκτήσει τόση ισχύ ώστε να απειλήσει κατακτήσεις του παρελθόντος. Η δημοκρατική εξίσωση αποκτά ακόμη μία παράμετρο. Στην αυγή του 21ου αιώνα μπαίνουν πολλές παράμετροι. Εκτός από το κράτος και τις μεγα-επιχειρήσεις, υπάρχει η εξουσία των media, των συντεχνιών, του διεθνοποιημένου εγκλήματος κ.λ.π. Αν προσθέσουμε και το διαρκές αίτημα για περισσότερη Δημοκρατία τα πράγματα γίνονται εξαιρετικά σύνθετα. Ειδικά για το μέσο ψηφοφόρο.
Ο κ. Κέρι ήξερε πόσο σύνθετη είναι η πολιτική. Και φυσικά κατηγορήθηκε γι’ αυτό. Εμφανιζόταν χωρίς σταθερή άποψη, αλλά εκείνος στην πραγματικότητα είχε σύνθετη άποψη που φυσικά δεν χωρούσε στα καλούπια των media. Είχε, όμως, απέναντί του ένα άνθρωπο που έλεγε το απλοϊκό, αλλά εξαιρετικά αποτελεσματικό στο μέσο ψηφοφόρο: «όσοι δεν είναι μαζί μας είναι εναντίον μας». Τι θα μπορούσε να απαντήσει ο κ. Κέρι σ’ αυτό χωρίς να φανεί υποχωρητικός; «Ναι, όσοι δεν είναι μαζί μας, είναι εναντίον μας, με την προϋπόθεση ότι ο ΟΗΕ θα πράξει το Α’ και η Ευρώπη θα μας στηρίξει στο Β’, ενώ οι διεθνείς συνθήκες… κ.λ.π.»; Πάνε οι πέντε εκλέκτορες της Νεμπράσκα.
Ο κ. Τζορτζ Μπους δεν κέρδισε διότι ήταν πιο συντηρητικός, αλλά διότι είναι εξαιρετικά απλοϊκός. Μέχρι δημαγωγός, σύμφωνα τον ορισμό του Κάρλ Κράους: «το μυστικό ενός δημαγωγού είναι να κατεβάσει τον εαυτό του στο επίπεδο της ανοησίας του κοινού, ώστε οι ψηφοφόροι να πιστέψουν ότι είναι τόσο έξυπνοι όσο αυτός». Το ευτύχημα για τον Τζορτζ Τζουνιορ Μπους είναι ότι δεν χρειάστηκε καν να προσπαθήσει. Είναι τόσο έξυπνος, όσο ο μέσος ψηφοφόρος του Κεντάκι.
Το πρόβλημα όμως στη βάση του παραμένει. Όσο βαθαίνει και πλαταίνει η Δημοκρατία, όσο περισσότερα δικαιώματα έχει να σταθμίσει, τόσο πιο πολύπλοκη γίνεται και εξ αυτού τόσο πιο ευάλωτη σε δημαγωγούς.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Απογευματινή» στις 7.11.2004
