Τελικά, η αγορά γι’ αυτή τη χώρα είναι κάτι σαν την τουρκοκρατία. Φταίει για όλα. Ακόμη και για τα σκάνδαλα στον δημόσιο τομέα.
Στην υπόθεση, όμως, που ταλανίζει τις τελευταίες μέρες την Ελλάδα υπάρχει μια λογική ακροβασία. Παρουσιάζεται ως συμπέρασμα κάτι που είναι αξίωμα. Να το ξεκαθαρίσουμε: θεωρούμε αξιωματικά ότι η αγορά οδηγείται αναγκαστικά σε καρτέλ και εναρμονισμένες πρακτικές. Για να αποτραπεί αυτό το ενδεχόμενο φτιάξαμε την Επιτροπή Ανταγωνισμού. Αν τελικά και παρά την ύπαρξη της Επιτροπής εμφανίζονται καρτέλ, τότε (μαζί με το αξίωμα περί «παθογενούς αγοράς») έχουμε αποτυχία του κράτους. Δηλαδή, η αγορά έτσι και αλλιώς κάνει την «κακή δουλειά» της. Το πρόβλημα είναι ότι το κράτος αποτυγχάνει να παραγάγει το «καλό έργο». Ετσι, αντί να ριχτούμε στην προσφιλή ελεεινολογία της αγοράς, πρέπει να δούμε πώς θα διορθωθεί το κράτος.
Στη συζήτηση περί διαφθοράς γίνεται μια ακόμη λογική υπέρβαση, που παίρνει τη μορφή του «αυγού με την κότα». Είναι οι επιχειρηματίες που εκμαυλίζουν τους δημόσιους λειτουργούς ή οι δημόσιοι λειτουργοί που διαφθείρουν τους επιχειρηματίες; Για να απαντηθεί αυτό πρέπει να κάνουμε ένα λογικό πείραμα. Ας υποθέσουμε ότι υπάρχει μια ιδεοτυπική κοινωνία, όπου όλοι οι πολιτικοί και οι δημόσιοι λειτουργοί είναι καθαροί και όλοι οι επιχειρηματίες βρώμικοι. Σε αυτό το κράτος δεν μπορεί να υπάρξει διαφθορά, ούτε διαπλοκή. Οι επιχειρηματίες δεν μπορούν να επιβάλουν τη διαφθορά στην πολιτική.
Δεν συμβαίνει όμως το αντίθετο. Εάν -κατ’ αντιστοιχία σε μια ιδεοτυπική κοινωνία- οι δημόσιοι λειτουργοί είναι βρώμικοι και οι επιχειρηματίες καθαροί, και διαφθορά θα υπάρξει και διαπλοκή. Θα αναγκαστούν οι δεύτεροι να γίνουν κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση των πρώτων. Αυτό δεν είναι σοφιστεία. Είναι σχέση εξουσίας. Ενας επιχειρηματίας δεν μπορεί να εξαναγκάσει έναν πολιτικό να λαδωθεί. Ενας πολιτικός μπορεί να εξαναγκάσει έναν επιχειρηματία να λαδώσει. Αυτή τη λεπτή διαφορά δεν τη λαμβάνουμε υπόψη όταν επιμερίζουμε εξίσου στους δύο χώρους τις ευθύνες για τη διαφθορά.
Πρέπει, επίσης, να λάβουμε υπόψη μια ακόμη σημαντική διαφορά. Οι επιχειρηματίες δεν πληρώνονται από το κοινωνικό σύνολο για να είναι καλοί άνθρωποι. Αντιθέτως, οι δημόσιοι λειτουργοί υπογράφουν μαζί μας ένα συμβόλαιο ότι θα υπερασπιστούν τα συμφέροντά μας. Ορκίζονται ότι δεν θα διαφθαρούν.
Αν δηλαδή είναι μια φορά κακό να χρηματίζει ένας επιχειρηματίας κάποιο δημόσιο λειτουργό, είναι δύο φορές άθλιο να χρηματίζεται ένας δημόσιος λειτουργός από κάποιον επιχειρηματία. Στο έγκλημα της παράνομης συναλλαγής πέφτουν και οι δύο. Μόνο που στον δημόσιο λειτουργό πρέπει να καταλογίσουμε και το παράπτωμα της αθέτησης συμβολαίου με τους εργοδότες του, δηλαδή με όλους εμάς.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 17.9.2006
