Το επικοινωνιακό πρόβλημα της κεντροαριστεράς είναι το παράδοξο της Δημοκρατίας. Όπως, συμβαίνει με την Δημοκρατία (όσο βαθαίνει και πλαταίνει, τόσο περισσότεροι παίκτες συμμετέχουν, τόσο πιο σύνθετη γίνεται η διαδικασία λήψης αποφάσεων, άρα είναι και πιο ευάλωτη σε απλοποιητικούς λαϊκισμούς), έτσι και η πρόταση της κεντροαριστεράς κινδυνεύει από την πολυπλοκότητά της.
1. Αναζητώντας την μαγική λέξη…
Στην εξαιρετική παρωδία επιστημονικής φαντασίας «Γυρίστε τον Γαλαξία με Ωτοστόπ» ο Ντάγκλας Άνταμς βάζει ένα υπερυπολογιστή ονόματι «Βαθιά Σκέψη» να ψάχνει επί 7,5 εκατομμύρια χρόνια την απάντηση στα βασικά ερωτήματα της ζωής. Αφού τροφοδοτείται με ολόκληρη την ιστορία του ανθρώπινου γένους, υπολογίζει κάθε παράμετρο της φύσης κάνει περίπλοκους συνδυασμούς και υπολογισμούς στο τέλος ανακοινώνει στους αιδήμονες γήινους: «Η απάντηση στο μεγάλο ερώτημα για τη ζωή, το σύμπαν και τα πάντα είναι 42».
Η «βαθιά σκέψη» της κεντροαριστεράς βρίσκεται ακόμη στην φάση των υπολογισμών. Ψάχνει τη «μαγική λέξη» που θα συμπυκνώσει την απάντηση της στην πολύπλοκη πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα. Ψάχνει το αντίστοιχο της αλήστου μνήμης «αλλαγής» ή του «εκσυγχρονισμού», λέξεις που έφτασαν να θεωρούνται υπαίτιες για προηγούμενες νίκες στις εκλογές.
Ας δούμε όμως λίγο αυτές τις «μαγικές λέξεις» και πόσο αυτές κέρδισαν εκλογές. Κατ’ αρχήν η «Αλλαγή» μπορεί να συνεπήρε τα πλήθη αλλά δεν αποτελούσε ξέχωρο σύνθημα του ΠΑΣΟΚ. Το 1981 μέχρι και το ΚΟΔΗΣΟ (και μάλιστα πρώτο αυτό) επαγγέλθηκε την αλλαγή, αλλά το ΠΑΣΟΚ κέρδισε. Ο «εκσυγχρονισμός» ήταν όρος που γεννήθηκε από την πεφωτισμένη Αριστερά, αλλά ποτέ δεν συνεπήρε τα πλήθη. Αντιθέτως χλευάστηκε επί μακρόν. Δικαιώθηκε όμως στην πορεία από το κυβερνητικό έργο του κ. Κώστα Σημίτη (και το κυβερνητικό υπογραμμισμένο).
Δεύτερον. Υπάρχει και μια πολύ πρόσφατη «μαγική λέξη» που κέρδισε εκλογές, αλλά κανείς δεν την θυμάται σήμερα. Ήταν η «πολιτική αλλαγή» της Νέας Δημοκρατίας. Δεν ήταν απάντηση σε βαθύτερα διλήμματα. Ήταν απλώς το απαραίτητο σλόγκαν που πρέπει να έχουν τα τηλεοπτικά σποτ.
Τρίτον. Οι δύο «μαγικές λέξεις» που θυμόμαστε εξέφρασαν τον ένα πόλο πραγματικών διχασμών στην ελληνική κοινωνία. Υπήρχε η μετεμφυλιακή Δεξιά και η μετεμφυλιακή Αριστερά, υπήρξε η Δύση και η Τζαμαχιρία. Η «αλλαγή» και ο «εκσυγχρονισμός» ήταν θέσεις σε υπαρκτά διλήμματα στρατηγικής της ελληνικής κοινωνίας. Σήμερα το μόνο υπαρκτό δίλημμα της ελληνικής κοινωνίας είναι μεταξύ φιλελευθερισμού και κρατικοπαρεμβατισμού (τον οποίο πολλοί συγχέουν με τον σοσιαλισμό). Με δεδομένα όμως αφενός τον ιδεολογικό πολτό της Νέας Δημοκρατίας και αφετέρου τα ιστορικά κόμπλεξ της κεντροαριστεράς απέναντι στην Αριστερά μάλλον δεν πρέπει να περιμένουμε την «μαγική λέξη» απ’ εκεί.
Το βασικό πρόβλημα σήμερα είναι ότι (πλην του προαναφερθέντος) δεν υπάρχουν μεγάλα διλήμματα στην ελληνική κοινωνία. Υπάρχουν μεγάλα προβλήματα, τα οποία όμως είναι σύνθετα και οι απαντήσεις δεν χωρούν σε μια λέξη. Αν παρά ταύτα κάποιοι θεωρούν ως βασικό πρόβλημα της κεντροαριστεράς σήμερα την απουσία αυτής της μαγικής μονολεκτικής απάντησης τότε ο Ντάγκλας Άνταμς δείχνει τον δρόμο: «Η απάντηση στα μεγάλα προβλήματα για την κοινωνία, την οικολογία και την πολιτική είναι 42…»
2. Το δημοκρατικό παράδοξο
Στις προεδρικές εκλογές του 1952 μια κυρία πλησίασε τον Δημοκρατικό υποψήφιο Adlai Stevenson και περιχαρής προέβλεψε: «Κύριε Stevenson, είμαι σίγουρη ότι κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος θα σας ψηφίσει.» «Δεν μας αρκεί αυτό κυρία μου», απάντησε ο οξύνους πολιτικός. «Χρειαζόμαστε την πλειοψηφία για να κυβερνήσουμε».
Ο Adlai Stevenson, παρά την οξύνοιά και την ρητορική του δεινότητα έχασε πανηγυρικά από τον στρατηγό Dwight “Ike” Eisenhower, όπως έχασαν την πλειοψηφία οι οξυδερκείς και σύγχρονοι πολιτικοί Al Gore και John F. Kerry από τον Τεξανό George W. Bush, και για να το πάμε μακρύτερα όπως έχασαν την πλειοψηφία το σχέδιο Ανάν και το Ευρωσύνταγμα.
Αν εξετάσουμε προσεκτικά όλες αυτές τις περιπτώσεις θα δούμε ότι από την μία πλευρά υπήρχε μια αναλυτική, εξ ου και πολύπλοκη, πρόταση και από την άλλη ένα ασαφές, απλοϊκό, και ηθικολογικού τύπου πρόταγμα. Όταν για το μυαλό του μέσου ψηφοφόρου συγκρούεται το χοντροκομμένο δόγμα περί «μεθ’ ημών ή καθ’ ημών» στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας και μια πρόταση που περιλαμβάνει τις ευαισθησίες των Ευρωπαίων, τον ρυθμιστικό ρόλο του ΟΗΕ, την πολύπλοκη κατάσταση στον Αραβικό κόσμο κ.λ.π. ο Junior Bush κερδίζει κατά κράτος. Όταν στο μέσο ψηφοφόρο παρουσιάζεται μια συνταγματική συνθήκη με χιλιάδες λεπτομέρειες και ο Πολωνός υδραυλικός, οι φοβικοί θα κερδίσουν. Όταν ο μέσος Κύπριος έχει να επιλέξει μεταξύ ενός σχεδίου με χρονοδιαγράμματα, ρήτρες, διπλωματικούς συμβιβασμούς κ.λ.π. και του διλήμματος «κράτος ή κοινότητα», τότε το κ. Τάσσος Παπαδόπουλος θα επιτύχει το 75%.
Συνηθίζουμε να λέμε ότι τα σύνθετα προβλήματα χρειάζονται σύνθετες απαντήσεις, μόνο που ξεχνάμε ότι οι σύνθετες απαντήσεις είναι απρόσιτες στο μέσο ψηφοφόρο. Σύνθετοι προβληματισμοί υπήρχαν και στο βιβλίο του κ. Κώστα Σημίτη μόνο που τους έμαθαν ελάχιστοι μιας και όλο το πολιτικοδημοσιογραφικό σύστημα στάθηκε στα «κουτσομπολιά» της οκταετίας. Σύνθετες απαντήσεις για την διαφθορά πρότεινε το ΠΑΣΟΚ. Πως μπορούν όμως να αντιπαρατεθούν στην κοινή πεποίθηση που επιβεβαιώθηκε από την πρωθυπουργική ρήση ότι το πρόβλημα λύνεται με το ξεκαθάρισμα «πέντε νταβατζήδων»;
Το επικοινωνιακό πρόβλημα της κεντροαριστεράς είναι το παράδοξο της Δημοκρατίας. Όπως, συμβαίνει με την Δημοκρατία (όσο βαθαίνει και πλαταίνει, τόσο περισσότεροι παίκτες συμμετέχουν, τόσο πιο σύνθετη γίνεται η διαδικασία λήψης αποφάσεων, άρα είναι και πιο ευάλωτη σε απλοποιητικούς λαϊκισμούς), έτσι και η πρόταση της κεντροαριστεράς κινδυνεύει από την πολυπλοκότητά της. Όσα περισσότερα πράγματα χρειάζεται να περικλείσει, τόσο περισσότερους ψηφοφόρους αποκλείει. Ειδικά σε μια χώρα που η τηλεόραση κυριαρχεί στην πολιτική συζήτηση χωρίς τα αντίβαρα που υπάρχουν σε άλλες δυτικές χώρες (ισχυρός Τύπος, Κοινωνία των Πολιτών, δεξαμενές σκέψης κ.λ.π.).
Συνηθίσαμε να λέμε ότι τις προηγούμενες εκλογές τις έχασε το ΠΑΣΟΚ και δεν τις κέρδισε η ΝΔ. Δεν είναι ακριβώς έτσι. Ο λαϊκιστικός λόγος κερδίζει εκλογές, αλλά σου δεν επιτρέπει να κυβερνήσεις. Οπότε εξαιτίας ακριβώς αυτού το λόγου είναι πιθανόν τις επόμενες εκλογές να τις χάσει η ΝΔ και όχι να τις κερδίσει το ΠΑΣΟΚ…
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Μεταρρύθμιση» στα τεύχη Φεβρουαρίου, Μαρτίου 2006
