Οι ομιλίες των Φράνσις Φουκογιάμα και Μισέλ Ροκάρ στην Αθήνα για τις κοινωνικές διαστάσεις της οικονομίας
Ο καθηγητής κ. Φουκιγιάμα κινήθηκε στον γνωστό από άξονα το βιβλίο του «Εμπιστοσύνη: Οι κοινωνικές αρετές και η δημιουργία της ευημερίας»(εκδόσεις «Νέα Σύνορα»): Κάθε κοινωνία έχει συσσωρευμένο ένα κοινωνικό κεφάλαιο που σχηματικά είναι η εμπιστοσύνη μεταξύ των πολιτών. Όσο περισσότερη εμπιστοσύνη υπάρχει μεταξύ των ανθρώπων τόσο χαμηλότερο είναι το κόστος συναλλαγής και μικρότερη η γραφειοκρατία. Το πρόβλημα είναι ότι αυτό το κεφάλαιο δεν είναι εξίσου μοιρασμένο στον κόσμο. Δεν είναι καν ισόποσα χωρισμένο στην ίδια χώρα. Το παράδειγμα της Ιταλίας είναι χαρακτηριστικό. Στη Νότιο Ιταλία το κοινωνικό κεφάλαιο περιορίζεται εντός των μικρών κύκλων που είναι οι οικογένειες. Στη Βόρειο σχηματίζει ένα μεγαλύτερο κύκλο που σχηματικά είναι η κοινωνία και οι θεσμοί της.
Ο καθηγητής του πανεπιστημίου Τζιν Χόπκινς διαπίστωσε ότι όλες οι κοινωνίες ξεκινούν με χαμηλό κοινωνικό κεφάλαιο περιορισμένο μέσα σε οικογένειες ή / και φάρες. Έφερε ως παράδειγμα ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις στην Απω Ανατολή κρατούν διπλά λογιστικά βιβλία ένα για το επίσημο κράτος -χαμηλή εμπιστοσύνη- κι ένα για τις εντός της οικογένειας συναλλαγές -υψηλή εμπιστοσύνη- (Σ.Σ.: που να ήξερε ο αμερικανός διανοητής ότι υπήρχαν κι …εγγύτερα γεωγραφικώς παραδείγματα!). Το πρόβλημα σε πολλές χώρες είναι ότι παραμένουν στα επίπεδα του χαμηλού κοινωνικού κεφαλαίου και της συνεπαγόμενης οικογενειακής επιχείρησης, ενώ άλλες χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία όπου αναπτύσσεται το κοινωνικό κεφάλαιο προχωρούν σε μεγαλύτερες και πιο παραγωγικές μονάδες όπως είναι οι πολυεθνικές επιχειρήσεις.
Ο φιλελεύθερος διανοητής διαπίστωσε επίσης ότι στις προηγμένες καπιταλιστικές χώρες αυτό το κεφάλαιο εξαντλείται ταχύτατα με αποτέλεσμα να πλήξει αργή ή γρήγορα την παραγωγικότητα τους. Τα σκάνδαλα τύπου «Ένρον» και «Γορλντκομ» είναι ένα σαφές σημάδι διάβρωσης του κοινωνικού κεφαλαίου της Δύσης.
Και ενώ ο καθηγητής κ. Φουκιγιάμα ως τυπικός φιλελεύθερος και Αμερικανός απλώς περιέγραψε την κατάσταση (δίνοντας κι ένα τόνο αισιοδοξίας, ότι οι νέες μορφές επιχειρήσεων που βασίζονται στη γνώση έχουν οριζόντια διάρθρωση, άρα πρέπει να έχουν υψηλό κοινωνικό κεφάλαιο) ο ευρωπαίος και σοσιαλιστής κ. Μισέλ Ροκάρ -αν και απέταξε τον κρατικό παρεμβατισμό- προφήτεψε ότι αν οι επιχειρήσεις δεν αποκτήσουν «κοινωνική υπευθυνότητα» θα δημιουργήθει δια της αγοράς η ανάγκη κρατικής παρέμβασης. «Οι καταναλωτές», είπε, «απαιτούν πλέον φιλικά οικολογικά προϊόντα, υπευθυνότητα στις λειτουργία της επιχείρησης. Η ζήτηση για κοινωνική υπευθυνότητα είναι τόσο μεγάλη που αν δεν την επιδείξουν οι επιχειρήσεις θα δημιουργηθούν κοινωνικές πιέσεις για κρατική παρέμβαση.»Επειδή δε η κρατική παρέμβαση δημιουργεί πολλά περισσότερα προβλήματα απ’ όσα λύνει, οι επιχειρήσεις τώρα πρέπει να απαντήσουν σ’ αυτήν την αυξημένη ζήτηση. Η κοινωνική υπευθυνότητα», είπε ο Γάλλος σοσιαλιστής» είναι το δικαίωμα των επιχειρήσεων να ζητούν λιγότερη κρατική παρέμβαση»..
Αν και οι δύο κατέληξαν στην ανάγκη ύπαρξης του κοινωνικού κεφαλαίου-υπευθυνότητας (με άλλα λόγια και διαφορετική … προφορά) οι διαφορετικές αφετηρίες ήταν ορατές στη σκέψη τους. Ο σοσιαλιστής και ευρωπαίος Ροκάρ θέλει κοινωνική υπευθυνότητα διότι στη ζωή υπάρχουν κι άλλα πιο ευγενή πράγματα από τις ποσοτικοποιημένες αξίες, όπως είναι το κέρδος, ο κ. Φουκιγιάμα ήταν πιο ωμός ή ρεαλιστής. Το πρόβλημα για τον αμερικανό στοχαστή δεν είναι κάποια αφηρημένη φιλοσοφική έννοια του κοινωνικού, αλλά το γεγονός ότι η έλλειψη «κοινωνικού κεφαλαίου» πλήττει κατ’ ουσία την οικονομία. Ασχετα αν και οι δύο θέλουν τα ίδια πράγματα, ο πρώτος είναι πιο θεωρητικός (η κοινωνία, οι σχέσεις κ.λ.π.) ενώ ο δεύτερος πιο πρακτικός (η οικονομία, τελεία και παύλα).
Στο συνέδριο που είχε τον τίτλο: «Το επόμενο βήμα στο management: Κοινωνική ευθύνη, εμπιστοσύνη και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα» μίλησε και ο Σερ Τζον Χάρβει Τζόουνς πρώην πρόεδρος του Economist Group ο οποίος τόνισε ότι παρά το γεγονός ότι μια επιχείρηση έχει ως βασικό σκοπό το κέρδος, υπάρχουν και τα θέματα κοινωνικής ευθύνης τα οποία προχωρούν πέρα από τα «μη» της κείμενης νομοθεσίας και αφορούν τους εργαζόμενους τους πελάτες, τους προμηθευτές την τοπική κοινωνία και το περιβάλλον…
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Απογευματινή» στις 23.5.2003
