Στον πίνακα με τις πλέον θανατηφόρες φυσικές καταστροφές βλέπουμε μια περίεργη κατανομή. Δεν είναι ταξική, αλλά βλέπουμε ότι στις χώρες του αναπτυγμένου καπιταλισμού οι φυσικές καταστροφές δεν γίνονται ανθρωπιστικές καταστροφές. Αντιθέτως στις απολυταρχίες (κομμουνιστικές και μη) οι άνθρωποι πεθαίνουν κατά χιλιάδες με το πρώτο μπουρίνι.
Η ανθρωπιστική καταστροφή στη νοτιοανατολική Ασία έδωσε στους συνήθεις ανησυχούντες την ευκαιρία να κινδυνολογήσουν για μια ακόμη φορά σχετικά με το μέλλον του πλανήτη. Οι αναλύσεις τους θέτουν άρρητα το δίλημμα του Μπρεχτ ότι «η γη ή θα γίνει κόκκινη από ζωή, ή κόκκινη από αίμα». Και να που η τηλεόραση γέμισε πτώματα ώστε να συσχετίσουν κάποιοι το σεισμό με τον καπιταλισμό.
Αυτή η ψευδοσχέση διατυπώνεται σε δύο επίπεδα: πρώτον παραλληλίζεται με το φαινόμενο του θερμοκηπίου. «Ορίστε τι πρόκειται να συμβεί αν συνεχίσει να επιβιώνει ο καπιταλισμός», λένε. Βεβαίως ο σεισμός και το συνεπακόλουθο τσουνάμι δεν έχει καμιά σχέση με το φαινόμενο του θερμοκηπίου, αλλά οι εικόνες από τις πληγείσες περιοχές χρησιμεύουν ως ένα πρώτης τάξης προπαγανδιστικό εργαλείο.
Το δεύτερο επίπεδο έχει να κάνει με την ταξική διαστρωμάτωση του θανάτου: «Δείτε! οι φτωχές χώρες που επλήγησαν, ενώ οι πλούσιες έχουν βάλει ένα δαπανηρό σύστημα προειδοποίησης στον Ειρηνικό, το οποίο αν υπήρχε στον ινδικό Ωκεανό θα έσωζε χιλιάδες ζωές.». Είναι αληθές ότι ένα σύστημα προειδοποίησης θα έσωζε χιλιάδες ζωές, αλλά πάλι τέτοιο σύστημα δεν έχουν ούτε οι ΗΠΑ από την πλευρά του Ατλαντικού. Ο λόγος είναι απλός. Ο Ειρηνικός κινδυνεύει συχνά από τσουνάμι λόγω των τυφώνων (και όχι των σεισμών) με αποτέλεσμα να είναι λογική μια τέτοιου μεγέθους επένδυση.
Παρατηρώντας όμως τον πίνακα με τις πλέον θανατηφόρες φυσικές καταστροφές βλέπουμε μια περίεργη κατανομή. Δεν είναι ταξική, αλλά βλέπουμε ότι στις χώρες του αναπτυγμένου καπιταλισμού οι φυσικές καταστροφές δεν γίνονται ανθρωπιστικές καταστροφές. Αντιθέτως στις απολυταρχίες (κομμουνιστικές και μη) οι άνθρωποι πεθαίνουν κατά χιλιάδες με το πρώτο μπουρίνι.
Η κομμουνιστική εξήγηση για το παραπάνω φαινόμενο θα μπορούσε να είναι ότι στις καπιταλιστικές χώρες προστατεύουν τους εργαζόμενους τους αφενός για να τους έχουν και αφετέρου για να τους πίνουν το αίμα με το μπουρί της σόμπας. Η φυσιολογική εξήγηση είναι ότι ο δημοκρατικός έλεγχος σ’ αυτές τις χώρες εξασφαλίζει ότι οι υποδομές και οι κανόνες ασφάλειας θα είναι τέτοιοι ώστε να ελαχιστοποιούν τους θανάτους. Η οικονομική ανάπτυξη που δημιουργεί η ελεύθερη οικονομία παράγει τα αναγκαία πλεονάσματα ώστε να φτιάχνονται τα ακριβά συστήματα προειδοποίησης και η δημοκρατία εξασφαλίζει ότι αυτά θα τοποθετηθούν προς όφελος των κατοίκων.
Το ίδιο συμβαίνει και με τα οικολογικά θέματα. Ενώ στις καπιταλιστικές χώρες, το σύστημα των οποίων κατά την αριστερή ιδεοληψία καταστρέφει τον πλανήτη, προστατεύεται με σχετική επιτυχία το περιβάλλον στις χώρες υπό δεσποτεία (κομμουνιστική ή μη) έχουμε τις χειρότερες οικολογικές καταστροφές. Δεν είναι μόνο το Τσέρνομπιλ της πάλαι ποτέ κραταιής ΕΣΣΔ. Όλες τις βιομηχανικές περιοχές του πρώην Ανατολικού μπλοκ έχουν γίνει κρανίου τόπος.
Η αλήθεια είναι πως ο καπιταλισμός είναι επεκτατικό σύστημα. Ίσως γι’ αυτό είναι κι επιτυχημένο. Συμβαδίζει με το (πιθανώς) αλόγιστο, αλλά (σίγουρα) έμφυτο ακόρεστο της ανθρώπινης επιθυμίας. Πολλοί τρομάζουν απ’ αυτό και ίσως πρέπει. Κάνουν όμως ένα λάθος. Προβάλλουν γραμμικά το παρόν στο μέλλον: τόσα βαρέλια πετρέλαιο χρειαζόμασταν πέρυσι, τόσα φέτος, ενώνουμε τα δύο σημεία στο καρτεσιανό διάγραμμα και έντρομοι ανακαλύπτουν ότι σε 10 χρόνια δεν θα μείνει πετρέλαιο ούτε για αναπτήρα.
Αυτό όμως που ξεχνούν (ή πιθανώς αποσιωπούν) είναι ότι αυτές οι δυσοίωνες προβλέψεις έχουν γίνει πολλάκις στο παρελθόν και διαψεύσθηκαν. Από τον Τόμας Μάλθους που τον 18ο αιώνα προέβλεπε ότι η πείνα θα αποδεκάτιζε τον παγκόσμιο πληθυσμό (από τότε ο πληθυσμός τρισχιλιοπλασιάστηκε) μέχρι την περίφημη «Λέσχη της Ρώμης» που το 1972 προέβλεψε το τέλος του πολιτισμού μέχρι το 2000 εξαιτίας της έλλειψης φυσικών πόρων, όλοι απέφυγαν να βάλουν δύο κρίσιμους παράγοντες στις εξισώσεις τους: το ανθρώπινο μυαλό και την ελευθερία της επιλογής. Το πρώτο εξασφαλίζει ότι το μέλλον δεν είναι γραμμικό, αλλά η τεχνολογία φέρνει ασύλληπτες ανατροπές. Το δεύτερο εξασφαλίζει ότι όσο ένας φυσικός πόρος σπανίζει (άρα γίνεται και πιο ακριβός) τόσο λιγότερο χρησιμοποιείται και οι άνθρωποι είτε βρίσκουν νέα κοιτάσματα, είτε χρησιμοποιούν υποκατάστατα.
Τελικά παραφράζοντας τον Ουϊστον Τσόρτσιλ μπορούμε να πούμε ότι ο καπιταλισμός είναι το χειρότερο σύστημα, εκτός όλων των άλλων που δοκιμάστηκαν μέχρι σήμερα. Αν υπάρχει άλλη -συγκεκριμένη, όμως- πρόταση να το συζητήσουμε…
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Απογευματινή» στις 1.1.2005
