Η σύγχρονη ψυχιατρική ξεστράτισε, βάζοντας κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα στο μικροσκόπιό της, αιτιολογώντας κάθε αντικοινωνική συμπεριφορά, προσπαθώντας να «θεραπεύσει» κάθε εκδήλωση της ανθρώπινης ύπαρξης…
Ο ουγγρικής καταγωγής καθηγητής ψυχιατρικής Thomas S. Szasz δηλώνει μπερδεμένος. Δεν ξέρει πλέον που φτάνουν τα όρια της ασθένειας και αν η αυτόνομη συμπεριφορά των ανθρώπων υπάρχει. Το πρόβλημα είναι κοινωνικό, γράφει: «Όταν ένας γιατρός καταθέτει στο δικαστήριο ότι η κλοπή από ένα σούπερ-μάρκετ είναι ασθένεια που ονομάζεται “κλεπτομανία” και ο δικαστής αθωώνει τον κλέφτη ποια διαφορά υπάρχει μεταξύ συμπεριφοράς και ασθένειας;»
Πιστεύει πως η σύγχρονη ψυχιατρική ξεστράτισε, βάζοντας κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα στο μικροσκόπιό της, αιτιολογώντας κάθε αντικοινωνική συμπεριφορά, προσπαθώντας να «θεραπεύσει» κάθε εκδήλωση της ανθρώπινης ύπαρξης: «Ο παραδοσιακός ψυχίατρος ασχολούνταν με το να προστατεύει το σύνολο από τους παράφρονες που ήταν επικίνδυνοι ή ανίκανοι να φροντίσουν τον εαυτό τους. Οι σημερινοί ψυχίατροι προστατεύουν τους ανθρώπους από το να δουν και να αντιμετωπίσουν τα καθήκοντά τους, τις επιθυμίες και τις τραγωδίες της ζωής τους.»
Ονομάζει αυτή τη νέα τάση «ιατρικοποίησης»κάθε ανθρώπινης εκδήλωσης «φαρμακοκρατία». Οι γιατροί, «χρησιμοποιώντας φάρμακα που αλλάζουν την διάθεση ή και τις νοητικές διεργασίες προσπαθούν να φτιάξουν σταθερή προσωπικότητα των ανθρώπων, να τους βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές δυσκολίες, την απώλεια αγαπημένων προσώπων, την κατάθλιψη ή τις τάσεις αυτοκτονίας που πιθανώς έχουν». Είναι κατ’ ανάγκη αυτό κακό; Ναι, απαντά ο ίδιος. Περιορίζει την ανθρώπινη ελευθερία στα όρια της ασθένειας, την υπευθυνότητα με φάρμακα, θέλει τους ανθρώπους άβουλα όντα, οι οποίοι όταν συμπεριφέρονται κατά τον α’ ή β’ τρόπο δεν είναι συνειδητοί πολίτες, άλλα απλοί ασθενείς.
Οι σύγχρονοι ψυχίατροι γράφει «ασχολούνται με τις αποκαλούμενες “ασθένειες του σύγχρονου τρόπου ζωής” που είναι η παχυσαρκία, ο αλκοολισμός, το κάπνισμα, η ναρκομανία και η βία απέναντι στους άλλους και τον εαυτό τους. Ο πρώην αμερικανός υπουργός υγείας Everret Koop, για παράδειγμα, έχει ανακηρύξει την βία στις μεγαλουπόλεις ως “πρόβλημα δημόσιας υγείας.” Μετά τους ψυχίατρους και οι ασχολούμενοι με την υγεία δημόσιοι λειτουργοί δικαιολογούν κάθε άσχημη συμπεριφορά, κατηγορώντας όχι τα άτομα που κάνουν την πράξη, αλλά αφαιρέσεις όπως “κοινωνικές συνθήκες”, ή τρίτους με βαθιές τσέπες, όπως είναι οι καπνοβιομηχανίες… Τώρα οι πολιτικοί ορίζουν τι είναι ασθένεια και οι γιατροί ελέγχουν την κακή συμπεριφορά. Υπερκινητικά παιδιά, βίαιοι έφηβοι, αγχωμένοι ενήλικες, καταθλιπτικοί υπερήλικες, δολοφόνοι και όσοι κάνουν απόπειρες αυτοκτονίας, συμπεριφέρονται κάτ’ αυτόν τον τρόπο γιατί έχουν χτυπηθεί από κάποια ασθένεια. Η μοντέρνα προσέγγιση της έννοιας ασθένεια – ως ιατρική κατάσταση και δικαιολογία για το έγκλημα – που έχει υιοθετηθεί από το ψυχιατρικό κατεστημένο και γίνεται δεκτό από τα δικαστήρια έχει υπονομεύσει τις παραδοσιακές απόψεις περί νομικής και ηθικής υπευθυνότητας και φτιάχνουν μια θεραπευτική κοινωνία που περιορίζει τις ελευθερίες μας…»
«Σχεδόν κάθε ανθρώπινο πρόβλημα εμφανίζεται ως ασθένεια και η λύση του είναι η ιατρική θεραπεία. Το αποτέλεσμα είναι ότι η δημοκρατία, το μικρό κράτος, και η νομοθεσία αντικαθίσταται από την “φαρμακοκρατία”, απεριόριστη κρατική παρέμβαση και το κράτος της ιατρικής. Όπως στην Θεοκρατία – όπου οι άνθρωποι είναι παθιασμένοι με την θρησκεία και αντιλαμβάνονται κάθε ανθρώπινο πρόβλημα ως θρησκευτικό από τη φύση του και ως εκ τούτου χρήζει μόνο θρησκευτική θεραπεία – έτσι και στη “φαρμακοκρατία”, οι άνθρωποι είναι παθιασμένοι με την ιατρική, αντιλαμβάνονται όλες τις ανθρώπινες συμπεριφορές ή τα ανθρώπινα προβλήματα ως ιατρικά από τη φύση τους και κατά συνέπεια χρήζουν μόνο ιατρικής θεραπείας. Έτσι ακόμη και η λήψη φαρμάκων χωρίς ιατρικές συνταγές, εμφανίζεται ως ασθένεια και πρόβλημα δημόσιας υγείας που απαιτεί ιατρική θεραπεία…»
Δημοκρατία και Δημόσια Υγεία
Δύο αιώνες πριν ο μεγάλος πολιτικός στοχαστής και επισκέπτης στην Αμερική Alexis de Tocqueville θαύμασε το ελάχιστον της παρέμβασης του κράτους στην τοπική αυτοδιοίκηση και στη ζωή των εποίκων στις ΗΠΑ. Διείδε όμως ένα κίνδυνο. Η προσπάθεια του κράτους να προωθήσει την δημόσια υγιεινή, κατά τα γραφόμενά του, «δεν οδηγεί σε τυραννία, αλλά σε σταδιακή εξαφάνιση της ιδιωτικής σφαίρας των πολιτών».
Είχε δίκιο διότι η υγεία είναι ένα θέμα επείγοντος ενδιαφέροντος για το κοινωνικό σύνολο, τόσο που οι συνήθεις δημοκρατικές διαδικασίες (που υπάρχουν γι άλλα θέματα κοινωνικού ενδιαφέροντος) δεν λογίζονται ως σημαντικές. Για παράδειγμα, αν οι αρχές έχουν ελάχιστες έστω πληροφορίες ότι σε κάποιο σπίτι υπάρχει φορέας ενός επικίνδυνου ιού (π.χ. Έμπολα) δεν θα μπουν στον κόπο για εντάλματα έρευνας κ.λπ. «Στην περίπτωση των ασθενειών», γράφει ο Thomas Szasz, η διαχωριστική γραμμή μεταξύ της ιδιωτικής και δημόσιας σφαίρας απαιτεί προσεκτική εξέταση πολλών θεμάτων. Ως πρώτη προσέγγιση, μπορούμε να πούμε ότι το “δικαίωμα στην ασθένεια” – μια πλευρά του δικαιώματος να μας αφήνουν στην ησυχία μας – υπάρχει εφ’ όσον η ασθένεια δεν προκαλεί ζημιά σε άλλους…»
Οι σύγχρονες πατερναλιστικές ιατρικές θεωρήσεις θέλουν να προστατεύσουν το άτομο από τον ίδιο του τον εαυτό. «Η ιδέα ότι το κράτος υποχρεούται να προστατεύσει τους ανθρώπους από τον εαυτό τους είναι συστατικό στοιχείο της ολοκληρωτικής, θρησκευτικο-πατερναλιστικής θεώρησης της ζωής, που έχουν και πολλοί άθεοι. Από την στιγμή που η κοινότητα συμφωνεί σε ένα αληθινό Θεό ή ένα μοναδικό Καλό, έπεται ότι πρέπει να προστατεύσει τα μέλη (ή και τα μη-μέλη) από τον πειρασμό να λατρέψει ψεύτικους Θεούς ή ψεύτικες Αξίες.» Κατά τον Szasz ο Θεός του Δυτικού ατομικισμού είναι ο ορθολογισμός κι επομένως «ο σύγχρονος άνθρωπος δεν έχει περισσότερο δικαίωμα να είναι τρελός, απ’ όσο είχε το μεσαίωνα να είναι αιρετικός.» Οποιαδήποτε λοιπόν «ανορθολογική συμπεριφορά» θεωρήθηκε ασθένεια και μάλιστα του μυαλού…
O Thomas S. Szasz…
… γεννήθηκε το 1920 στη Βουδαπέστη. Σπούδασε φυσική και ιατρική στο Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι. Εργάσθηκε στο Ινστιτούτο Ψυχανάλυσης του Σικάγο, και δίδαξε σε διάφορα πανεπιστήμια (University of Wisconsin, Marquette University School of Medicine, και New Mexico State University) Σήμερα διδάσκει στο SUNY Health Science Center in Syracuse, στη Νέα Υόρκη. Έχει γράψει δεκάδες βιβλία για την ψυχιατρική όπως «The Myth of Mental Illness: Foundations of a Theory of Personal Conduct» (Ο μύθος της ψυχικής ασθένειας: Θεμέλια για μια θεωρία προσωπικής συμπεριφοράς, Hoeber-Harper, 1961). «Psychiatric Justice» (Ψυχιατρική δικαιοσύνη Macmillan, 1965) «Ceremonial Chemistry: The Ritual Persecution of Drugs, Addicts, and Pushers» (Τελετουργική χημεία: η τελετουργική δίωξη των ναρκωτικών, ναρκομανών και εμπόρων, Doubleday Anchor, 1976. «Schizophrenia: The Sacred Symbol of Psychiatry» (Σχιζοφρένεια: το ιερό σύμβολο της ψυχιατρικής Basic Books, 1976). «The Myth of Psychotherapy: Mental Healing as Religion, Rhetoric, and Repression» (Ο μύθος της ψυχοθεραπείας: Η πνευματική θεραπεία ως θρησκεία, ρητορική και καταπίεση, Syracuse University Press, 1990) κ.ά.
Δημοσιεύτηκε στο ένθετο «New Millennium» της εφημερίδας «Tύπος της Kυριακής» στις 9.9.2001
