Τα μόνα μαζικά κινήματα που μπορεί να δούμε είναι τα «παγκόσμια κινήματα»: χίλιους ανθρώπους στην Αθήνα, 3.000 στη Νέα Υόρκη, 500 στο Βλαδιβοστόκ να συντάσσονται κάτω από μια κοινή σημαία. Άσχετα αν αυτή η σημαία είναι άγνωστη στο Παγκράτι ή το Σόχο…
Ο μεσαιωνικός κόσμος ήταν ένας κατακερματισμένος κόσμος. Αν εξαιρέσουμε την θρησκεία δεν υπήρχαν άλλα ενοποιητικά στοιχεία. Οι άνθρωποι ήταν εγκλωβισμένοι στον τόπο τους, δεν μπορούσαν να γνωρίζουν τίποτε έξω από το χωριό τους, δεν ήξεραν τους γείτονές τους και όλος ο εξωτερικός κόσμος έπαιρνε μορφή μύθου μέσα από διηγήσεις ταξιδιωτών. Ο μεσαίωνας στροβιλιζόταν γύρω από το φέουδο το οποίο είχε δικό του στρατό, δικό του σύστημα διοίκησης. Ακόμη και οι αυτοκρατορίες δεν ήταν παρά χαλαρές ομοσπονδίες φεουδαρχιών οι οποίες κατά καιρούς δημιουργούσαν τις πλέον ετερόκλητες συμμαχίες ή αντιθέσεις.
Η ανακάλυψη της τυπογραφίας αλλάζει άρδην το σκηνικό. Δια των βιβλίων γίνεται δυνατή η μαζική εκπαίδευση και δια του Τύπου η «κοινή εμπειρία» για τον κόσμο. Μεγάλες ομάδες πληθυσμών που έχουν ελάχιστα κοινά χαρακτηριστικά (π.χ. μιλούν διαφορετικές διαλέκτους της ίδιας γλώσσας) ομογενοποιούνται κάτω από μυθεύματα περί κοινής καταγωγής και δια της κοινής εκπαίδευσης αποκτούν κοινή συνείδηση. Δια του Τύπου αποκτούν κοινή θεώρηση του κόσμου. Αποκτούν κοινά οράματα και κοινούς φόβους. Όσοι δεν τα συμμερίζονται εξοστρακίζονται ή εκκαθαρίζονται. Η έννοια του έθνους γεννιέται μαζί με την μαζική κοινωνία. Τα πρώτα μαζικά κινήματα είναι τα εθνικά κινήματα.
Η τυπογραφία έκανε εφικτή τη μαζική κοινωνία, η οποία ήταν προαπαιτούμενο για την δημιουργία της βιομηχανικής κοινωνίας. Η βιομηχανία χρειάζεται ομογενοποιημένους πληθυσμούς, για να πουλήσει τα βιομηχανικά προϊόντα. Μαζί όμως με την μαζική κοινωνία δημιουργήθηκαν και τα μαζικά κινήματα αντίδρασης σ’ αυτή την κοινωνία. Ο ίδιος Τύπος που ομογενοποιούσε την κοινωνία προς μία κατεύθυνση, ομογενοποιούσε και τις αντιδράσεις για αυτή την κοινωνία. Η μαζική κοινωνία δεν μπορούσε παρά να έχει και μαζικά κινήματα.
Το πρόβλημα όμως ήταν ότι όσο προχωρούσε η μαζική κοινωνία προχωρούσε και η τεχνολογία. Γινόταν λοιπόν πιο εύκολη και πιο φθηνή η δημιουργία Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και κατά συνέπεια ο πολλαπλασιασμός τους. Όμως, όσο πλήθαιναν τα ΜΜΕ, τόσο λιγότερο μαζικά γινόταν. Σκεφθείτε: τα λίγα ΜΜΕ έφτιαξαν την «κοινή θεώρηση του κόσμου». Τα πολλά ΜΜΕ κατακερματίζουν την «κοινή εμπειρία». Η μάζα που έφτιαξε η τυπογραφία αποτελεί παρελθόν, το ίδιο και τα μαζικά κινήματα. Είτε είναι υπέρ της καθεστηκυίας τάξης, είτε κατά.
Ζούμε τη δίνη της μετάβασης. Δύσκολα πλέον οι άνθρωποι σε ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό τόπο μπορούν να συστρατευθούν για ένα κοινό σκοπό, επειδή ακριβώς δεν έχουν την «κοινή εμπειρία» που απαιτείται για τη συστράτευση. Ένας 18χρονος έχει την «εμπειρία MTV» για το κοινωνικό γίγνεσθαι, ένας 35χρονος την «εμπειρία ANT1». Οι δύο εμπειρίες μπορεί να εφάπτονται, αλλά δεν είναι πλέον κοινές.
Σήμερα ζούμε την αντίστροφη διαδικασία της ομογενοποίησης των πληθυσμών που είδαμε τον 17ο και 18ο αιώνα. Το παράδοξο είναι ότι ενώ παγκοσμιοποιούνται διάφορες λειτουργίες της κοινωνίας (οικονομία, πληροφορία, τεχνολογία κ.λ.π.) κατακερματίζεται ταυτόχρονα η κοινωνία. Έτσι τα μόνα μαζικά κινήματα που μπορεί να δούμε είναι τα «παγκόσμια κινήματα»: χίλιους ανθρώπους στην Αθήνα, 3.000 στη Νέα Υόρκη, 500 στο Βλαδιβοστόκ να συντάσσονται κάτω από μια κοινή σημαία. ‘Ασχετα αν αυτή η σημαία είναι άγνωστη στο Παγκράτι ή το Σόχο…
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Απογευματινή» στις 16.3.2003
